Γεροβάσα
Χωριό της επαρχίας Λεμεσού, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών, σε υψόμετρο 380 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται 4 χμ. δυτικά της Μαλλιάς, κοντά στα διοικητικά σύνορα των επαρχιών Λεμεσού - Πάφου.
Τα ασβεστούχα εδάφη που κυριαρχούν αναπτύχθηκαν πάνω στις κρητίδες, τις μάργες και τις μαργαϊκές κρητίδες του σχηματισμού Πάχνας, της Μειόκαινης γεωλογικής περιόδου. Ο οικισμός είναι κτισμένος στις όχθες του Γεροβασινού, παραπόταμου του Διαρίζου. Το υψόμετρο ανεβαίνει στα βόρεια και νότια του οικισμού, ενώ το τοπίο γενικά παρουσιάζει τους γνωστούς κυματισμούς των κιμωλιούχων πετρωμάτων. Στα εδάφη της Γεροβάσας, με μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 670 χιλιοστόμετρα, καλλιεργούνται κυρίως αμπέλια, πολύ λίγα σιτηρά και αμυγδαλιές. Εξάλλου στο χωριό το 1973 εκτρέφονταν 42 κατσίκες.
Ο πληθυσμός του χωριού παρέμεινε σχεδόν πάντα πολύ μικρός αν και γνώρισε σημαντικές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 78 |
| 1891 | 58 |
| 1901 | 69 |
| 1911 | 41 |
| 1921 | 58 (όλοι Τουρκοκύπριοι) |
| 1931 | 64 (62 Τουρκοκύπριοι και 2 Ελληνοκύπριοι) |
| 1946 | 133 (87 Τουρκοκύπριοι και 46 Ελληνοκύπριοι) |
| 1960 | 106 (83 Τουρκοκύπριοι και 23 Ελληνοκύπριοι) |
| 1973 | 13 (όλοι Ελληνοκύπριοι) |
| 1976 | 7 |
| 1982 | 5 |
| 1992 | 3 |
| 2001 | - |
| 2011 | 0 |
| 2021 | 0 |
Οι Τουρκοκύπριοι εγκατέλειψαν το χωριό το 1964, ύστερα από οδηγίες της εξτρεμιστικής τους ηγεσίας.
Η Γεροβάσα συνδέεται μέσω χωματόδρομου με τη Μαλλιά στ' ανατολικά και το Κιδάσι στα δυτικά. Το τσιφλίκι της Τρόζαινας βρίσκεται στα ανατολικά του οικισμού, με την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο ενδιάμεσο.
Περί το ένα χιλιόμετρο βορειοδυτικά της Γεροβάσας βρίσκεται ο εγκαταλειμμένος οικισμός Τρόζαινα που περιλαμβάνεται στα διοικητικά της όρια.
Ο Χόκαρθ μνημονεύει τις τρυπημένες πέτρες της Γεροβάσας, και σημειώνει πως στο μονοπάτι προς το Άρσος απαντώνται τρεις, —δυο πεσμένες και μια όρθια,— όμως μισό περίπου μίλι στα δυτικά, στο άκρο της κοιλάδας του Διαρίζου βρίσκεται ένα ενδιαφέρον δείγμα γνωστό ως Αγία Τρυπημένη.
Η Γεροβάσα δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο φέουδων και βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί, ούτε εμφανίζεται στους βενετικούς χάρτες με το σημερινό της όνομα. Ωστόσο φαίνεται πως είναι ο οικισμός που σε παλαιούς χάρτες (λ.χ. Α. Ortelius, 1573) σημειώνεται ως Leruasa. Επίσης, σε χειρόγραφο της περιόδου της Βενετοκρατίας αναφέρεται η Γεροβάσα μεταξύ των μεσαιωνικών οικισμών που διοικητικά ανήκαν στο διαμέρισμα της Αυδήμου.
Τοπων: Γεροβάσα, βλέπε τοπωνύμ. χωριών Γεράσα και Βάσα.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια