Η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Κύπριος της διασποράς, ευεργέτης. Γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1908 και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1994. Οι γονείς του ήταν ο Νικολής Τουφεξή από την Αθηαίνου και η μητέρα του η Αναστασία Κώστα Πετρίδη. Μεγάλωσε στην περιοχή της Χρυσαλινιώτισσας όπου ήταν και το πατρικό του, το σημερινό «Αρχοντικό της οδού Αξιοθέας».

Αποφοίτησε από το Παγκύπριο Γυμνάσιο και αφού ταξίδεψε στη Νότιο Αφρική και την Αυστραλία, το 1930 εγκαταστάθηκε στη Νέα Υόρκη όπου σπούδασε φυσικομαθητικά  και ηλεκτρονικά. Αργότερα δίδαξε σε τεχνολογικά σχολεία της Νέας Υόρκης. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε στο ιατρικό τμήμα του αμερικάνικου στρατού. Υπηρέτησε για πολλά χρόνια ως πρόεδρος της γραμματέας της Παγκυπριακής Αδελφότητας Νέας Υόρκης.

Ήταν μεγάλος ευεργέτης του Παγκυπρίου Γυμνασίου και έκανε πολλές δωρεές σε φιλανθρωπικά ιδρύματα.  Μια από τις μεγαλύτερες δωρεές του στο Δήμο Λευκωσίας ήταν η αποκατάσταση του πατρικού του σπιτιού το Αρχοντικό της Οδού Αξιοθέας, το οποίο σήμερα φιλοξενεί το Πολιτιστικό Φεστιβάλ του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Αρχοντικό οδού Αξιοθέας

Το Αρχοντικό της οδού Αξιοθέας βρίσκεται στην ενορία της Χρυσαλινιώτισσας, μια από τις πιο σημαντικές, ιστορικά, ενορίες της Λευκωσίας, και αποτελεί ένα από τα αξιολογότερα δείγματα αστικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα που διατηρούνται στις ελεύθερες περιοχές της πρωτεύουσας της Κύπρου.

Χτίστηκε στα τέλη του 17ου ή στις αρχές του 18ου αιώνα, πιθανότατα ως προέκταση μεσαιωνικής φράγκικης ή βενετσιάνικης οικίας. Το κτήριο είναι ένα εξαιρετικό δείγμα παλίμψηστης αρχιτεκτονικής, όπου είναι προφανές ότι έχουν χρησιμοποιηθεί ή έχουν ενσωματωθεί στην αρχική τοιχοποιία διακοσμητικά στοιχεία, τα οποία ανάγονται σε παλαιότερες εποχές. Για παράδειγμα, το σύμπλεγμα των δύο λεόντων που υπάρχει ενσωματωμένο στον μπροστινό, κύριο τοίχο του κτηρίου –επί της οδού Αξιοθέας–αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της βενετσιάνικης αρχιτεκτονικής.

Το Αρχοντικό αποτελεί ένα ευρύχωρο διώροφο κτήριο που πλαισιώνει από τις τρεις πλευρές μια μεγάλη εσωτερική αυλή, η οποία λειτουργεί ως σκηνή των εκδηλώσεων του Πολιτιστικού Κέντρου. Ο πάνω όροφος στηρίζεται σε μια σειρά καμάρες σκαλισμένες από πουρόπετρα στην παραδοσιακή τεχνική της Κύπρου και της Ανατολικής Μεσογείου. Το κτήριο είναι επίσης ένα από τα λίγα διατηρημένα σπίτια στη Λευκωσία με ιδιωτικό χαμάμ, το οποίο τώρα χρησιμοποιείται ως εκθεσιακός χώρος και κάποτε ως χώρος ηχογράφησης χάρη στην εξαιρετική ακουστική του.

Η ιστορία του Αρχοντικού Αξιοθέας είναι στενά συνδεδεμένη με την ιστορία της Κύπρου. Στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα, το κτήριο ανήκε στον πλούσιο Κύπριο Χατζηλοή, ο οποίος κατάφερε να γλιτώσει από τις σφαγές της 9ης Ιουλίου 1821 καταφεύγοντας στη Ρώμη από όπου αφιέρωσε τη ζωή του στην ευαισθητοποίηση των ευρωπαϊκών κρατών για την κατάσταση στην Κύπρο. Στα χρόνια που ακολούθησαν, το αρχοντικό κατανεμήθηκε μεταξύ πολλών οικογενειών, και μετά από την τουρκική εισβολή του 1974, το κτήριο εγκαταλείφτηκε και ερειπώθηκε.

Βλέπε λήμμα: Οθωμανοκρατία

Το 1985, έχοντας απαλλοτριώσει όλα τα μερίδια του κτηρίου, το Τμήμα Αρχαιοτήτων ανέλαβε το δύσκολο και απαιτητικό έργο να αποκαταστήσει το Αρχοντικό Αξιοθέας δίνοντάς του την παλαιά του αίγλη. Ο μόνος από τους ιδιοκτήτες που όχι μόνο δεν πήρε το χρηματικό ποσό της απαλλοτρίωσης, αλλά αντίθετα πρόσφερε μία δωρεά για την αναπαλαίωση του κτηρίου ήταν ο Σταύρος Τουφεξής, μετανάστης στην Αμερική, ο οποίος έδωσε επίσης πληροφορίες και στοιχεία για την αρχιτεκτονική του κτηρίου, όπως ο ίδιος το γνώρισε. Λόγω της ευεργεσίας που παρείχε ο παράπλευρος δρόμος του Αρχοντικού φέρει σήμερα το όνομα της μητέρας του Αναστασίας Τουφεξή.

Η αποκατάσταση του Αρχοντικού Αξιοθέας διήρκεσε έξι χρόνια και χρηματοδοτήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία με σημαντική συνεισφορά του τότε νεοϊδρυθέντος Πανεπιστημίου Κύπρου. Το 1989 το Αρχοντικό Αξιοθέας παραχωρήθηκε στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και από το 1997 λειτουργεί ως έδρα του Πολιτιστικού Κέντρου και του Θεατρικού Εργαστηρίου του Πανεπιστημίου (Θ.Ε.ΠΑ.Κ.).

Πάρκο Σταύρου Τουφεξή

Ο Δήμος Λευκωσίας για να τιμήσει τον Σταύρο Τουφεξή έδωσε το όνομά του στην περιοχή γύρω από τον κήπο της Χρυσαλινιώτισσας στην ομώνυμη ενορία, έναντι του Σωματείου «ΟΡΦΕΑΣ» Λευκωσίας και ο οποίος εφάπτεται της Λεωφόρου Αθήνας και Σπύρου Χριστοδούλου και της Πλατείας Γεώργιου Β'. Ο κήπος ανακασκευάστηκε το 1993 μέσα στα πλαίσια του Ενιαίου Ρυθμιστικού Σχεδίου Λευκωσίας με χρηματοδότηση του προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών. Τα παιχνίδια αγοράστηκαν με δωρεά του μ. Σταύρου Τουφεξή (Steve Toufexis), τέως κατοίκου της Νέα Υόρκης, ο οποίος γεννήθηκε στη Λευκωσία και μεγάλωσε στην περιοχή Χρυσαλινιώτσσας.

Πηγές

1. Δήμος Λευκωσίας
2. Βιογραφικό Λεξικο Κυπρίων 1800-1920, Τόμος Β', Αριστείδης Κουδουνάρης, Λευκωσία 2018, σελ. 812
3. Πανεπιστήμιο Κύπρου