Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τα Αλογάκια της Παναγίας ή αλλιώς Μάντηδες ή Μάντισσες ανήκουν στα έντομα και στην τάξη Μαντώδη (Mantodea). Ονομάζονται επίσης και μάντεις της προσευχής (praying mantis) επειδή όταν βρίσκονται σε άμυνα η όταν ετοιμάζονται να αρπάξουν κάποιο θήραμα υψώνουν τα μπροστινά τους πριονωτά πόδια παίρνοντας μια στάση που θυμίζει άνθρωπο που προσεύχεται. Ονομάστηκαν έτσι το 1838 από τον εντομολόγο Χέρμαν Μπούρμαϊστερ. Τα μαντώδη είναι από τα λίγα είδη εντόμων που πολλοί άνθρωποι ανά τον κόσμο χρησιμοποιούν ως κατοικίδια.

 

Σε ολόκληρο τον πλανήτη υπάρχουν περισσότερα από 2.400 διαφορετικά είδη μάντηδων σε 435 γένη και 15 οικογένειες (με τα πλείστα να ανήκουν στην οικογένεια Mantidae) και τα συναντούμε σε όλα τα μέρη του πλανήτη με εύκρατο κλίμα αλλά και στα τροπικά. Τα περισσότερα είδη τα συναντούμε στα τροπικά δάση της Νοτίου Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας. Σε ολόκληρη την Ευρώπη έχουν καταγραφεί 35 διαφορετικά είδη, ενώ στην Κύπρο έχουν καταγραφεί μέχρι τώρα 8 διαφορετικά είδη.

 

 

Έντομα θηρευτές

Πρόκειται για έντομα θηρευτές που τρέφονται συνήθως με άλλα είδη εντόμων, κάμπιες και μερικές φορές μερικά μεγαλόσωμα είδη μπορούν να πιάσουν και πολύ μικρά ερπετά, αμφίβια, ακόμα και μικροθηλαστικά. Στήνουν καρτέρι σε μέρη που προσελκύουν τα έντομα, όπως δέντρα που έχουν ώριμους καρπούς, θάμνους, και πιο πολύ πάνω σε ανθισμένα λουλούδια που προσελκύουν έντομα όπως μέλισσες, σφήκες και πεταλούδες. Έχουν χρώματα τα οποία ταιριάζουν με το περιβάλλον τους για σκοπούς παραλλαγής και είναι πολύ δύσκολο να τα δει κάποιος, πολλά είδη μπορούν να προσαρμόζουν το χρώμα τους ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται και μπορούν να γυρίσουν το κεφάλι τους μέχρι και 180 μοίρες.

 

Πολλά είδη φοβίζουν τους θηρευτές τους με το ξαφνικό άνοιγμα των φτερών τους που συνήθως έχουν εκπληκτικά χρώματα. Στέκονται σε πλήρη ακινησία και όταν κάποιο ανυποψίαστο έντομο τους πλησιάσει αυτοί με μια αστραπιαία κίνηση το αρπάζουν με τα πριονωτά τους πόδια και το καταβροχθίζουν. Κατά την περίοδο του ζευγαρώματος τα θηλυκά εκκρίνουν φερομόνες για να προσελκύσουν τα αρσενικά. Έχουν μια μακάβρια συνήθεια, καθώς μετά ή κατά το ζευγάρωμα τα θηλυκά Αλογάκια της Παναγίας επιδίδονται σε κανιβαλισμό καταβροχθίζοντας το αρσενικό, αρχίζοντας να το τρώνε συνήθως από το κεφάλι. Πάντα τα θηλυκά είναι κατά πολύ μεγαλύτερα από τα αρσενικά, σχεδόν διπλάσια. Το Αλογάκι της Παναγίας θεωρείται μεγάλο γούρι από πολλούς ανθρώπους και το σέβονται και δεν το σκοτώνουν, επειδή επίσης είναι ωφέλιμο για τη γεωργία αφού τρώει πολλά επιβλαβή έντομα.

 

 

Κύκλος ζωής

Μετά το ζευγάρωμα το θηλυκό γεννά μέσα σε μια γλοιώδη ουσία, που μετά στεγνώνει και ονομάζεται ωοθήκη (Ootheca), από 50 μέχρι 300 αβγά. Γεννούν τις ωοθήκες τους συνήθως σε κλαδιά θάμνων και δέντρων, σε ξερά χόρτα και κάποτε πάνω ή κάτω από πέτρες. Μετά την εκκόλαψη οι νύμφες βγαίνουν από την ωοθήκη και μέχρι να ενηλικιωθούν αλλάζουν τον εξωσκελετό (εκδύσεις) τους πολλές φορές. Οι ωοθήκες αναλόγως του είδους έχουν διαφορετικό χρώμα κα σχήμα. Τα Αλογάκια της Παναγίας ζουν μόνο έναν χρόνο.

 

Στην Κύπρο συναντούμε τα ακόλουθα είδη:

 

1. Giant African mantis - Sphodromantis viridis.
2. Empusa fasciata.
3. Mediterranean mantis - Iris oratoria.
4. European mantis - Mantis religiosa.
5. Rivetina baetica.
6. Ameles heldreichi.
7. Devil’s flower mantis - Blepharopsis mendica.
8. Rivetina syriaca.

 

 Ο Sphodromantis viridis ανήκει στον γένος Sphodromantis και στην οικογένεια των Mantidae και αποτελεί το μεγαλύτερο από τα 8 είδη που συναντούμε στην Κύπρο, ενώ το θηλυκό μπορεί να φτάσει σε μέγεθος μέχρι και 10 πόντους. Λόγω του μεγάλου του μεγέθους είναι ένα από τα είδη που χρησιμοποιούν ορισμένοι άνθρωποι ανά τον κόσμο ως κατοικίδια. Το συναντούμε, εκτός από την Κύπρο, στη Δυτική Αφρική, επίσης στο Ισραήλ και στην Ισπανία ως εισαγόμενο είδος.

 

Ο Empusa fasciata ανήκει στον γένος Empusa και στην οικογένεια Empusidae.

 

 

Ο Iris oratoria ανήκει στο γένος Iris και στην οικογένεια των Tarachodidae. Πρόκειται για κοσμοπολίτικο είδος και το συναντούμε στην Ευρώπη, στην Αμερική, στην Αφρική και στην Ασία. Διακρίνεται για τα υπέροχα χρώματα που έχει και που φαίνονται μόνο όταν ανοίξει τα φτερά του.

 

Ο Mantis religiosa ανήκει στο γένος Mantis και στην οικογένεια των Mantidae. Κοσμοπολίτικο είδος και το συναντούμε στην Ευρώπη, στην Ασία, στην Αφρική, στην Αμερική και στην Αυστραλία. Ο Mantis religiosa σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία, βρίσκεται στην κόκκινη λίστα των ειδών που βρίσκονται σε κίνδυνο.

 

Ο Rivetina baetica ανήκει στο γένος Rivetina και στην οικογένεια των Mantidae.

 

Ο Ameles heldreichi ανήκει στο γένος Ameles και στην οικογένεια των Mantidae. Παλιά είχε το όνομα Ameles cypria και εθεωρείτο ενδημικό είδος της Κύπρου, αλλά νέες έρευνες έδειξαν ότι είναι ο Ameles heldreichi, άρα μη ενδημικό. Πρόκειται για μικρόσωμο είδος και αποτελεί το πιο μικρό από τα 8 που συναντούμε στην Κύπρο. Τον συναντούμε σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες, στο Ισραήλ, στην Παλαιστίνη και στην Τουρκία.

 

Ο Blepharopsis mendica ανήκει στο γένος Blepharopsis και στην οικογένεια των Empusidae. Τον συναντούμε στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή, στην Ασία και στις Κανάριες Νήσους. Πρόκειται για το πιο όμορφο από τα 8 Αλογάκια της Παναγίας που συναντούμε στην Κύπρο.

 

Ο Rivetina syriaca ανήκει στον γένος Rivetina και στην οικογένεια των Mantidae, και πρόκειται για το πιο σπάνιο από όλα τα άλλα είδη που συναντούμε στην Κύπρο.

 

 

Οι εχθροί των εντόμων και οι παράγοντες

Εχθροί αυτών των εντόμων από ανθρώπινους παράγοντες είναι οι αλόγιστοι ψεκασμοί και η καταστροφή των βιοτόπων, ενώ από φυσικούς παράγοντες είναι η θήρευσή τους από πολλά είδη πουλιών, τρωκτικών, σκαντζόχοιρων και ερπετών που για αυτά τα Αλογάκια της Παναγίας αποτελούν λιχουδιά. Ένας άλλος μεγάλος εχθρός είναι μερικά είδη παρασιτικών σφηκών που εναποθέτουν με έναν ειδικό ωοθέτη τα αβγά τους μέσα στις ωοθήκες των μάντηδων και οι κάμπιες τους όταν εκκολαφθούν τρέφονται με τα αβγά και τις προνύμφες των μάντηδων. Ένα παρασιτικό σκουλήκι, το Horsehair worms – Gordius aquaticus, παρασιτεί στα έντομα αυτά και μπορεί να μεγαλώσει μέχρι και ένα μέτρο μέσα στην κοιλιά τους.

 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