Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μεικτό χωριό της επαρχίας Λεμεσού, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών Λεμεσού - Πάφου, περί τα 34 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Λεμεσού.

Η Μαλιά είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 650 μέτρων και το τοπίο της είναι διαμελισμένο από αρκετά ρυάκια, που είναι παραπόταμοι του ποταμού Χάποταμι. Στα νοτιοδυτικά του οικισμού το υψόμετρο φθάνει τα 695 μέτρα (κορφή Μάντρα του Ταύρου).

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κιμωλιών, μαργών και ψαμμιτών). Πάνω στις αποθέσεις αυτές αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη.

Η Μαλιά δέχεται μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 680 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, καθώς και λίγα σιτηρά, σησάμι και μηλιές. Υπάρχουν επίσης αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις που καταλαμβάνονται από άγρια θαμνώδη βλάστηση.

Η κτηνοτροφία είναι ανύπαρκτη.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Μαλιά συνδέεται στα δυτικά με το χωριό Γεροβάσα (περί τα 5 χμ.), στα βορειοανατολικά με το χωριό Βάσα (περί τα 4 χμ.), στα βορειοδυτικά με το χωριό Άρσος (περί τα 4 χμ.) και στα νοτιοανατολικά με το χωριό Κισσούσα (περί το 1,5 χμ.).

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι της Μαλιάς εγκατέλειψαν το χωριό τους (το 1975) και τότε εγκαταστάθηκαν σ' αυτό Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες.

Σύμφωνα προς την επικρατέστερη άποψη, η ονομασία του χωριού έχει αρχαία προέλευση και διασώζει την ονομασία αρχαίας ελληνικής πόλεως της Μικράς Ασίας που λεγόταν Μαλός (την αναφέρει ο Παυσανίας). Από την πόλη αυτή πιθανώς κατάγονταν οι πρώτοι κάτοικοι της Μαλιάς. Γεγονός πάντως είναι ότι στην περιοχή του χωριού βρέθηκαν παλαιότερα αρχαία αντικείμενα που αποδεικνύουν ότι η περιοχή εκατοικείτο από τα αρχαία χρόνια. Μια σχέση της Κύπρου με την πόλη Μαλόν (ή Μαλλόν) της Κιλικίας αναφέρει ο Διόδωρος Σικελιώτης κατά το 312 π.Χ., χρόνο που ο Πτολεμαίος ο Λάγου κατέλαβε οριστικά την Κύπρο και κατήργησε τα βασίλειά της. Αφού όρισε στρατηγό (=κυβερνήτη) του νησιού τον Νικοκρέοντα, έπλευσε στη συνέχεια στη Μικρά Ασία. Κυρίευσε μεταξύ άλλων την πόλη Μαλλόν της Κιλικίας, απ' όπου πήρε πολλούς αιχμαλώτους που τους πούλησε, κι επέστρεψε στην Κύπρο.

Κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια το χωριό ήταν, πιθανότατα, το φέουδο το αναφερόμενο ως Miglia, που βρίσκεται σημειωμένο και σε παλαιούς χάρτες (υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένες αμφιβολίες κατά πόσον πρόκειται για τη Μαλιά, ή για οικισμό με την ονομασία Μηλιά).

Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) δίνει την πληροφορία ότι κατά την αναδιανομή των φέουδων στην οποία προέβη ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, το φέουδο της Μαλιάς δόθηκε στον Ιωάννη Πέρεζ Φαμπρέγκ, που πήρε τότε στην κατοχή του και άλλα 7 χωριά.

Η παρουσία πολλών Τούρκων στο χωριό, οδηγεί στην υπόθεση ότι τούτο ήταν αρχοντικό φέουδο πριν από την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου το 1570-71, που κατασχέθηκε αργότερα από τους νέους κατακτητές.

Οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι της Μαλιάς ονόμαζαν το χωριό Baglarbasi, που μπορεί να μεταφραστεί ως ωραίος αμπελώνας. Το τέμενος του χωριού κτίστηκε πριν από την αγγλική κατοχή της Κύπρου (1878). Πριν από το 1878 είχε λειτουργήσει στο χωριό και τουρκικό σχολείο, ενώ ένα δεύτερο ιδρύθηκε μετά το 1916.

Ταραχές δημιουργήθηκαν στο χωριό μετά την ανταρσία των Τουρκοκυπρίων (τέλος του 1963 κ.ε.). Στη Μαλιά υπερτερούσαν αριθμητικά οι Τούρκοι κάτοικοί της, όμως αυτοί αποτελούσαν μικρή μειοψηφία στην περιοχή, αφού το ελληνικό στοιχείο κυριαρχούσε στα γύρω χωριά.  Έτσι, πολλοί Τούρκοι κάτοικοι της Μαλιάς εγκατέλειψαν το χωριό τους το 1964 για να ενισχύσουν τουρκοκυπριακούς θυλάκους, κι εγκαταστάθηκαν κυρίως στην τουρκική συνοικία της Λεμεσού και στο χωριό Αυδήμου. Τελικά όλοι μεταφέρθηκαν το 1975 από την ηγεσία τους στο τουρκοκρατούμενο βόρειο τμήμα της Κύπρου.

Πηγή:

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια