Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Σημαντικός Κύπριος λόγιος του 16ου αιώνα, γόνος της μεγάλης κυπριακής οικογένειας των Ποδοκάταρο, γιος του Φιλίππου Ποδοκάταρο και αδελφός του επίσης λογίου Αλεξάνδρου Ποδοκάταρο. Γεννήθηκε νωρίς τον 16ο αιώνα στη Λευκωσία και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβα στην Ιταλία. Μετά το τέλος των σπουδών του επέστρεψε στην Κύπρο και εγκαταστάθηκε στην πρωτεύουσα Λευκωσία.

Βλέπε λήμμα: Ποδοκάταρο οικογένεια

Ο Ιωάννης Ποδοκάταρο έγραψε διάφορα κείμενα, εκ των οποίων το σημαντικότερο είναι η περιγραφή του πολέμου της Λευκωσίας και η άλωση της πόλης από τους Τούρκους στις 9 Σεπτεμβρίου του 1570, γεγονότα τα οποία τόσο ο ίδιος όσο και άλλα μέλη της οικογένειάς του είχαν ζήσει.

Βλέπε λήμμα: Άλωση της Λευκωσίας από τους Οθωμανούς

Μεταξύ άλλων του κειμένων, έχει εντοπιστεί στα κρατικά αρχεία της Βενετίας ένας ρητορικός του λόγος τον οποίο είχε εκφωνήσει στις 6 Μαΐου 1569 ως αποχαιρετιστήριο εκ μέρους των αρχόντων της Λευκωσίας προς τον αξιόλογο στρατιωτικό μηχανικό Τζούλιο Σαβορνιάνο. Ο Σαβορνιάνο ήταν εκείνος που είχε σχεδιάσει και επιβλέψει τις εργασίες για τις νέες οχυρώσεις της Λευκωσίας, αυτές που σώζονται ως σήμερα, οι οποίες και είχαν αντικαταστήσει τις προγενέστερες και ήδη πεπαλαιωμένες οχυρώσεις των Λουζινιανών. Μάλιστα μία των πυλών των νέων οχυρώσεων, η ωραιότερη, εκείνη της Αμμοχώστου, στο ανατολικό τμήμα της Λευκωσίας, είχε ονομαστεί Πύλη Τζουλιάνα, ακριβώς προς τιμήν του Τζούλιο Σαβορνιάνο. Αρχές, ευγενείς και λαός της Λευκωσίας είχαν αποχαιρετήσει τον Σαβορνιάνο όταν θα αναχωρούσε από το νησί τον Μάιο του 1569, με μία καλά οργανωμένη τελετή, κατά την οποία ο Ιωάννης Ποδοκάταρο εκφώνησε τον συγκεκριμένο ρητορικό του λόγο. Μεταξύ άλλων, εξέφρασε εκ μέρους όλων ευγνωμοσύνη για τις οχυρώσεις της Λευκωσίας και την πεποίθηση ότι οι νέες εκείνες οχυρώσεις της πρωτεύουσας θα αποτελούσαν τη σωτηρία των κατοίκων της σε περίπτωση εισβολής και επιθέσεως των Τούρκων – γεγονός που συνέβη ένα χρόνο αργότερα.

Ένα άλλο χειρόγραφο που βρίσκεται στα κρατικά αρχεία της Βενετίας αποτελεί και πάλι λόγο του Ιωάννη Ποδοκάταρο, τον οποίο είχε εκφωνήσει μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου ενώπιον του δόγη της Βενετίας Αλουίσιου Μοτσενίγκο. Ο λόγος αυτός, που εκφωνήθηκε εκ μέρους των Κυπρίων προσφύγων που είχαν καταφύγει στη Βενετία, ζητούσε τη στήριξη της Δημοκρατίας της Βενετίας τόσο για τη δική τους επιβίωση όσο και για την εξαγορά συγγενών και συμπατριωτών τους που βρίσκονταν αιχμάλωτοι στα χέρια των Τούρκων.

Ο λόγος αυτός θα πρέπει να εκφωνήθηκε μετά την απελευθέρωση και μετάβαση στη Βενετία του ιδίου του Ιωάννη Ποδοκάταρο, ο οποίος είχε επίσης συλληφθεί αιχμάλωτος. Τούτο προκύπτει από άλλο έγγραφο, ημερομηνίας 3 Μαΐου 1571, στο οποίο αναφέρεται ότι ο Λίβιος Ποδοκάταρο, αδελφός του Ιωάννη, που επίσης είχε αιχμαλωτιστεί, όταν κατόρθωσε να ελευθερωθεί πήγε στη Βενετία προκειμένου να συγκέντρωνε χρήματα για την απελευθέρωση τόσο του Ιωάννη όσο και του γιου του Καίσαρα Ποδοκάταρο, που εξακολουθούσαν να κρατούνται αιχμάλωτοι.

Ο αναφερόμενος Λίβιος Ποδοκάταρο ήταν ο άνθρωπος που πριν από την τουρκική κατάκτηση κατείχε το αξίωμα του βισκούντη (αστυνόμου) της Λευκωσίας.

Αδελφός επίσης του Ιωάννη Ποδοκάταρο ήταν και ο Αλέξανδρος Ποδοκάταρο, που μαζί με τον πατέρα του Φίλιππο είχαν πάρει μέρος στην επική 11μηνη αντίσταση της Αμμοχώστου το 1570–1571. Αυτός ο αναφερόμενος Φίλιππος Ποδοκάταρο θα πρέπει να ήταν άλλος από τον αναφερόμενο στο επόμενο λήμμα Φίλιππο Ποδοκάταρο που είχε δράσει επί ημερών της βασίλισσας Αικατερίνης Κορνάρο.

Το κείμενο του Ιωάννη Ποδοκάταρο το σχετικό με τον πόλεμο της Λευκωσίας και την άλωση της πόλης από τους Τούρκους αναφέρεται σε γεγονότα από τις 8 Ιανουαρίου του 1570 μέχρι και την ημέρα της άλωσης, την 9η Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου. Περιγράφει τις προετοιμασίες για την αντιμετώπιση της τουρκικής εισβολής και τη συμβολή των αρχόντων της Λευκωσίας. Γράφει ότι για την άμυνα της πρωτεύουσας συνεισέφερε και ο απλός λαός της πόλης, περιλαμβανομένων των γυναικόπαιδων, σε εργασίες προετοιμασίας και στη συγκέντρωση εφοδίων. Ταυτόχρονα όλοι βοηθούσαν και σε άλλες εργασίες, όπως στο κτίσιμο αλευρομύλων μέσα στην πόλη και όπως στην καταστροφή όλων των κήπων και ο,τιδήποτε άλλου βρισκόταν έξω από τα τείχη, ώστε οι εχθροί να μη μπορούσαν να βρουν ο,τιδήποτε χρήσιμο για τους ιδίους. Αναφέρει την πρώτη απόβαση μικρών τουρκικών δυνάμεων στην περιοχή της Χρυσοχούς και την αποτελεσματική τους αντιμετώπιση από το ελαφρό ιππικό. Δεν παραλείπει τις αναφορές στη διοικητική ανεπάρκεια του Βενετού τοποτηρητή Νικολάου Ντάντολο (Δάνδολο) και στα λάθη και τις παραλείψεις του, γεγονότα που αναφέρουν και άλλες πηγές της εποχής. Ο Ιωάννης Ποδοκάταρο αναφέρει επίσης χαρακτηριστικά ότι ο αρχηγός Ντάντολο, αμέσως μετά την είσοδο των εχθρών στην πόλη, διέταξε τον ευγενή Τούτσιο Κωνστάντζο να σπεύσει έφιππος και να παραδώσει την πόλη στον Λαλά Μουσταφά. Ο τελευταίος, παρά το ότι ενημερώθηκε, δεν κατόρθωσε ή δεν θέλησε να αποτρέψει τους στρατιώτες του από το να περικυκλώσουν το ανάκτορο και να σκοτώσουν και τον ίδιο τον Ντάντολο.

Ο Ιωάννης Ποδοκάταρο, στο κείμενο–μαρτυρία του τονίζει τη γενναιότητα και τις ηρωικές εξόδους από τα τείχη της Λευκωσίας κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της, των λόχων του ιππικού. Μνημονεύει ιδιαίτερα ένα των στρατιωτικών διοικητών της πόλης, τον Ιωάννη Φαλιέρ, καθώς και τον ηρωικό επίσκοπο Πάφου Φραγκίσκο Κονταρίνι για τη γενναιότητα και συνεισφορά τους στην αντίσταση της Λευκωσίας.

Ο Ιωάννης Ποδοκάταρο αναφέρεται επίσης στο κείμενό του στους λόγους για τους οποίους απέτυχε η αποτελεσματική απόκρουση της απόβασης των τουρκικών δυνάμεων στις Αλυκές (Λάρνακα). Σημειώνει την παράδοση, χωρίς αντίσταση, των κατοίκων των Λευκάρων, καθώς και την τιμωρία τους από τον Δημήτριο Λάσκαρη Μεγαδούκα. Αναφέρει ακόμη τις παραλείψεις και τα όσα δεν έγιναν απ’ όσα είχε υποδείξει ο Τζούλιο Σαβορνιάνο σχετικά με τις οχυρώσεις της Λευκωσίας (οι οχυρώσεις δεν είχαν συμπληρωθεί όταν ο Τζούλιο Σαβορνιάνο αναχώρησε από το νησί, και δεν είχαν πλήρως ολοκληρωθεί όταν πραγματοποιήθηκε η τουρκική επίθεση).

Βλέπε λήμμα: Οχυρώσεις

Ακόμη με το κείμενό του ο Ιωάννης Ποδοκάταρο δίνει παραστατικές εικόνες ως προς το τι ακολούθησε την πτώση της Λευκωσίας, όπως σφαγές, λεηλασίες, καταστροφές, ατιμώσεις. Παρέχει επίσης προσωπογραφικά στοιχεία τόσο για την ίδια την οικογένεια των Ποδοκάταρο όσο και για άλλες οικογένειες της εποχής, όπως η οικογένεια των Στράμπαλι που επίσης συνέβαλε στον πόλεμο κατά των Τούρκων.

Τέλος, ο Ιωάννης Ποδοκάταρο αναφέρεται περιληπτικά και στην πολιορκία και πτώση της Αμμοχώστου, βασισμένος σε αφηγήσεις υπερασπιστών της πόλης αυτής.

Ακόμη, ενδιαφέρουσες είναι και άλλες πληροφορίες που δίνονται, όπως για παράδειγμα για ύπαρξη ενός χωριού με το όνομα Αβίτα, κοντά στο σημερινό χωριό Αυγόρου, όπου οι αρχές της Βενετίας είχαν εγκαταστήσει πρόσφυγες από τη Μονεμβασία και το Ναύπλιο, που ήσαν κτήσεις της Βενετίας και είχαν αλωθεί από τους Τούρκους το 1540. Οι μεταφερθέντες στην Κύπρο υπηρέτησαν ως μισθοφόροι στο ελαφρό ιππικό που είχε την ευθύνη ελέγχου των ακτών της Κύπρου.

Η συγγραφή του κειμένου αυτού από τον Ιωάννη Ποδοκάταρο έγινε, όπως ο ίδιος σημειώνει, ύστερα από προτροπή του Βενετού βαΐλου στην Κωνσταντινούπολη Αντώνιο Τιέπολο.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια