Πιτσιλιά ή Πιτσυλιά
Γεωλογία
Από γεωλογικής απόψεως, η περιοχή της Πιτσιλιάς αποτελείται από ποικίλες αποθέσεις πυριγενούς προελεύσεως με διάταξη και ιδιότητες που προσδίδουν στο τοπίο ένα ιδιαίτερο σχήμα και χρώμα. Οι αποθέσεις αυτές και η κατανομή τους έχουν ως εξής:
Σερπεντινίτης: Πρόκειται για σερπεντινιωμένο χαρτζβουργίτη που απαντάται στο νότιο τμήμα της Πιτσιλιάς και ιδιαίτερα στη διοικητική έκταση των χωριών Διερώνα, Λουβαράς, Καλό Χωριό και Ακαπνού.
Βερλίτης: Αποτελείται από τα ορυκτά ολιβίνη και κλινοπυρόξενο, αν και σε ανώτερα στρώματα παρουσιάζονται και τα πλαγιόκλαστα. Ανευρίσκεται σε μικρές σχετικά εμφανίσεις μεταξύ των χωριών Χαντριά και Πλατανιστάσα.
Γάββροι: Τα συστατικά ορυκτά τους είναι ο ολιβίνης, οι πυρόξενοι και τα πλαγιόκλαστα. Καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις των χωριών Πελέντρι, Ποταμίτισσα, Δύμες, Κυπερούντα, Κάτω Αμίαντος, Αγρίδια, Χαντριά, Πολύστυπος, Λειβάδια, Λαγουδερά, Καννάβια, Σπήλια, Αληθινού, Πλατανιστάσα, Φτερικούδι, Ασκάς, Άλωνα, Αγρός, Κάτω Μύλος, Άγιος Ιωάννης, Άγιος Θεόδωρος, Άγιος Παύλος, Άγιος Κωνσταντίνος, Καλό Χωριό, Λουβαράς, Διερώνα, Οδού, Μελίνη, Ορά, Άγιοι Βαβατσινιάς και Βαβατσινιά. Λόγω του έντονου τεκτονισμού τους, οι γάββροι αποτελούν, ιδιαίτερα κατά μήκος ρηξιγενών ζωνών, εξαίρετο υδροφορέα.
Πλαγιογρανίτες: Αποτελούν τα ακραία προϊόντα διαφοροποίησης του μάγματος των θαλάμων και περιλαμβάνουν σειρά όξινων πετρωμάτων, όπως γρανοφύρες, τρονγεμίτες, χαλαζιακούς διορίτες κλπ. Τα κύρια συστατικά τους είναι τα πλαγιόκλαστα, ο χαλαζίας, οι πυρόξενοι και σε ορισμένες περιπτώσεις η κεροστίλβη. Λόγω της έντονης εξαλλοίωσής τους τα ορυκτά αυτά συνήθως έχουν αντικατασταθεί από δευτερογενή, όπως επίδοτο, ακτινόλιθο κλπ. Οι πλαγιογρανίτες εμφανίζονται ως ακανόνιστα σώματα, κυρίως στην επαφή μεταξύ των γάββρων και του Συστήματος Πολλαπλών Φλεβών αλλά και ως διεισδύσεις μέσα στους γάββρους και το Σύστημα Πολλαπλών Φλεβών. Οι κυριότερες εμφανίσεις των πλαγιογρανιτών βρίσκονται στη διοικητική έκταση των χωριών Παλαιχώρι Ορεινής, Παλαιχώρι Μόρφου, Άγιος Κωνσταντίνος, Άγιος Παύλος, Φτερικούδι, Πλατανιστάσα, Ασκάς, Πολύστυπος, Χαντριά, Κυπερούντα, Πελέντρι, Δύμες, Διερώνα και Λουβαράς.
Σύστημα Πολλαπλών Φλεβών ή διαβάσης: Το Σύστημα Πολλαπλών Φλεβών ή διαβάσης αποτελείται από σειρά φλεβών βασαλτικής και ανδεσιτικής σύστασης που προήλθαν από την πολλαπλή διείσδυση μάγματος μεταξύ των δυο λιθοσφαιρικών πλακών. Σε αρκετές περιπτώσεις μια φλέβα διεισδύει μέσα στην άλλη. Γενικά οι φλέβες, που είναι οι τροφοδότες των υπερκείμενων οριζόντων πίλλοου λαβών, είναι σχεδόν κάθετες και η επικρατούσα κατεύθυνση είναι Β-Ν. Σε ορισμένες όμως περιοχές, ιδιαίτερα κατά μήκος μεγάλων τεκτονικών ζωνών, τόσο η κατεύθυνση όσο και η κλίση των φλεβών αποκλίνουν από τις επικρατούσες. Ο διαβάσης καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής Πιτσιλιάς και εμφανίζεται στη διοικητική έκταση όλων σχεδόν των χωριών που εμπίπτουν στην περιοχή της.
Ορίζοντας Βάσης: Είναι μια μεταβατική ζώνη μεταξύ του υποκείμενου διαβάση και των υπερκείμενων πίλλοου λαβών. Ο ορίζοντας αυτός αποτελείται από 80%-90% φλέβες της ίδιας σύστασης με εκείνες του διαβάση και 10-20% πίλλοου λάβες. Πολλοί μελετητές θεωρούν τον ορίζοντα αυτό σαν μέλος του Συστήματος Πολλαπλών Φλεβών. Εμφανίζεται στη διοικητική έκταση των χωριών Παλαιχώρι Μόρφου, Παλαιχώρι Ορεινής, Φαρμακάς, Γούρρι, Ακαπνού, Επταγώνια, Διερώνα, Αρακαπάς, Καλό Χωριό, Λουβαράς, Άγιος Μάμας, Ορά, Μελίνη και Συκόπετρα.
Κατώτερος Ορίζοντας Πίλλοου Λαβών: Ο Ορίζοντας Βάσης μεταπίπτει σταδιακά προς τα κάτω στον Κατώτερο Ορίζοντα Πίλλοου Λαβών που αποτελείται από φλέβες και λάβες σε ίση περίπου αναλογία. Ο Κατώτερος Ορίζοντας αποτελείται κυρίως από ανδεσίτες με μικρό ποσοστό βασαλτών και ρυοανδεσιτών. Τόσο οι φλέβες όσο και οι λάβες έχουν χρώμα γκριζοπράσινο που οφείλεται στην παρουσία του ορυκτού κελαδονίτη. Αποθέσεις του Κατώτερου Ορίζοντα απαντώνται στα βορειοανατολικά του χωριού Ακαπνού και στα δυτικά του Καλού Χωριού.
Ανώτερος Ορίζοντας Πίλλοου Λαβών: Ο ορίζοντας αυτός αποτελείται κυρίως από λάβες και μικρό ποσοστό φλεβών (10-20%). Η σύστασή τους είναι κυρίως βασαλτική με μικρότερα ποσοστά ολιβινικών βασαλτών και πικριτών. Τα πετρώματα του σχηματισμού αυτού έχουν κοκκινωπή απόχρωση λόγω οξείδωσης συστατικών ορυκτών, απαντώνται δε στο νότιο τμήμα της Πιτσιλιάς.