Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο οικισμός Ακουρδάλια (ή Ακουρτάλια) μνημονεύεται σε παλαιό χειρόγραφο της περιόδου της Βενετοκρατίας. Ο οικισμός φαίνεται ότι είχε ιδρυθεί κατά τα Βυζαντινά μάλλον χρόνια. Στην περιοχή ακόμα επιζούν θρύλοι για τον Διγενή Ακρίτα, τη μεσαιωνική ρήγαινα και κάποιο κρυμμένο θησαυρό της. Δεν είναι γνωστό πότε ο οικισμός διαχωρίστηκε σε Κάτω και σε Πάνω Ακουρδάλια.

Ακουρδάλια Κάτω, η:  Χωριό της επαρχίας Πάφου, στ' αριστερά της κοιλάδας Χρυσοχούς, 310 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται 9 περίπου χμ. στα νότια της Πόλης (Χρυσοχούς) και 23 περίπου χμ. στα βορειοανατολικά της Πάφου. Το χωριό γεωλογικά είναι τοποθετημένο πάνω σε μάργες, κρητίδες και μαργαϊκές κρητίδες της Κρητιδικής, Μειόκαινης και Πλειόκαινης περιόδου. Το τοπίο αποτελείται από μια διαμελισμένη πλαγιά, με μερικά ισιώματα, που αρχίζει από το ασβεστολιθικό οροπέδιο ανατολικά των Αρόδων, ύψους γύρω στα 600 μ. και καταλήγει στον ποταμό της Χρυσοχούς και τον κύριο δρόμο Πάφου-Πόλης, ύψους γύρω στα 200 μ. Ο διαμελισμός είναι κυρίως έργο των ποταμών του Πιθαρόλακκου, του Αρκακιού της Σκάλας και του Κλαβάρη.

Στα ασβεστούχα εδάφη του χωριού, που δέχονται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 600 χιλιοστόμετρα, καλλιεργούνται κυρίως τα σιτηρά, τα κτηνοτροφικά φυτά, τα ψυχανθή, τα αμπέλια, οι αμυγδαλιές, τα εσπεριδοειδή, λίγα οπωροφόρα και οι χαρουπιές. Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη. Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Κάτω Ακουρδάλια είναι κοντά στον κύριο δρόμο Πάφου- Πόλης. Από πληθυσμιακής πλευράς, το χωριό σημείωσε μια κάποια σταθερή αύξηση πληθυσμού από το 1881 μέχρι το 1946, αλλά αργότερα γνώρισε μια συνεχή μείωση. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ιστορικά στοιχεία

Ο Γκάννις αναφέρει πως παρά το γεγονός ότι το χωριό ήταν στο πρόσφατο ιστορικό παρελθόν τουρκοκυπριακό, έχει ένα ερειπωμένο εκκλησάκι αφιερωμένο στην Παναγία. Ο σημερινός ναός της Κάτω Ακουρδάλιας είναι αφιερωμένος στον άγιο Παντελεήμονα.

Στην Ακουρδάλια διατηρείται μια ενδιαφέρουσα παράδοση για τη Ρήγαινα και το Διγενή, που έχει ως ακολούθως: Σε μια περιοχή, που στα παλιά χρόνια ήταν γνωστή ως τσουβλίτζιν της Ρήγαινας, είχε χτισμένη την έπαυλή της η Ρήγαινα. Γύρω έβοσκαν και τα αμέτρητα κοπάδια της. Όταν χτιζόταν ο ναός της Αγίας Αικατερίνης, επειδή νερό στην περιοχή δεν υπήρχε, οι χτίστες ζύμωναν τον πηλό με το γάλα. Στην τοποθεσία Διγενήες είχε την έπαυλη του ο Διγενής. Ο Διγενής ζήτησε σε γάμο τη Ρήγαινα. Η Ρήγαινα όμως που δεν ήθελε, έθεσε ένα όρο στο Διγενή, βέβαιη πως ήταν δύσκολη η πραγματοποίησή του. Του ζήτησε να μεταφέρει νερό από τη δική του έπαυλη στο σπίτι της. Θεωρούσε το όλο εγχείρημα δύσκολο γιατί και το νερό του Διγενή ήταν λίγο, αλλά και η διάνοιξη αυλακιού μέσα από βράχους και γκρεμούς ήταν δύσκολη. Ο δυνατός Διγενής, χρησιμοποιώντας μόνο τα πόδια του, άνοιξε σε σύντομο χρονικό διάστημα το αυλάκι. Προτού ακόμα τρέξει στο σπίτι της ο Διγενής, η Ρήγαινα εγκατέλειψε την έπαυλή της, γιατί δεν ήθελε με κανένα τρόπο να τον παντρευτεί, κι έφθασε στο μικρό λιμανάκι, το Λατσί, στον κόλπο της Χρυσοχούς, και σαν δεν βρήκε καράβι, άπλωσε το μαντό της στο νερό και κάθισε πάνω. Ο Διγενής την είδε στη θάλασσα και της έριξε ένα βράχο, που έπεσε μπροστά της και την έφερε πίσω στην ακρογιαλιά. Τα δάχτυλα του δυνατού Διγενή αποτυπώθηκαν στα πλευρά του βράχου. Η Ρήγαινα εξακολούθησε να κολυμπά και ο Διγενής έριξε και δεύτερο βράχο χωρίς αποτέλεσμα. Οι δυο αυτοί βράχοι υπάρχουν μέχρι σήμερα με το όνομα πέτρες του Διγενή και βρίσκονται μέσα στη θάλασσα, κοντά στο τσιφλίκι των Δυο Ποταμών, δίπλα στα Λουτρά της Αφροδίτης, (βλέπε: Ν. Κληρίδη, Θρύλοι και Παραδόσεις της Κύπρου, Λευκωσία, 1954, σσ. 44 και 45. Καρούζη Γιώργου και Μάχης, Ταξίδια στην Κύπρο, Τόμος 3, σσ. 55-58).

Ακουρδάλια Πάνω, η: Χωριό της επαρχίας Πάφου, στα αριστερά της κοιλάδας Χρυσοχούς, 440 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται 10 περίπου χμ. στα νότια της Πόλης (Χρυσοχούς) και 22 περίπου χμ. στα βορειοανατολικά της Πάφου.

Το χωριό γεωλογικά είναι τοποθετημένο πάνω σε μάργες, κρητίδες, γύψους και μαργαϊκούς ασβεστόλιθους της Κρητιδικής, Μειόκαινης και Πλειόκαινης περιόδου. Ουσιαστικά το τοπίο αποτελείται από μια διαμελισμένη πλαγιά, με μερικά ισιώματα, που αρχίζει από ένα ασβεστολιθικό οροπέδιο, ανατολικά των Αρόδων, ύψους γύρω στα 600 μ. και καταλήγει στον ποταμό της Χρυσοχούς και τον κύριο δρόμο Πάφου - Πόλης ύψους γύρω στα 200 μ. Ο διαμελισμός του τοπίου είναι κυρίως έργο του Αρκακιού της Σκάλας και του Πιθαρόλακκου που η συμβολή τους επιτυγχάνεται κοντά στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής. Από εκεί μέχρι την κύρια κοιλάδα της Χρυσοχούς, ο ποταμός είναι γνωστός ως Κλαβάρης.

Πάνω στα ασβεστούχα εδάφη, με μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 600 χιλιοστόμετρα, καλλιεργούνται κυρίως σιτηρά, κτηνοτροφικά φυτά, αμπέλια αμυγδαλιές, χαρουπιές. Η κτηνοτροφία είναι πολύ περιορισμένη.

Από συγκοινωνιακής απόψεως η Πάνω Ακουρδάλια συνδέεται με τα γειτονικά χωριά μόνο με σκυρόστρωτους και χωματένιους δρόμους, ενώ με τον κύριο δρόμο Πάφου-Πόλης συνδέεται με ασφαλτόστρωτο δρόμο.

Η Πάνω Ακουρδάλια σημείωσε αρκετές πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Όμως κατόρθωσε να αυξήσει τους 82 κατοίκους της (1881) σε 114 (1946). Έκτοτε παρατηρήθηκε μια σταθερή μείωση. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Παναγία Χρυσελεούσα και κατά τον Γκάννις είναι χτίσμα του 16ου αιώνα. Σύμφωνα με τον ίδιο, αρχικά η εκκλησία ήταν γεμάτη από τοιχογραφίες που αργότερα φθάρηκαν.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια