Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ο Λίντον Μπέινς Τζόνσον (Lyndon Baines Johnson) ήταν ο 36ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Επίσης ήταν ο 37ος αντιπρόεδρος των Η.Π.Α. επί προεδρίας Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι. Κατά τη διάρκεια  της θητείας του ασχολήθηκε με το Κυπριακό πρόβλημα, απέτρεψε μάλιστα τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1964.

Γεννήθηκε στις 27 Αυγούστου 1908 σε φάρμα στο Τέξας. Ο πατέρας του είχε ασχοληθεί με την πολιτική αλλά το μεγαλύτερό του πρόβλημα ήταν ότι απέτυχε ως επιχειρηματίας. Ο Λίντον στην εφηβεία του δούλευε ως εργάτης και μόλις τελείωσε το γυμνάσιο γράφτηκε στο παιδαγωγικό κολέγιο του Τέξας. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του, δίδαξε σε μεξικανο-αμερικανικό σχολείο.

Τη δεκαετία του ’30, αποφάσισε να  ασχοληθεί με την πολιτική και οργάνωσε εκστρατεία για τον  υποψήφιο γερουσιαστή του Τέξας, Βέλι Χόπκινς. Σε ηλικία 27 ετών, τέθηκε επικεφαλής της Εθνικής Διοίκησης Νέων και δύο χρόνια αργότερα υπέβαλε την πρώτη του υποψηφιότητα για το Κογκρέσο. Η μεγάλη επιτυχία ήρθε στις εκλογές του 1948 απέναντι στον δημοφιλή κυβερνήτη του Τέξας, Κοκ Στίβενσον, τον οποίο κέρδισε με μόλις 87 ψήφους διαφορά.

Ήταν αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση Κένεντι και μετά τη δολοφονία του αμερικανού προέδρου, τον Νοέμβριο του 1963, ο Τζόνσον ορκίστηκε πρόεδρος, όπως ορίζει το σύνταγμα των ΗΠΑ. Δεν άλλαξε το υπουργικό συμβούλιο του Κένεντι και κατάφερε να περάσει από το Κογκρέσο ένα ριζοσπαστικό νομοσχέδιο κατά του ρατσισμού, που άφησε πίσω του ο δολοφονημένος πρόεδρος, το οποίο είχε προκαλέσει πολλές αντιδράσεις. Υπέγραψε τον νόμο περί Πολιτικών Δικαιωμάτων της 2ας Ιουλίου και κατάργησε τις περίφημες «αναλογίες» που περιόριζαν την έλευση μεταναστών στην Αμερική. Ένας νόμος που ευνόησε χώρες όπως η Ελλάδα και η Κύπρος που δεν μπορούσε να στείλει πολλούς νόμιμους μετανάστες στην Αμερική. Στις επόμενες εκλογές εκλέχτηκε πρόεδρος με σαρωτική νίκη κερδίζοντας 44 πολιτείες, έναντι μόλις 6 του αντιπάλου του. Όμως  δεν μπόρεσε να διαχειριστεί τον πόλεμο με το Βιετνάμ. Τον κατηγόρησαν ότι δεν έδειξε καμία ευελιξία και έδωσε στους στρατηγούς εξουσίες που δεν είχαν στο παρελθόν.

Στις εκλογές του 1968 αποσύρθηκε και δεν έθεσε υποψηφιότητα. Πέθανε στις 22 Ιανουαρίου του 1973.

Η σχέση του με το Κυπριακό

Κατά τη διάρκεια  της θητείας του ασχολήθηκε με το Κυπριακό πρόβλημα. Το 1964 απέτρεψε τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο με αυστηρότατο διάβημά του προς την Τουρκία και τοποθέτηση του Έκτου Αμερικανικού Στόλου της Μεσογείου στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου. Πιο πριν είχε εκδηλωθεί κοινή αγγλοαμερικανική πρωτοβουλία για αντιμετώπιση της κρίσης στην Κύπρο, και ο πρόεδρος των ΗΠΑ έστειλε αντιπροσώπους του στην Αθήνα και στην Άγκυρα τον τότε Αμερικανό διοικητή του NATO στρατηγό Λέμνιτσερ και στη Λευκωσία τον υφυπουργό Εξωτερικών Τζωρτζ Μπωλ.

Ο τελευταίος ήρθε μάλιστα στην Κύπρο και υπέβαλε στον πρόεδρο Μακάριο δυο σχέδια, στις 12 και 13 Φεβρουαρίου του 1964, που μεταξύ άλλων προνοούσαν για αποστολή κι εγκατάσταση ειρηνευτικής δύναμης από δυτικές χώρες στην Κύπρο. Η έντονη αντίδραση της Σοβιετικής Ένωσης στις πρωτοβουλίες αυτές των ΗΠΑ, ενίσχυσε τη διαπραγματευτική θέση του Μακαρίου και τελικά η ειρηνευτική δύναμη που ανέλαβε υπηρεσία στην Κύπρο από το 1964, σχηματίστηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Η αποστολή του Τζωρτζ Μπωλ, που ουσιαστικά στόχευε στην πλήρη ενσωμάτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας στους δυτικοευρωπαϊούς θεσμούς ασφαλείας και κυρίως στο ΝΑΤΟ  απέτυχε.

Στις 5 Ιουνίου 1964 ο Λίντον Τζόνσον απέστειλε επιστολή στον πρόεδρο της Τουρκίας Ισμέτ  Ινονού, στην οποία εξέθετε τις απόψεις του για τις μεγάλες περιπλοκές που θα προέκυπταν από τη στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στο κυπριακό έδαφος. Ο Τζόνσον απέρριπτε ευθέως τον τουρκικό ισχυρισμό ότι η σχεδιαζόμενη εισβολή αποτελούσε δικαίωμα της Αγκυρας, το οποίο απέρρεε από τη Συνθήκη Εγγυήσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας που είχε συναφθεί ανάμεσα στη Μεγάλη Βρετανία, στην Ελλάδα και στην Τουρκία του 1960: δεν είχε προηγηθεί καμία συνεννόηση ανάμεσα στις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις και κατά συνέπεια η μονομερής τουρκική ενέργεια θα συνιστούσε παραβίαση της Συνθήκης. Ο Τζόνσον υπογράμμιζε επίσης το γεγονός ότι η τουρκική στρατιωτική επιχείρηση θα αποσκοπούσε στη διχοτόμηση της Κύπρου, ενδεχόμενο το οποίο ρητά αποκλειόταν από τη Συνθήκη Εγγυήσεως.

Το πλήρες κειμενο της επιστολής

Αγαπητέ κύριε πρωθυπουργέ,

Είµαι άκρως ανήσυχος λόγω των πληροφοριών που έλαβα µέσω του πρεσβευτή Hare σχετικά µε τις προθέσεις τις δικές σας και του υπουργού σας επί των εξωτερικών, ότι η τουρκική κυβέρνηση εξε­τάζει το ενδεχόµενο στρατιωτικής επέµβασης για την κατάληψη ενός τµήµατος της Κύπρου. Θέλω να τονίσω µε έµφαση και µε όλη τη φιλία και ειλικρί­νεια πως θεωρώ ότι µια τέτοια δράση, βεβαρηµένη µε τόσο εκτεταµένες συνέπειες, είναι συµβατή µε την υποχρέωση της κυβέρνησής σας να µας συµβουλεύεστε εκ των προτέρων. Ο πρεσβευτής Hare µας γνωστοποίησε ότι αναβάλατε την απόφασή σας για µερικές ώρες έως ότου λάβετε γνώση των απόψεών µου. Σας θέτω προσωπικά το ερώτηµα, εάν πιστεύετε ότι πράγµατι αρµόζει στην κυβέρνη­σή σας να παρουσιάζει µια µονοµερή απόφαση µε τέτοιες επιπτώσεις σε έναν σύµµαχο, ο οποίος επί τόσα χρόνια έχει δείξει τόσο σταθερή υποστήριξη έναντι της Τουρκίας, όπως οι Ηνωµένες Πολιτεί­ες. Γι’ αυτό, πρωτίστως, πρέπει να σας προτρέψω εντόνως να δεχθείτε την ευθύνη µιας πλήρους δι­αβουλεύσεως µε τις Ηνωµένες Πολιτείες, προτού αναληφθεί οποιαδήποτε τέτοια ενέργεια.

Έχω την εντύπωση ότι πιστεύετε πως µια τέτοι­ας φύσεως επέµβαση της Τουρκίας απορρέει από τις πρόνοιες της Συνθήκης Εγγυήσεως του 1960. Ωστόσο, πρέπει να επιστήσω την προσοχή σας, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, στο ότι η προτεινο­µένη επέµβαση της Τουρκίας θα γίνει µε σκοπό να επιτευχθεί ένα είδος διχοτόµησης της νήσου, µια λύση η οποία αποκλείεται ρητά από τη Συνθήκη Εγγυήσεως. Επιπλέον δε, η Συνθήκη αυτή απαιτεί διαβουλεύσεις µεταξύ των εγγυητριών δυνάµεων. Η άποψη των Ηνωµένων Πολιτειών είναι ότι οι δια­βουλεύσεις στην προκειµένη περίπτωση υπό κα­µία έννοια δεν έχουν εξαντληθεί και γι’ αυτό τον λόγο η επιφύλαξη του δικαιώµατος της µονοµε­ρούς ενέργειας δεν είναι ακόµη εφαρµόσιµη.

Κύριε πρωθυπουργέ, πρέπει επίσης να επιστή­σω την προσοχή σας στις υποχρεώσεις σας απέ­ναντι στο ΝΑΤΟ. Δεν πρέπει να έχετε καµία αµφι­βολία ότι µια τουρκική επέµβαση στην Κύπρο θα οδηγούσε σε εχθροπραξίες µεταξύ των τουρκι­κών και ελληνικών ενόπλων δυνάµεων. Ο υπουρ­γός των εξωτερικών Rusk δήλωσε κατά την πρό­σφατη σύνοδο των υπουργών του ΝΑΤΟ στη Χάγη ότι ένας πόλεµος µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας εί­ναι «κυριολεκτικά αδιανόητος». Εισδοχή στο ΝΑ­ΤΟ κατά κυριολεξία σηµαίνει ότι τα µέλη του δεν µπορούν να διεξάγουν πόλεµο µεταξύ τους. Η Γερ­µανία και η Γαλλία έθαψαν εχθρότητα και αντιπα­λότητα αιώνων, όταν έγιναν σύµµαχοι στο ΝΑΤΟ, και δεν µπορούµε να περιµένουµε τίποτα λιγότε­ρο από την Ελλάδα και την Τουρκία. Επιπλέον, µια στρατιωτική επέµβαση της Τουρκίας στην Κύπρο θα µπορούσε να προκαλέσει ευθεία ανάµειξη της Σοβιετικής Ένωσης. Ελπίζω να κατανοείτε ότι οι εταίροι σας στο ΝΑΤΟ δεν θα έχουν τη δυνατότητα να εξετάσουν την υποχρέωση να προστατεύσουν την Τουρκία κατά της Σοβιετικής Ένωσης, εάν η Τουρκία προχωρήσει σε ενέργειες που θα έχουν σαν αποτέλεσµα την επέµβαση των Σοβιετικών χωρίς την πλήρη συναίνεση και κατανόηση των συµµάχων της στο ΝΑΤΟ.

