Θωμάς
Ιερέας, ζωγράφος. Ο ιερέας Θωμάς, με άγνωστο επώνυμο, έζησε το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα. Είναι άγνωστο πότε γεννήθηκε και πότε πέθανε. Οι μόνες πληροφορίες που έχουμε γι' αυτόν είναι η υπογραφή του σε τρεις εικόνες ή πιο σωστά στα βημόθυρα και δυο εικόνες που ανήκαν στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου στη Λεμεσό. Άλλες δυο εικόνες της εκκλησίας αυτής μπορούσαν να θεωρηθούν έργα του παρ' όλο που δεν είχαν την υπογραφή του. Τόσο τα βημόθυρα, όσο και οι εικόνες βρίσκονταν στον γυναικωνίτη της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου μέχρι το 1958. Το 1958, εξ αιτίας των διακοινοτικών ταραχών, οι εικόνες και τα βημόθυρα μετακινήθηκαν στη Μητρόπολη Λεμεσού. Το 1974 τα βημόθυρα και οι εικόνες αυτές μαζί με πολλές άλλες εικόνες κλάπηκαν.
Ιστορικό πλαίσιο
Ο ναός του Αγίου Αντωνίου Λεμεσού βρίσκεται στην πρώην τουρκική συνοικία της πόλης (στην οδό Κιοπρουλουζατέ), πάνω στην όχθη του ποταμού Γαρύλλη και πίσω από τη μαρίνα Λεμεσού, ενώ γειτνιάζει με το Τζαμί Τζετίτ. Με την απαρχή της τουρκοκρατίας, το 1570 η περιοχή ήταν τουρκική συνοικία, ενώ στο πέρασμα των χρόνων έγινε μικτή, με τους Ελληνοκύπριους να υπερβαίνουν σε αριθμό τους Τουρκοκύπριους. Μετά τη δεκαετία του 1950, οι σχέσεις άρχισαν να διαταράσσονται και οι Ελληνοκύπριοι να αποχωρούν από την περιοχή. Οι πόρτες της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου Λεμεσού θωρακίστηκαν με σιδηρολαμαρίνες, ώστε να αποφευχθεί εμπρησμός ή επίθεση. Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, σε αυτό το σημείο της πόλης στεγάζονταν τα μικρά εργαστήρια εκτοπισμένων Ελληνοκυπρίων προσφύγων που έφτασαν εδώ, μετά την εγκατάλειψη της περιοχής από τους Τουρκοκύπριους που μετοίκησαν στις κατεχόμενες βόρειες περιοχές της Κύπρου.
Βλέπε λήμμα: Πρόσφυγες και: Διακοινοτικές ταραχές
Τα βημόθυρα και οι εικόνες
Στα βημόθυρα ήταν ζωγραφισμένος ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Στο ένα βημόθυρο ο αρχάγγελος Γαβριήλ και στο άλλο η Θεοτόκος. Πίσω από τον Γαβριήλ ήταν ζωγραφισμένος ο Δαβίδ με ανοικτό ειλητάριο με τον στίχο Ἄκουσον θύγατερ καί ἴδε καί ἐπιλάθου τοῦ... (Ψαλμ. 44, 10) και πίσω από τη Θεοτόκο ο Σολομών, στο ειλητάριο του οποίου ήταν αναγραμμένο Πολλαί θυγατέρες ἐποίησαν δύναμιν, πολλαί εὕραντο χάριν, σοί δε... (Παροιμ. 31, 21). Τα κείμενα των ειληταρίων, όπως και οι επιγραφές στις εικόνες ήσαν γεμάτα ανορθογραφίες. Στο βημόθυρο με τον Γαβριήλ ήταν η υπογραφή χείρ Θωμᾶ ἱερέως/ οἰκονόμου Νεμεσοῦ/ εὔχεσταί μοί διά τόν Κύριον, ενώ στο άλλο βημόθυρο ήταν η χρονολογία ΑΧ+Α Μαρτίω/ πρώτι + ἔτος XV.
Βλέπε λήμμα: Εικονογραφία βυζαντινή
Στην εικόνα του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, στην κάτω αριστερή γωνιά υπήρχε η επιγραφή Δέησις τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ Στεφανῆ καί τῶν τέκνων καί εὔχεσθε αὐτοῦ διά τόν Κύριον. Χείρ Θωμᾶ θύτου ΑΧ Α XV Ἀπριλίου Γ. Στο πίσω μέρος της εικόνας του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου υπήρχε η επιγραφή AX-Φ XV/ Μαρτίω 30/ χείρ Θωμᾶ ἱεροκήρυκος. Στον ιερέα Θωμά, μπορούσαν να αποδοθούν και μια μισοκατεστραμμένη εικόνα του Χριστού και μια εικόνα του αρχαγγέλου Μιχαήλ που ήσαν όμοιες από την άποψη τεχνοτροπίας και τεχνικής με τις άλλες εικόνες που φέρουν την υπογραφή του ιερέα Θωμά.
Οπως φαίνεται από τις εικόνες του ο Θωμάς ήταν ιερέας και οικονόμος Λεμεσού και προφανώς αργότερα του δόθηκε το δικαίωμα να επεξηγεί το Ευαγγέλιο, γι' αυτό και στην εικόνα του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, που χρονολογείται στα 1696, υπογράφει χείρ Θωμᾶ ἱεροκήρυκος.
Η τέχνη του ιερέα Θωμά συνεχίζει ουσιαστικά τη ζωγραφική του Παύλου ιερογράφου, ζωγράφου του 3ου και 4ου τετάρτου του 17ου αιώνα και του σχεδόν σύγχρονου (λίγο μόνο παλαιότερου) ζωγράφου ιερέα Δημητρίου. Στη ζωγραφική του ιερέα Θωμά κυριαρχεί η σχηματική γραμμή και τα μάλλον θαμπά χρώματα με βάση το καστανό. Η αναβίωση ανατολικών στοιχείων είναι φανερή στα μεγάλα ορθάνοικτα μάτια, στις σκληρές παχιές γραμμές που χρησιμοποιούνται για τις πτυχώσεις των ενδυμάτων και την έλλειψη πλαστικότητας στις μορφές. Είναι κατά συνέπεια παράδοξη η άποψη του R. Gunnis ότι η εικόνα του Προδρόμου ακολουθεί την τεχνοτροπία του El Greco. Λανθασμένα επίσης ο R. Gunnis αναφέρει ότι η εικόνα του Προδρόμου έγινε με δαπάνη κάποιου Στυλή(!).
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια