Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μεικτό χωριό της επαρχίας Αμμοχώστου, στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού. Βρίσκεται στη γεωγραφική περιφέρεια της Καρπασίας, 40 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο Άγιος Θεόδωρος, τοποθετημένος στον κύριο δρόμο Αμμοχώστου - Γιαλούσας, απέχει 9 περίπου χιλιόμετρα από το Μπογάζι και 6 περίπου χιλιόμετρα από το ακρωτήριο Ελαίας.

Στην περιοχή του χωριού υπάρχει αρχαιολογικός χώρος των Προϊστορικών χρόνων, που φανερώνει ότι ήταν τότε κατοικημένη. Το χωριό υφίστατο, πιθανότατα, κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια.

Το κυριότερο μόρφωμα στην περιοχή του χωριού είναι το ακρωτήριο Ελαίας, στα νοτιοανατολικά του οικισμού, το οποίο οφείλει τη δημιουργία του στο σκληρό πέτρωμα του ασβεστολιθικού ψαμμίτη που το περιβάλλει και το οποίο άντεξε τη διαβρωτική ενέργεια των κυμάτων.

Από γεωλογικής άποψης, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι), οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), οι προσχώσεις των αναβαθμίδων, ο φλύσχης της Κυθρέας και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου.

Πάνω στα εδάφη των ξερορεντζίνων και της τέρρα ρόζα, η σχετικά χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση, που κυμαίνεται μεταξύ 363 και 492 χιλιοστομέτρων, επιβάλλει τις ξηρικές καλλιέργειες. Η μεγαλύτερη έκταση του Αγίου Θεοδώρου είναι ακαλλιέργητη και καταλαμβάνεται από θαμνώδη φυσική βλάστηση. Ένα μεγάλο μέρος του κρατικού δάσους Βάλεια, στα νότια του χωριού, εμπίπτει στα διοικητικά του όρια. Τα σιτηρά, οι χαρουπιές και οι λίγες ελιές είναι οι κύριες καλλιέργειες του χωριού. Η κτηνοτροφία αιγοπροβάτων (ιδιαίτερα προβάτων) ήταν σχετικά ανεπτυγμένη πριν από την εισβολή. Κατά την απογραφή ζώων το 1973 στο χωριό εκτρέφονταν κάπου 2.655 αιγοπρόβατα.

Στον Άγιο Θεόδωρο κατασκευάστηκε αλιευτικό καταφύγιο. Η αλιεία ήταν ανεπτυγμένη στο χωριό, τουλάχιστον από τον περασμένο αιώνα. Ο Α. Σακελλαρίου αναφέρει πως εδώ αλιεύονταν τα περισσότερα ψάρια της Κύπρου. Ο όρμος της Παλλούρας, ανατολικά του δάσους της Βοκολίδας, είναι ιδιαίτερα γνωστός στην περιοχή.

Δεν είναι μόνο ευχερής η συγκοινωνία με την Αμμόχωστο και την ανατολική Καρπασία, μια και το χωριό βρίσκεται πάνω στον κύριο δρόμο Αμμοχώστου - Γιαλούσας - Ριζοκαρπάσου, αλλά και άλλοι δρόμοι - έστω και μη ασφαλτόστρωτοι - το συνδέουν στα βόρεια με την Κώμη Κεπίρ και απ' εκεί με την παράκτια πεδιάδα της Κερύνειας. Επίσης, δυο άλλοι χωματόδρομοι το συνδέουν με το ακρωτήρι Ελαίας στα νότια.

Το χωριό γνώρισε μια σχετικά ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, αν και σημειώθηκαν αυξομειώσεις μεταξύ 1881 και 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ο Άγιος Θεόδωρος βρισκόταν στο ρωμαϊκό δρόμο, από τη Σαλαμίνα στην Καρπασία. Ο Χιλλ αναφέρει πως στο χωριό βρέθηκε μιλιοδείκτης του 80 μ.Χ. Ο Τζέφρυ, που έγραψε για τον Άγιο Θεόδωρο στις αρχές του 20ού αιώνα, υπογραμμίζει το σκορπισμένο χαρακτήρα του οικισμού, που παρέμεινε έτσι μέχρι των ημερών μας. Μιλά «για αρκετές αρχαιότητες και μια μικρή παλαιά εκκλησία, που από κάτω της υπάρχει ένα μυστηριώδες υπόγειο πέρασμα, πιθανόν ένα παλαιό οριζόντιο πηγάδι». Για το ίδιο μυστηριώδες πέρασμα γράφει και ο Ρ. Γκάννις, αν και, όπως αναφέρει, «από αρκετό καιρό τώρα έχει κλείσει».

Πέντε περίπου χμ. στα νότια του Αγίου Θεοδώρου, πολύ κοντά στο ακρωτήρι Ελαίας, βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης Κνίδου, που ήδη περιλαμβάνεται στους τοπογραφικούς χάρτες. Περιγραφή της Κνίδου κάνει ο Α. Σακελλαρίου στο βιβλίο του «Τά Κυπριακά». Την περιγράφει επίσης ο Χόκαρθ, όχι όμως με τη λεπτομέρεια του Σακελλαρίου. Την Κνίδο μνημονεύει, ακόμα, ο Οβίδιος. Η Άκρα που αναφέρεται από το Στέφανο Βυζάντιο, είναι ίσως η Κνίδος. Τόσο ο Σακελλαρίου όσο και ο Γ.Σ.Φραγκούδης γράφουν πως εδώ στον Άγιο Θεόδωρο βρισκόταν ο τελευταίος σταθμός του τουρκικού τηλέγραφου στο νησί, που τα υποβρύχια σύρματά του ένωναν την Κύπρο με την Τουρκία, μέσω Λαοδίκειας.

Οι Τούρκοι, στην προσπάθειά τους να εξαλείψουν κάθε ελληνικό τοπωνύμιο στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, μετονόμασαν και το χωριό αυτό σε Cayirova, που μπορεί να μεταφραστεί ως βοσκότοπος (λειβάδι).

Ένα από τα πέντε  χωριά με το όνομα Άγιος Θεόδωρος που υπάρχουν στην Κύπρο μνημονεύεται από τον ιστορικό Φλώριο Βουστρώνιο (16ος αιώνας) ως φέουδο που μετά το 1460 είχε δοθεί από τον τότε βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Β’ στον ευγενή Πέτρο ντ’ Άβιλα, μαζί με άλλα εννέα χωριά σε διάφορες περιοχές της Κύπρου. Δεν υπάρχει αναφορά που να βοηθεί στο να αναγνωρίσουμε ποιό από τα πέντε χωριά ήταν, πιθανότατα ένα από εκείνα των οποίων μαρτυρείται σαφώς η ύπαρξη κατά τα Μεσαιωνικά Χρόνια.