Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Γιαλιά- Gialia. Χωριό της επαρχίας Πάφου, στην παράκτια πεδιάδα της Χρυσοχούς, 110 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται περί τα 12 χμ. βορειοανατολικά της Πόλης και απέχει 1,5 περίπου χμ. από τη θάλασσα.

Η Γιαλιά είναι τοποθετημένη πάνω σε ασβεστολιθικούς ψαμμίτες, άμμους, πηλούς και χαλίκια της Πλειστόκαινης περιόδου, ενώ στο ανατολικό της τμήμα κυριαρχούν οι διαβάσες. Πάνω στα πετρώματα αυτά, που δέχονται μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 500 χιλιοστόμετρα, αναπτύχθηκαν κυρίως πυριτιούχα εδάφη στο ανατολικό τμήμα και προσχωσιγενή στο δυτικό. Από γεωμορφολογικής απόψεως ξεχωρίζει η παράκτια αλλουβιακή πεδιάδα, οι θαλάσσιες αναβαθμίδες ανατολικότερα και πιο πέρα η πλαγιά που σταθερά ανεβαίνει σε υψόμετρο μέχρι 400 μ. Το χωριό διασχίζεται από τον ποταμό της Γιαλιάς που ρέει με κατεύθυνση Α.-Δ. δημιουργώντας μια εύφορη στενή κοιλάδα μέσου πλάτους 150 περίπου μέτρων.

Το υψόμετρο αυξάνεται αισθητά από την παράκτια περιοχή του χωριού προς τα ανατολικά, όπου φθάνει τα 850 μέτρα. Εξάλλου το τοπίο του είναι διαμελισμένο από τα ποτάμια δίκτυα του Ξεροποτάμου και του ποταμού της Γιαλιάς.

Η γεωργία είναι ανεπτυγμένη, κυρίως κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού της Γιαλιάς, καθώς και στην προσχωσιγενή παράκτια πεδιάδα. Από πρόσφυγες που έχουν εγκατασταθεί στο χωριό καλλιεργούνται κυρίως εσπεριδοειδή, πολύ λίγα φρουτόδεντρα, σιτηρά, όσπρια, νομευτικά φυτά, λαχανικά, κυρίως μποστανικά, λίγες αμυγδαλιές και ελάχιστες ελιές. Στην παράκτια πεδιάδα του χωριού καλλιεργούνται επίσης σήμερα οι μπανάνες. Ωστόσο η μεγαλύτερη έκταση του είναι ακαλλιέργητη και καταλαμβάνεται από τα κρατικό δάσος της Πάφου. Η Γιαλιά περιλαμβάνεται στο αρδευτικό σχέδιο της Χρυσοχούς.

Η κτηνοροφία είναι περιορισμένη.

Ο οικισμός της Γιαλιάς απλώνεται κατά μήκος της κοιλάδας και κυρίως κατά μήκος των δυο παράλληλων δρόμων βόρεια και νότια του ποταμού της Γιαλιάς. Οι οικοδομές καταλαμβάνουν μια έκταση κάπου 3,5 χμ. από το ανατολικό τμήμα της περιοχής μέχρι τον κύριο δρόμο Πόλης - Πωμού. Είναι ένα κλασικό παράδειγμα διεσπαρμένου οικισμού γραμμικού τύπου. Η Γιαλιά καλύπτεται από πολεοδομικές ζώνες, ενώ το ανατολικό της τμήμα, που βρίσκεται στις δυτικές παρυφές του δάσους Πάφου, ανακηρύχθηκε χώρος εξαιρετικής καλλονής και ειδικού χαρακτήρα.

Αν και ο πληθυσμός σημείωσε ασήμαντες αυξομειώσεις, ιδιαίτερα στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας, αργότερα γνώρισε μια σταθερή αύξηση. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Μετά την τουρκοκυπριακή ανταρσία του 1963 το χωριό απετέλεσε κέντρο μικρού τουρκοκυπριακού θύλακα μαζί με την Πελαθούσα και τη Μακούντα. Οι Τουρκοκύπριοι της Γιαλιάς εγκατέλειψαν το χωριό το 1975 και πήγαν στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου. Στη Γιαλιά, εγκαταστάθηκαν Ελληνοκύπριοι εκτοπισμένοι.

Βλέπε λήμμα: Διακοινοτικές ταραχές

Στην περιοχή του χωριού υφίστατο προϊστορικός συνοικισμός (των Νεολιθικών χρόνων). Έχουν βρεθεί μερικά αρχαία αντικείμενα που επιβεβαιώνουν τούτο.

Στο χωριό είχε ιδρυθεί αστυνομικός σταθμός από το 1905. Αργότερα είχε λειτουργήσει και δασικός σταθμός. Το χωριό ήταν γνωστό για κατασκευή πλεκτών καλαθιών.

Βλέπε λήμμα: Καλαθοπλεκτική

Ιστορικά στοιχεία

Η Γιαλιά αναφέρεται από τον ντε Μας Λατρί ως Iaglia, ενώ ο Φλώριος Βουστρώνιος την αναφέρει με τις ονομασίες Giaglia, Iaillia, Iaglia και Iallia. Οι πιο πάνω πηγές μαρτυρούν την ύπαρξη μεσαιωνικού οικισμού στη θέση του σημερινού χωριού. Εξάλλου σήμερα ο μελετητής των τοπωνυμίων του χωριού διαπιστώνει πως σχεδόν όλα είναι ελληνικά, μερικά δε αγιώνυμα.

Ο Τζέφρυ μνημονεύει το μοναστήρι του Αγίου Μάμα κοντά στο χωριό, ενώ ο Κ. Ανλάρ, όπως αναφέρει ο Τζέφρυ, ανακάλυψε ένα ερειπωμένο βυζαντινό ξωκλήσι. Εξάλλου ο Γκάννις αναφέρεται στο μοναστήρι του Αγίου Cornuto, δυο μίλια ανατολικά του χωριού. Όπως ο συγγραφέας αναφέρει, δεν διασώζονται στοιχεία για την εκκλησία αλλά πιθανόν να πρόκειται για λατινική οικοδομή. Οι τοπογραφικοί χάρτες σημειώνουν στα ανατολικά του χωριού τα βυζαντινά ξωκλήσια του Αγίου Μάμα και του Αγίου Νικολάου.

Βλέπε λήμμα: Κορνούτος άγιος και Γιαλιάς μοναστήρι

Τοπων: Γιαλιά, ονομασία που, κατά τον Γεωργιανό καθηγητή ο οποίος ερεύνησε την ύπαρξη στην περιοχή ομώνυμου μοναστηριού που ανήκε σε Γεωργιανούς μοναχούς, πιθανό να σχετίζεται προς τις γεωργιανές λέξεις geli (= ποταμάκι) ή gali (= ποτάμι). Ωστόσο είναι γενικότερα αποδεκτό ότι η ονομασία του χωριού έχει ελληνική ρίζα, αφού προήλθε μάλλον από το επίθετο αιγιαλία που υποδηλώνει τοποθεσία παρά τον αιγιαλόν, δηλαδή παραθαλάσσια. Από την ίδια ελληνική ρίζα προέρχεται και η ονομασία του χωριού Γιαλούσα της Καρπασίας.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια