Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Τηλλυρίας, 250 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται περί τα 6 χμ. δυτικά του Καραβοστασίου, ο δε Ποταμός του Κάμπου είναι το νότιο φυσικό του όριο.

Πάνω στις λάβες αναπτύχθηκαν τα φαιοχώματα που δέχονται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 425 χιλιοστόμετρα. Πριν από την τουρκική εισβολή του 1974 στο χωριό καλλιεργούνταν τα εσπεριδοειδή κατά μήκος της κοιλάδας, τα χαρούπια, τα σιτηρά, οι συκιές και λίγα αμπέλια. Το τοπίο του χωριού, ιδιαίτερα το νότιο, είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του Ποταμού του Κάμπου.

Το υψόμετρο αυξάνεται αισθητά από την παράκτια περιοχή του χωριού προς τα νότια, όπου φθάνει τα 500 περίπου μέτρα μέσα στο δάσος της Πάφου. Το ανάγλυφο δεν είναι μόνο επικλινές αλλά και διαμελισμένο από τον Ποταμό του Κάμπου και άλλα μικρότερα ρυάκια που ρέουν στην περιοχή και χύνονται στον κόλπο της Μόρφου.

Περί τα 6 χιλιόμετρα νότια της Γαληνής και μέσα στα διοικητικά της όρια βρίσκεται το ομώνυμο φράγμα, χωρητικότητας 23.000 μ³, κτισμένο πάνω στον Ποταμό του Κάμπου. Από το φράγμα αρδευόταν και έκταση του χωριού που εκαλλιεργείτο με εσπεριδοειδή. 

Πριν από την εισβολή εκτρέφονταν στη Γαληνή 554 πρόβατα και 252 κατσίκες.

Ο πληθυσμός της Γαληνής γνώρισε σημαντική αύξηση μέχρι το 1960. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού εκτός από την απασχόληση στη γεωργία, την υλοτομία και την παραγωγή καυσόξυλων, εργοδοτείτο στις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις του Ξερού και στα γειτονικά μεταλλεία της περιοχής. Ο πληθυσμός το 1973, ένα χρόνο πριν από την εισβολή, μειώθηκε στις 888 ψυχές. Οι κάτοικοι της Γαληνής προσφυγοποιήθηκαν το 1974, εξαιτίας της τουρκικής εισβολής και κατοχής. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στο χωριό Τουρκοκύπριοι από τις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου και Τούρκοι έποικοι από τη Μικρά Ασία.

Οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να εξαλείψουν κάθε ελληνικό τοπωνύμιο από το κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, μετονόμασαν και την Γαληνή, δίνοντάς της την ονομασία Omerli (από το όνομα του προφήτη Ομέρ).

Το χωριό συνδέεται με τον Κάμπο και την Τσακκίστρα στα ΝΔ., με το Καραβοστάσι στα Α., μέσω σκυρόστρωτου δρόμου με τη Βαρίσεια στα ΝΔ. και με τον Ποταμό του Κάμπου στα ΒΑ.

Η Γαληνή δεν περιλαμβάνεται στους καταλόγους των φέουδων και βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί, ούτε εμφανίζεται στους βενετικούς χάρτες τουλάχιστον με το σημερινό ή παραπλήσιο όνομα.

Ο Γκάννις μνημονεύει την εκκλησία του Ιωάννη του Βαπτιστή.

Σύμφωνα με τον Ν. Κληρίδη οι Γαληνιώτες διηγούνται τον εξής θρύλο σχετικά με την ύπαρξη χρυσαφιού στην περιοχή αυτή: Τόν παλιό καιρό ἡ θάλασσα προχωροῦσε ὥς τή ρίζα τοῦ βουνοῦ τοῦ χρυσαφιοῦ. Ἓνα καράβι φορτωμένο μέ χρυσάφι ἂραξε ἐκεῖ μά δέν μπόρεσε νά γυρίσῃ πίσω και νά φύγῃ. Βούλιαξε ἐκεῖ καί τό χρυσάφι του χάθηκε στά βάθη τῆς θάλασσας. Ἐκεῖ ἒμεινε χρόνια κρυμμένο, ὣσπου ἀνακαλύφθηκε ἀπό τούς παλιούς Κυπρίους, οἱ  ὁποῖοι ἂνοιξαν τις γαλαρίες γιά νά τό βροῦνε.

Βλέπε λήμμα: Σόλοι

Στην περιοχή Γαληνής υφίστατο αρχαίος οικισμός, που επιβίωσε μέχρι και τα Πρωτοβυζαντινά χρόνια. Αυτό αποδεικνύεται από την ύπαρξη αρχαίων τάφων και από τα ευρήματα (νομίσματα, επιγραφές κ.α.). Στη Γαληνή, που γειτνιάζει προς την περιοχή των αρχαίων Σόλων, έχουν ανευρεθεί μερικοί αρχαίοι τάφοι που ήταν όμως συλημένοι, και διάφορες κινητές αρχαιότητες, όπως μερικές επιγραφές, νομίσματα κ.ά. Ωστόσο η περιοχή ανήκε στους Σόλους και ο αρχαίος οικισμός θα συνδεόταν με τη σημαντική αυτή πόλη και τα μεταλλεία της που, κατά σύμπτωση, είχε επισκεφθεί και περιγράφει ο διάσημος γιατρός Γαληνός* (του οποίου το όνομα είναι συγγενικό μ' εκείνο του χωριού).

Τοπων: Γαληνή, ονομασία που, κατά μια ερμηνεία, δόθηκε στο χωριό από το φυτό γαλινιά (ονωνίς, κοινώς αλωνίδα) που βλαστάνει άφθονο στην περιοχή. Πιθανότερη θεωρείται η εκδοχή ότι το χωριό πήρε το όνομα της αγίας Γαληνής της μάρτυρος, που η μνήμη της γιορτάζεται στις 16 Απριλίου. Η δεύτερη ερμηνεία προϋποθέτει ύπαρξη ομώνυμης εκκλησίας στην περιοχή του χωριού, που κάποτε κατεστράφη. Για την ονομασία του χωριού υπάρχει και η άποψη ότι πιθανό να προήλθε από την αρχαία ονομασία Καλλίνουσα. Την ονομασία αυτή έφερε κατά την Αρχαιότητα το ακρωτήρι του Πωμού (Καλλίνουσα άκρα), που όμως δεν βρίσκεται τόσο κοντά στη Γαληνή. Υπάρχει επίσης η υπόθεση ότι υφίστατο ίσως και αρχαία πόλη με την ονομασία Καλλίνουσα, που κατά τον Estienne de Lusignan βρισκόταν στον κόλπο της Χρυσοχούς, η μετέπειτα Αλεξανδρέττα. Δεν υπάρχουν όμως μαρτυρίες γι’ αυτήν στις αρχαίες πηγές. Αντίθετα η Αλεξανδρέττα μάλλον ήταν η αρχαία Αλεξάνδρεια της Κύπρου, οπότε την Καλλίνουσαν (εάν υπήρξε) θα πρέπει να την αναζητήσουμε αλλού, ίσως δε στην Γαληνή. Στην περιοχή του ακρωτηρίου πιθανώς να υπήρχε και οικισμός με το όνομα Καλλίνουσα, που μετατοπίστηκε προς τα ενδότερα κατά την εποχή των αραβικών επιδρομών (7ος – 10ος μ.Χ. αιώνες). Σε τέτοια περίπτωση, η ονομασία του χωριού θα έπρεπε να γραφόταν: Γαλινή αντί Γαληνή. Σύμφωνα με μια τέταρτη άποψη για την προέλευση του τοπωνυμίου της Γαληνής, νοουμένου ότι κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα είχε επισκεφθεί την περιοχή του χωριού (περιοχή αρχαίων Σόλων) ο διάσημος Έλληνας γιατρός και συγγραφέας Γαληνός ο Ένδοξος, ο οποίος μάλιστα είχε παραμείνει εκεί και εργαστεί για κάποιο διάστημα, κάνοντας φαρμακολογικές έρευνες, ιδίως από παράγωγα του χαλκού που εξορυσσόταν στην περιοχή, είναι δυνατό ο υψηλός αυτός επισκέπτης να είχε τιμηθεί από τους κατοίκους των Σόλων με κάποιον τρόπο. Εάν σε κάποιον χώρο είχε δοθεί, τιμητικά, το όνομα του Γαληνού, πιθανώς αυτό να διατηρήθηκε, ως τοπωνύμιο, και να έδωσε τελικά την ονομασία στο χωριό.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια