Ακρόπολις
Ακροπόλεις είναι δεσπόζουσες και επιβλητικές θέσεις, φυσικά και τεχνικά οχυρωμένες, στα άκρα των πόλεων και πάνω σε χαμηλούς απόκρημνους λόφους. Τόσο στην ηπειρωτική Ελλάδα και στην Κύπρο, όσο και στη δυτική Μικρά Ασία και σ' άλλες περιοχές της Μεσογείου, οι προνομιούχες αυτές θέσεις από τα βάθη της Προϊστορίας αποτελούσαν τον μόνιμο ασφαλισμένο χώρο για κατοίκηση ή για καταφύγιο σε περιπτώσεις κινδύνου από εχθρικές επιδρομές. Αντιπροσωπευτικά δείγματα των προϊστορικών αυτών χώρων στην Ελλάδα είναι οι Θεσσαλικοί νεολιθικοί συνοικισμοί του Σέκλου και του Διμηνιού και στην Κύπρο οι νεολιθικοί συνοικισμοί της Χοιροκοιτίας και της Πέτρας του Λιμνίτη.
Κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο, οι ακροπόλεις διατήρησαν τον αρχικό τους χαρακτήρα, αλλά οι φυσικές απόκρημνες οχυρώσεις τους ενισχύθηκαν με επιπρόσθετα ισχυρά αμυντικά τείχη, που σε μερικές περιπτώσεις ήταν διπλά —σε δυο συνεχείς σειρές— και γιγάντια και ονομάζονταν Κυκλώπεια, γιατί εθεωρούντο έργα των Κυκλώπων. Εκτός από την επιβεβαίωση των Κυκλώπειων τειχών, οι ανασκαφικές έρευνες στις Μυκήνες, στην Τίρυνθα, στη Θήβα, στην Πύλο και σ' άλλους ελληνικούς αρχαιολογικούς χώρους απέδειξαν ότι ανάμεσα στα οικιακά αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των μυκηναϊκών ακροπόλεων περιλαμβάνονταν και τα βασιλικά ανάκτορα.
Στους ελληνικούς Κλασσικούς χρόνους, με την κατάργηση του βασιλικού θεσμού και την επικράτηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, τα βασιλικά ανάκτορα αντικαταστάθηκαν με ναούς, αφιερωμένους σε διάφορους θεούς, και οι ακροπόλεις έγιναν το επίσημο θρησκευτικό κέντρο των πόλεων και ο ιερός χώρος, καθώς και το καταφύγιο του άμαχου πληθυσμού σε καιρούς πολέμου και για τη φύλαξη και προστασία του δημόσιου θησαυρού. Εξέχουσα θέση ανάμεσα σ' όλες τις ελληνικές κλασσικές ακροπόλεις κατέχει ο Ιερός Βράχος στο κέντρο της Αθήνας με τα άφθαστα σε τέχνη Προπύλαια και ναϊκά του μνημεία της Άπτερης Νίκης, του Ερεχθείου και του Παρθενώνα.
Ο θρησκευτικός χαρακτήρας των ελληνικών κλασσικών ακροπόλεων συνεχίστηκε μέχρι και τα τέλη των Ελληνιστικών χρόνων και διαδόθηκε σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, ιδιαίτερα στην Κάτω Ιταλία και Σικελία, στη Μικρά Ασία και στην Κύπρο. Με την υποταγή της Ελλάδος στη Ρώμη, η παράδοσή τους διακόπηκε, αλλά συνεχίστηκε αργότερα στα Μεσαιωνικά χρόνια με τα φρουριακά συμπλέγματα, που χτίζονταν σε παρόμοια απόκρημνα και οχυρωμένα υψώματα.
Στην Κύπρο έχουν επισημανθεί οι χώροι των αρχαίων ακροπόλεων του Κουρίου, της Αμαθούντος, του Ιδαλίου και των Σόλων, που, σύμφωνα με γραπτές ιστορικές μαρτυρίες, ακολουθούσαν το χαρακτήρα και την παράδοση των ελληνικών κλασσικών ακροπόλεων. Στην ακρόπολη της Αμαθούντος η αρχαιολογική αποστολή της Γαλλικής Σχολής Αθηνών αποκάλυψε τα κατάλοιπα του ναού της Αφροδίτης και στους υπόλοιπους χώρους, εκτός από τους Σόλους, συνεχίζονται κάθε χρόνο συστηματικές ανασκαφές με την ελπίδα της επαλήθευσης των γραπτών ιστορικών πηγών.