Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Έλληνας θεατρικός σκηνοθέτης και δημιουργός του Θεάτρου Τέχνης στην Αθήνα. Γεννήθηκε στην Προύσα στις 13 Σεπτεμβρίου 1908 και πέθανε στην Αθήνα στις 14 Φεβρουαρίου 1987. Υπήρξε δάσκαλος και εμπνευστής πολλών Κυπρίων ηθοποιών, οι οποίοι στελέχωσαν το κυπριακό θέατρο και ειδικά τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου στα πρώτα χρόνια ίδρυσής του.

 

Βλέπε λήμμα: ΘΟΚ

 

Ανάμεσα στους μαθητές και συνεργάτες του ήταν οι: Μαρία Μίχα, Νίκος Χαραλάμπους, Τζένη Γαϊτανοπούλου, Στέλιος Καυκαρίδης, Αντώνης Κατσαρής, Δέσποινα Μπεμπεδέλη. Επίσης, το  θεατρικό συγκρότημα Θέατρο Τέχνης που ιδρύθηκε στη Λευκωσία κι εργάστηκε μεταξύ 1960 και 1962, βασίστηκε στο πρότυπο το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν στην Αθήνα και για ένα διάστημα δε στεγάστηκε σε υπόγεια αίθουσα που λεγόταν «Παπαρούνα», στη Λευκωσία, ακολουθώντας ουσιαστικά και το αθηναϊκό Θέατρο Τέχνης, το οποίο στεγαζόταν στο «Υπόγειο» της στοάς του Κινηματογράφου Ορφέα στην οδό Πεσμαζόγλου.

Το 1962 το Θέατρο Τέχνης Κύπρου για οικονομικούς κυρίως λόγους συγχωνεύθηκε με τον ΟΘΑΚ (Οργανισμός Θεατρικής Αναπτύξεως Κύπρου), οπότε αρκετά από τα στελέχη του έφυγαν για το Λονδίνο ή και την Αθήνα όπου εντάχθηκαν στο Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν.

 

Βλέπε λήμμα: Θέατρο Τέχνης

 

Το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν ήταν ένα από τα πρώτα θεατρικά σχήματα που έδωσαν παραστάσεις στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας μετά την αναστήλωσή του το 1962. Το  Θέατρο Tέχνης Καρόλου Κουν ήρθε στην Κύπρο το 1966 και έδωσε παραστάσεις με τα έργα  «Πέρσες» του Αισχύλου και «Όρνιθες» του Αριστοφάνη στο αρχαίο Θέατρο της Σαλαμίνας και στο αρχαίο θέατρο Κουρίου στις 27 και 28 Αυγούστου αντίστοιχα. Οι θρυλικές αυτές παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης είχαν ήδη πάρει διακρίσεις σε διεθνή φεστιβάλ για την ερμηνεία της αρχαίας τραγωδίας και της αττικής κωμωδίας. Μεταξύ των ηθοποιών που στελέχωσαν τις παραστάσεις ήταν οι, Νέλλη Αγγελίδου, Μάγια Λυμπεροπούλου, Εκάλη Σώκου, Γιώργος Λαζάνης, Θύμιος Καρακατσάνης, και οι Κύπριοι Στέλιος Κουκαρίδης, Νίκος Χαραλάμπους και Αντώνης Κατσαρής. Στην παράσταση αυτή, συναντήθηκαν τα τέσσερα ιερά τέρατα του καλλιτεχνικού στερεώματος, Κάρολος Κουν (σκηνοθεσία), Μάνος Χατζιδάκις (μουσική), Γιάννης Τσαρούχης (σκηνικά-κοστούμια) και Ζουζού Νικολούδη (χορογραφία). Όσον αφορά την παράσταση των Περσών, τη μουσική έγραψε ο κυπριακής καταγωγής πρωτοποριακός συνθέτης Γιάννης Χρήστου. 

 

Βλέπε λήμμα: Αρχαίο Θέατρο Σαλαμίνας και Γιάννης Χρήστου

 

Ο Θίασος Καρόλου Κουν έρχεται στην Κύπρο

Ο θίασος έφτασε στην Κύπρο το πρωί της 27^ης  Αυγούστου από το Ισραήλ, όπου είχε δώσει. Πριν ο 32μελής θίασος αναχωρήσει για την Αμμόχωστο  έδωσε συνέντευξη τύπου, κατά την οποία ο Κουν δήλωσε ιδιαίτερα ευτυχής που πραγματοποιήθηκε η κάθοδος του θιάσου στην Κύπρο: «Μας βάραινε η συνείδησή μας γιατί αργούσαμε να επισκεφθούμε την Κύπρο..». Ανέφερε ότι οι παραστάσεις στο Ισραήλ είχαν μεγάλη επιτυχία παρά το γεγονός ότι δόθηκαν σε ξενόγλωσσο κοινό και όταν ζητήθηκε να εξηγήσει το φαινόμενο είπε ότι: «Τα αρχαιοελληνικά έργα χαρακτηρίζονται γενικά για τις καθολικές τους αλήθειες και την πλαστικότητα της έκφρασης. Αν χρησιμοποιηθούν οι κατάλληλοι τρόποι ερμηνείας που αγγίζουν το βαθύτερο νόημα, γίνονται προσιτά στο σύγχρονο κοινό και στο ξένο..»

 

Βλέπε: Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος- Αρχείο ΡΙΚ

 

Την παράσταση στο αρχαίο θέατρο της Σαλαμίνας την οποία «απεθέωσαν για τον αριστοτεχνικό θίασον του Καρόλου Κουν. Μετά το τέλος των παραστάσεων όρθιοι οι θεαταί εχειροκρότουν τους ηθοποιούς επι πολλά λεπτά»,  παρακολούθησαν  γύρω στις 10 χιλιάδες θεατές μεταξύ άλλων ο Πρόεδρος Μακάριος, υπουργοί, ο πρέσβης της Ελλάδας, ο καθηγητής Παναγιώτης Σέργης, η εφημερίδα «όπου απεθέωσαν τον αριστοτεχνικό θίασον του Καρόλου Κουν. Μετά το τέλος των παραστάσεων όρθιοι οι θεαταί εχειροκρότουν τους ηθοποιούς επι πολλά λεπτά».

 

Βλέπε: Βίντεο- Ψηφιακός Ηρόδοτος- Αρχείο ΡΙΚ

 

Οι «Όρνιθες» δίχασαν τον ελληνικό λαό

Η παράσταση των Ορνίθων καταχειροκροτήθηκε στην Κύπρο, χωρίς να δημιουργηθούν οποιαδήποτε επισόδεια προφανώς γιατί είχαν καταλαγιάσει οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν κατά την πρεμιέρα της παράστασης στην Αθήνα. Συγκεκριμένα, η θρυλική παράσταση των Ορνίθων ανέβηκε πρώτη φορά το 1959, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών. Η παράσταση συνοδεύτηκε από επεισόδια και ο τότε υπουργός Προεδρίας της Κυβερνήσεως Καραμανλή, Κωνσταντίνος Τσάτσος ζήτησε να κατέβει απευθείας «ως προσβάλλουσα το θρησκευτικό αίσθημα του λαού». Συγκεκριμένα στη σκηνή όπου ο πρωταγωνιστής της κωμωδίας Πεισθέταιρος (στο ρόλο ο Δ. Χατζημάρκος) καλεί έναν ιερέα (Θ. Κατσαδράμη) για να θυσιάσει στους θεούς έναν τράγο, ο  ιερέας τότε άρχισε να ψάλει τα λόγια σε τόνο που παρέπεμπε σε βυζαντινή εκκλησιαστική ψαλμωδία. Από τη κερκίδα ακούστηκαν λέξεις όπως «ντροπή» και «βεβήλωσις». Ο τότε Υπουργός προεδρίας της Κυβερνήσεως και της τότε ΕΡΕ και Διοικητής του ΕΟΤ, Κωνσταντίνος Τσάτσος, αποχώρησε οργισμένος, με συνέπεια να απαγορεύσει τις επόμενες παραστάσεις της κωμωδίας. Μάλιστα, το πρωί της 30ης Αυγούστου εκδόθηκε η εξής ανακοίνωση για τη δεύτερη παράσταση: «Ανακοινούται από το υπουργείον Προεδρίας της Κυβερνήσεως ότι κατ’ εντολήν του κ. Κωνσταντίνου Τσάτσου ματαιούται η δευτέρα παράστασις των «Ορνίθων» του Αριστοφάνους, η οποία επρόκειτο να δοθεί σήμερον Κυριακή και ώραν 20.30. Το χθες εμφανισθέν έργον ατελέστατα προπαρασκευασμένον απετέλεσε παραμόρφωσιν του πνεύματος του κλασικού κειμένου, ωρισμέναι δε σκηναί αυτού παρουσιάσθησαν κατά τρόπον προσβάλλοντα το θρησκευτικόν αίσθημα του λαού».

 

Εν αντιθέσει με το πρώτο ανέβασμα, η παράσταση πήρε άλλη ξέφρενη τροχιά. Η απογείωση ξεκίνησε με το βραβείο καλύτερης παράστασης που πήραν οι Όρνιθες και το «Θέατρο Τέχνης», το 1962 στο «Θέατρο των Εθνών» στο Παρίσι. Οι πανευρωπαϊκές περιοδείες 1964, 1965, 1966, κατέγραψαν τους Όρνιθες ως την καλύτερη παράσταση Αριστοφάνη που είδε ποτέ η Ευρώπη και τον Κουν σαν το σπουδαιότερο ερμηνευτή του. Είναι χαρακτηριστική μια αποστροφή της κριτικής ενός από τους θεωρούμενους τότε ως από τους σκληρότερους λοντρέζους κριτικούς, του Χάρολντ Χόμπσον, ο οποίος στους «Κυριακάτικους Τάιμς» της 17ης Μαΐου 1964, έγραψε «είναι σχεδόν απίστευτο ότι όταν το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε το 414 π.Χ., ο Αριστοφάνης πήρε το δεύτερο βραβείο. Αν το έργο το είχε σκηνοθετήσει τότε ο Κουν  σίγουρα θα έπαιρνε το πρώτο.»

 

Ο ελλαδικός Τύπος της εποχής

Στο σάλο που ακολούθησε, οι εφημερίδες της αντιπολίτευσης στηλίτευσαν την απαγόρευση και τα επεισόδια, ενώ οι κυβερνητικές όμως δεν δίστασαν να κατακεραυνώσουν: 

 

Η Βραδυνή αναγόρευσε  το επεισόδιο σε «λαϊκή εξέγερση». Η ΕΣΤΙΑ  έγραψε ότι «έφριξαν κυριολεκτικά οι χιλιάδες των Αθηναίων και οι ξένοι» για να συμπληρώσει ότι όσοι χειροκρότησαν ήταν κομμουνιστές.

 

Η«Επιθεώρηση Τέχνης»(55-56, Ιούλιος Αύγουστος 1959, σ.2-4) προτίμησε να διατηρήσει ένα πιο ισορροπημένο μοτίβο σχολιασμού: «Με αφορμή τη γνωστή πρώτη –και τελευταία – των Ορνίθων του Αριστοφάνη, ο κ. Υπουργός προεδρίας βρήκε την ευκαιρία να εκδηλώσει ανενδοίαστα τις σατραπικές διαθέσεις του απαγορεύοντας τη συνέχιση των παραστάσεων του έργου μέσα στα πλαίσια του φεστιβάλ παρωδία. Και η αμαρτωλή θεατρική κριτική μας έδωσε για μια ακόμα φορά αψεγάδιαστα δείγματα  του υποκριτικού στρουθοκαμηλισμού της. Κάτω από τους προβολείς και την υπόκρουση της οπερέτας «Ήχος και Φως»  και των αλλεπαλλήλων αναμεταδόσεων της υπουργικής δήλωσης,[…] η ορνιθολογία  έδωσε και πήρε σε όλους τους τόνους από τις στήλες του καθημερινού τύπου για μιαν ολόκληρη εβδομάδα. Πράγματι, οι θεατρικοί κριτικοί άδραξαν την ευκαιρία και ένωσαν τις δυνάμεις τους και αξιοποιώντας όλο το ταλέντο τους, την ειρωνεία, τον σαρκασμό και το φαρισαϊσμό τους επιτέθηκαν χωρίς περίσκεψη και  χωρίς αιδώ εναντίον του Κουν και του «Θεάτρου Τέχνης».

 

Τα ΝΕΑ έγραφαν: «Καταδικάζεται πανταχόθεν η απόφαση του Τσάτσου να διακόψει τις παραστάσεις του Αριστοφάνους» και στη συνέχεια «Σύσσωμος η κριτική απορρίπτει ως καλλιτεχνικώς απαράδεκτη την παράστασιν».

 

Πρεξάρχων στην επίθεση κατά της σκηνοθετικής άποψης του Κουν ήταν ο Διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου Αιμ. Χουρμούζιος ο οποίος, μετά την πρώτη κρίση του που έφερε τον τίτλο «ένα ατύχημα», επανήλθε στο θέμα με άλλες τρεις επιφυλλίδες. Ο κριτικός της ΑΥΓΗΣ (αριστερή εφημερίδα) , Γεράσιμος Σταύρου, κατέκρινε την παράσταση με βαριά λόγια.

 

Βλέπε λήμμα: Αιμίλιος Χουρμούζιος

 

Ο Τσάτσος και τα σατιρικά σκίτσα του Φωκίωνα Δημητριάδη

Ο Φωκίων Δημητριάδης, σκιτσογράφος των Νέων από εκείνη την παράσταση και κατόπιν εμφάνιζε πάντοτε τον Κων/νο Τσάτσο με μία κότα. Μάλιστα, κάποια στιγμή, οι δύο άνδρες βρέθηκαν σε μία εκδήλωση, οπότε ο αείμνηστος Ακαδημαϊκός και Πρόεδρος της Δημοκρατίας ρώτησε τον δημοσιογράφο: «Καλά κ. Δημητριάδη, γιατί με ζωγραφίζετε πάντα με μια κότα;» και ο Δημητριάδης του απάντησε: «Ένα μυστήριο πράγμα υπουργέ μου, το ίδιο ακριβώς με ρωτά και η κότα».

 

Κάρολος Κουν

Γεννήθηκε στην Προύσα της Μικράς Ασίας στις 13 Σεπτεμβρίου 1908. Ο πατέρας του είχε γερμανική, ελληνική και εβραϊκή καταγωγή (το Κουν προέρχεται από το Κοέν), ενώ η μητέρα του ήταν Ελληνίδα ορθόδοξη. Φοίτησε στη Ροβέρτειο Σχολή της Κωνσταντινούπολης όπου συμμετείχε σε μαθητικές παραστάσεις και σπούδασε αισθητική στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης.Το 1929 διορίστηκε καθηγητής αγγλικών στο Κολλέγιο Αθηνών. Η πρώτη του εμφάνιση ως σκηνοθέτη ήταν στο "Τέλος του ταξιδιού" του Ρόμπερτ Σερίφ και με μαθητές του, από το Κολλέγιο, παρουσίασε έργα του Αριστοφάνη (Όρνιθες, Βάτραχοι, Πλούτος) και του Ουίλιαμ Σαίξπηρ (Όνειρο Θερινής Νυκτός). Ίδρυσε τη Λαϊκή Σκηνή (1934-36) και συνεργάστηκε με διάφορους θιάσους (Ανδρεάδη, Κοτοπούλη, κ.ά.).Το 1942 ίδρυσε το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν». Η πρώτη παράσταση του Θεάτρου Τέχνης δόθηκε στις 7 Οκτωβρίου του 1942 στο Θέατρο Αλίκη. Επίσης το ίδιο έτος (1942) ίδρυσε τη Δραματική Σχολή του θεάτρου του, στην οποία μαθήτευσαν πολλοί από τους σημαντικότερους ηθοποιούς και σκηνοθέτες της μεταπολεμικής γενιάς.

 

Οικονομικές όμως δυσχέρειες ανάγκασαν το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» να διαλυθεί (1949) το οποίο άνοιξε πάλι το 1954 σε μορφή κυκλικού θεάτρου. Τη περίοδο εκείνη (1950-53) ο Κουν συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο, σκηνοθετώντας Αντόν Τσέχοφ (Ο θείος Βάνιας, Τρεις αδελφές), Πιραντέλο (Ερρίκος Δ΄), κ.λπ.Με μαθητές της Δραματικής Σχολής του όταν συγκρότησε και πάλι το 1954 το Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν», με τη μορφή κυκλικού θεάτρου, εκτός τους παλαιούς συγγραφείς ο Κουν παρουσίασε τα καινούργια ρεύματα του ξένου μεταπολεμικού θεάτρου (Μπρεχτ, Ιονέσκο, Μπέκετ, Πίντερ, Ντάριο Φο, Αραμπάλ κ.ά.) και παράλληλα παρουσίασε έργα πολλών νέων Ελλήνων προικισμένων συγγραφέων - Σεβαστίκογλου, Καμπανέλλη, Κεχαΐδη, Σκούρτη, Αναγνωστάκη και Ευθυμιάδη επιστρέφοντας σε έργα των αρχαίων τραγικών και του Αριστοφάνη.

Από το 1957 ανέβασε αρχαίο δράμα, αρχικά στο θέατρό του παρουσίασε τον Πλούτο και το 1959 τους Όρνιθες του Αριστοφάνη, που θεωρήθηκε παράσταση-σκάνδαλο λόγω της πρωτοποριακής της μορφής, και στη συνέχεια στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, για να συνεχίσει στο "Θέατρο των Εθνών" του Παρισιού, Λονδίνο, Ζυρίχη, Μόναχο, Μόσχα, Λένινγκραντ, Βαρσοβία, Βενετία, Φεστιβάλ Βιέννης, Διεθνές θεατρικό Φεστιβάλ Βελιγραδίου, Ελληνική Εβδομάδα του Ντόρτμουντ, Φεστιβάλ Φλάνδρας και σκανδιναβικές πρωτεύουσες με τα έργα Όρνιθες, Πέρσες, Επτά επί Θήβας, Αχαρνής, Οιδίπους Τύραννος, Λυσιστράτη, Βάκχες και Ειρήνη.

Το 1984 το ελληνικό κράτος παραχώρησε έναν χώρο στην Πλάκα, για την ανέγερση του θεάτρου Κ. Κουν.

Τιμήθηκε με το παράσημο Φοίνικα, το Αργυρό Μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών και το βραβείο Θεάτρου των Εθνών. Με τη διαθήκη του, που δημοσιεύτηκε λίγες μέρες μετά το θάνατό του τον Φεβρουάριο του 1987, κληροδότησε τον τίτλο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» στους Γ. Λαζάνη, Μ. Κουγιουμτζή και Γ. Αρμένη με την προτροπή να συνεχίσουν τη συνεργασία τους στο Θέατρο Τέχνης «Κάρολος Κουν» Κ. Κουν.

 

Πηγές

1.Αρχείο εφημερίδων Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών

2.Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ

3. Το Βήμα: Ποιος ήταν ο σπουδαίος δάσκαλος του θεάτρου

4. www. polignosi.com