Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λεμεσού, 4 χμ. περίπου στα νότια του Καρβουνά και 5 χμ. περίπου στα ΒΔ. του χωριού Πελέντρι. Βρίσκεται σε ένα υψόμετρο 980 περίπου μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, στις όχθες του Κούρη ή καλύτερα του ποταμού του Αμιάντου, γιατί έτσι είναι γνωστό το βόρειο τμήμα του Κούρη μέχρι την Τριμήκληνη. Η μεγαλύτερη έκταση του χωριού καταλαμβάνεται από το κρατικό δάσος του Τροόδους.

Το χωριό, που είναι κυρίως τοποθετημένο πάνω στα σκληρά, ανθεκτικά πετρώματα του γάββρου, βρίσκεται στη συμβολή του ρυακιού των Λουμμάτων και του Κούρη. Το ρυάκι των Λουμμάτων που ξεκινά από το γνωστό εκδρομικό χώρο Λούματα τους Ατούς, έχει σκάψει μια πολύ στενή βαθιά κοιλάδα με απότομες πλευρές στα νότια του μεταλλείου του Αμιάντου.

Ο Κάτω Αμίαντος βρίσκεται ανάμεσα σε δυο απότομες βουνοπλαγιές με πολύ άγριο μα γραφικό τοπίο, που κυρίως οφείλεται στα σκληρά πετρώματα της περιοχής. Σε αντίθεση, εδώ δεν συναντώνται οι ήπιοι κιμωλιούχοι λόφοι ή οι αποστρογγυλωμένοι λόφοι των λαβών, αλλά το άγριο τοπίο με τις απότομες πλαγιές που κάποτε είναι ορθοπλαγιές-χαρακτηριστικό των γάββρων κι άλλων σκληρών, ανθεκτικών πετρωμάτων γύρω από το Τρόοδος.

Την ύπαρξή του το χωριό την οφείλει κυρίως στον Κούρη, που σχίζει με την κοιλάδα του το βουνό του Τροόδους. Ο κύριος δρόμος Τριμήκληνης -Καρβουνά ακολουθεί πιστά την κοιλάδα αυτή.

Ο Κάτω Αμίαντος δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 950 χιλιοστόμετρα, που είναι σχεδόν διπλάσια της μέσης ετήσιας όμβρησης της Κύπρου ως συνόλου (489 χιλιοστόμετρα).

Παρά την περιορισμένη γεωργική έκταση του χωριού, κατά μήκος της κοιλάδας και στις σχετικά ήπιες πλαγιές καλλιεργούνται κυρίως τα οπωροφόρα δέντρα και τα αμπέλια. Εκτός από ελάχιστες σκάλες με επιτραπέζιες ποικιλίες, τα κυριότερα είδη των σταφυλιών είναι τα οινοποιήσιμα. Από τα οπωροφόρα, τα κυριότερα δέντρα είναι οι μηλιές, οι αχλαδιές, οι ροδακινιές, οι κερασιές, οι δαμασκηνιές, οι βερυκοκκιές, οι καρυδιές κι οι κυδωνιές. Στο χωριό καλλιεργούνται ακόμα οι πατάτες (εαρινής εσοδείας), οι ελιές, οι αμυγδαλιές και τα λαχανικά. Η ενασχόληση με την κτηνοτροφία στην περιοχή είναι πολύ περιορισμένη.

Στα νοτιοανατολικά το χωριό συνδέεται με το Πελέντρι, στα βόρεια με τον Καρβουνά και στα νότια με τη Λεμεσό. Ένας δρόμος στα νότια συνδέει το χωριό με τον Μέσαποταμο και από εκεί με τις Πλάτρες.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Οι πληθυσμιακές αυξομειώσεις σ' ένα μεγάλο βαθμό απηχούν τις οικονομικές καταστάσεις του μεταλλείου του Αμιάντου. Ο αριθμός των εργατών στο μεταλλείο του Αμιάντου, μειώθηκε κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης του 1929-1933, κατά την περίοδο του Β' Παγκοσμίου πολέμου και κατά τα τελευταία χρόνια της λειτουργίας του με την πλήρη μηχανοποίηση των εργασιών του μεταλλείου και την υιοθέτηση σύγχρονης τεχνολογίας.

Πλησιάζοντας τον Κάτω Αμίαντο από τον Καρβουνά, ξεπροβάλλουν πρώτα οι κεραμιδένιες και τσίγγινες στέγες των σπιτιών, που όλες σχεδόν είναι επικλινείς ή αμφικλινείς. Στο κέντρο του χωριού τα πανύψηλα κυπαρίσσια, τα πλατάνια και οι λεύκες ξεχωρίζουν με το ανάστημά τους, αυξάνοντας ταυτόχρονα τις αποχρώσεις του πράσινου. Περνώντας πάνω από το ψηλό γεφύρι του χωριού, που αντικατέστησε το παλιό, διακρίνεις, στα δεξιά το γυμνό τοπίο που δημιούργησε το μεταλλείο του Αμιάντου.

Η χρήση του τοπικού γάββρου στους τοίχους αντιστήριξης, μέσα στον οικισμό, είναι εμφανής. Όμως την άνοιξη ένα μικρό φυτό με λιλά χρώμα, στις πλαγιές του βουνού θα προσελκύσει την προσοχή. Πρόκειται για το κτηνοτροφικό φυτό που αφθονεί σε όλη σχεδόν την Πιτσιλιά και που οι χωρικοί το ονομάζουν άχερο ή μαυράχερο.

Η διαδρομή από τον Κάτω Αμίαντο σε όλη την έκταση των διοικητικών ορίων του χωριού, είναι μέσα από ένα βουνίσιο γραφικό τοπίο που ξετυλίγει ποικίλες μορφές στα μάτια του επισκέπτη. Ψηλές βουνοκορφές, απότομες σχεδόν κάθετες ορθοπλαγιές, βαθιές χαράδρες, στενά φαράγγια, δροσερές ρεματιές. Η θαμνώδης βλάστηση του λάδανου, της λεβάντας, του κόνιζου, της φασκομηλιάς και του δεντρολίβανου, αναδίδει μια ευφρόσυνη μυρωδιά.

Ο δρόμος από τον Καρβουνά προς τον Σαϊττά μέσω του Κάτω Αμιάντου έχει διαπλατυνθεί και ευθυγραμμιστεί και η όλη διαδρομή είναι πολύ ευχάριστη.

Σύμφωνα με τον Ν. Κληρίδη, στον Κάτω Αμίαντο υπήρχαν αρχικά 2-3 νερόμυλοι με το όνομα «μύλοι του Αμιάντου» στους οποίους κατέφευγαν όλοι οι κάτοικοι της Πιτσιλιάς για το άλεσμα των σιτηρών τους, ιδίως το καλοκαίρι. Ακόμα στα παλιά χρόνια στο χωριό υπήρχε χάνι όπου στάθμευαν οι αγωγιάτες και οι γκαμήλες που μετέφεραν τα πορτοκάλια της Λεύκας προς τη Λεμεσό. Είναι γύρω από το πρώτο αυτό χάνι που δημιουργήθηκε σταδιακά ο οικισμός του Κάτω Αμιάντου (Βλέπε: Ν. Κληρίδη, Χωριά και Πολιτείες της Κύπρου, Λευκωσία, 1961, σσ. 33-35).

Στα βόρεια του Κάτω Αμιάντου βρίσκεται μια τοποθεσία που ονομάζεται «Λουτρόν της ρήγαινας». Τα παλιά χτίσματα τώρα δεν φαίνονται. Σύμφωνα με την παράδοση η ρήγαινα ερχόταν στην περιοχή αυτή το καλοκαίρι κι έκανε τα μπάνια της (βλέπε Ν. Κληρίδη, Θρύλοι και Παραδόσεις της Κύπρου, Λευκωσία 1954, σ. 30).

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια