Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Περίεργο είναι το γεγονός πως, αν και η ρήγαινα απαντάται τόσο συχνά στους θρύλους και στις παραδόσεις σ' ολόκληρη την Κύπρο, δεν απαντάται το ίδιο συχνά και στη δημοτική ποίηση. Αντίθετα, ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις όπου αναφέρεται στη δημοτική ποιητική δημιουργία. Επίσης εκεί που αναφέρεται, όπως για παράδειγμα στο τραγούδι της Αροδαφνούσας, έχει άλλη υπόσταση απ' ό,τι στους θρύλους. Είναι κακιά, ζηλιάρα, ακόμη κι άσχημη, όπως διαπιστώνει η ίδια η Αροδαφνούσα:

... Άε την αναρκοδοντούν, την τζ'υκλομετωπούσαν,

το πετεινάριν το βραχνόν, καλά τό ελαλούσαν...

Και, βέβαια, σκληρή, αδίστακτη φόνισσα:

... Την έπιασεν 'που τα μαλλιά, κόβκει την τζ'εφαλήν της...

Ωστόσο σε διάφορα δημοτικά ποιήματα μπορούμε να συναντήσουμε κάποιες αντανακλάσεις της περίφημης ρήγαινας, όπως για παράδειγμα στη μορφή της λυερής (λυγερής) μερικές φορές, που δεν είναι μόνο ωραία και καλή αλλά και ιδιοκτήτρια ή κάτοικος κάστρου, με στρατό του οποίου ηγείται η ίδια:

... Εν η καστροπολίτισσα, εν η καστρογεναίκα,

εν η καστροπολίτισσα τζ' έβκην να πολεμήσει...

Όμως παραμένει το γεγονός ότι η ρήγαινα δεν απασχόλησε ιδιαίτερα, όπως ίσως θ' ανέμενε κανένας, τον Κύπριο λαϊκό ποιητή και δημιουργό. Τούτο ίσως να οφείλεται στο ότι η ρήγαινα ανήκει αποκλειστικά στον θρύλο, δεν έχει μια συγκεκριμένη μορφή ούτε μια συγκεκριμένη υπόσταση. Δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο χαρακτήρα αλλ' είναι πρόσωπο φευγαλέο, σκοτεινό, μυστηριώδες, κάποιο άπιαστο ξωτικό ή νεράιδα, η ψυχή κάθε χαλασμένου κάστρου και κάθε παλαιού ερειπίου. Και η ψυχή δεν είναι δυνατό να περιγραφεί.

Έτσι, η ρήγαινα παρέμεινε μορφή σχεδόν αποκλειστικά του προφορικού λόγου. Μέσα στους αιώνες δημιουργήθηκε γι’ αυτήν μια πλούσια «προφορική λογοτεχνία» και τίποτε το περισσότερο συγκεκριμένο.

Όσο περίεργο είναι το γεγονός ότι δεν απασχόλησε η τόσο διάσημη ρήγαινα τον Κύπριο λαϊκό δημιουργό, άλλο τόσο περίεργο φαντάζει και το γεγονός ότι στις λαϊκές παραδόσεις και στους τοπικούς θρύλους δεν απαντούμε την Αφροδίτη۠ αυτήν που ήταν κάποτε η θεότητα ολόκληρης της Κύπρου, η περισσότερο γνωστή και δημοφιλής, αυτή θ' ανέμενε κανένας ν' αναφέρουν συχνά οι παλαιοί κι επιζώντες στον προφορικό λόγο μύθοι. Κι όμως όχι. Ίσως τούτο να συνέβη επειδή — σ' ένα κάποιο τουλάχιστον βαθμό — η Αφροδίτη πέρασε (χωρίς όνομα) στις παραδόσεις και στους θρύλους της ρήγαινας, κι εκεί έζησε. Ας μη ξεχνούμε, εξάλλου, ότι και η ίδια η θεά Αφροδίτη προσαγορευόταν ως Άνασσα (Fάνασσα), δηλαδή βασίλισσα, άρα ρήγαινα. Μάλιστα συχνά αναφερόταν μόνο με τον τίτλο της αυτό και χωρίς το όνομά της. Γιατί η Αφροδίτη στην Κύπρο υπήρξε regine non finta ma vera (βασίλισσα όχι πλαστή μ' αληθινή), όπως γράφει κατά το 1592 ο Βενετός Francesco Savorino.

Ο χρόνος, λοιπόν, δεν κατόρθωσε να νικήσει τη μυθική ρήγαινα. Όμως, μοιραία, τη νίκησε η γνώση. Γιατί τώρα όλα μπαίνουν σε τάξη. Και τα αρχαία ερείπια, κι οι πλούσιοι σε κτερίσματα βασιλικοί τάφοι και τα ερειπωμένα κάστρα και τα μεσαιωνικά κατάλοιπα, όλα ταξινομούνται κι ερευνώνται. Κι έτσι γνωρίζουν πια οι άνθρωποι για το κάθε τι, ποιοι και πότε το έκτισαν, ποιοι και πότε το κατέστρεψαν.

Για τούτο, όσο περνούν τα χρόνια κι όσο πληθαίνει η γνώση, όλο και λιγότερο ακούγεται η περίφημη ρήγαινα. Που δεν παύει όμως ν' αντιπροσωπεύει ακόμη την ίδια την ψυχή της Κύπρου.