Επιπλέον κ. πρωθυπουργέ, ανησυχώ για τις υποχρεώσεις της Τουρκίας ως µέλους των Ηνωµέ­νων Εθνών. Τα Ηνωµένα Έθνη έχουν εγκαταστήσει στρατιωτικές ειρηνευτικές δυνάµεις στο νησί. Η αποστολή τους ήταν δύσκολη, όμως τις τελευταίες εβδομάδες υπήρξε πρόοδος στον περιορισμό των βίαιων επεισοδίων στο νησί. Ο Μεσολαβητής του ΟΗΕ δεν έχει ολοκληρώσει ακόμα το έργο του. Δεν αμφιβάλλω ότι το σύνολο των μελών των Ηνωμέ­νων Εθνών θα αντιδράσει έντονα σε μια μονομερή ενέργεια της Τουρκίας που θα αντιτίθεται στις προ­σπάθειες των Ηνωμένων Εθνών, καταστρέφοντας κάθε προοπτική των Ηνωμένων Εθνών να βοηθή­σουν στην εξεύρεση ενός λογικού και ειρηνικού δι­ακανονισμού του δύσκολου αυτού προβλήματος.

Επίσης, επιθυμώ κ. πρωθυπουργέ να επιστήσω την προσοχή σας στη διμερή συμφωνία μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Τουρκίας στον τομέα της στρατιωτικής βοήθειας. Σύμφωνα με το Άρθρο IV του Συμφώνου με την Τουρκία του Ιουλίου 1947, η κυβέρνησή σας υποχρεούται να ζητήσει τη συ­γκατάθεση των Ηνωμένων Πολιτειών για τη χρησι­μοποίηση της στρατιωτικής βοήθειάς της για σκο­πούς άλλους απ’ αυτούς για τους οποίους χορηγή­θηκε. Η κυβέρνησή σας, σε πολλές περιπτώσεις, έδειξε πλήρη κατανόηση αυτού του όρου. Πρέπει να σας τονίσω με πλήρη ειλικρίνεια ότι υπό τις παρούσες συνθήκες οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν να συμφωνήσουν στη χρησιμοποίηση οποιουδήποτε στρατιωτικού εξοπλισμού προε­λεύσεως Ηνωμένων Πολιτειών για μια στρατιωτι­κή επέμβαση στην Κύπρο.

Εξετάζοντας τα πρακτικά αποτελέσματα της σχεδιαζόμενης τουρκικής ενέργειας, είμαι υπο­χρεωμένος να επιστήσω την προσοχή σας, κατά τον πλέον φιλικό τρόπο, στο γεγονός ότι μια τέ­τοια τουρκική κίνηση μπορεί να οδηγήσει στη σφαγή δεκάδων χιλιάδων Τουρκοκυπρίων της Κύ­πρου. Μια τέτοια ενέργεια εκ μέρους σας θα προκαλέσει βίαιες αντιδράσεις χωρίς να υπάρχει δυ­νατότητα πρόληψης της καταστροφής αυτών που επιχειρείται να προστατεύσετε. Η παρουσία των δυνάμεων του ΟΗΕ δεν μπορεί να εμποδίσει μια τέτοια καταστροφή.

Ίσως να θεωρήσετε ότι αυτά που είπα είναι υπέρ το δέον αυστηρά και ότι υπό τις παρούσες συνθήκες αδιαφορούμε για τα τουρκικά συμφέ­ροντα στην Κύπρο. Μπορώ να σας διαβεβαιώσω όμως ότι αυτό δεν συμβαίνει. Καταβάλαμε προ­σπάθειες, τόσο δημοσίως όσο και ιδιωτικώς, για να διασφαλίσουμε τους Τουρκοκυπρίους επιμένοντας ότι η τελική λύση του Κυπριακού Προβλήμα­τος πρέπει να βασίζεται στην αλληλοκατανόηση των άμεσα ενδιαφερόμενων πλευρών. Ίσως στην Άγκυρα να αισθάνεστε ότι οι ΗΠΑ δεν ήταν αρκετά δραστήριες προς την πλευρά σας. Ασφαλώς όμως γνωρίζετε ότι η πολιτική μας προκάλεσε έντονες αρνητικές αντιδράσεις στην Αθήνα (όπου υπήρ­ξαν διαδηλώσεις εναντίον μας) και οδήγησε στη βασική αποξένωση μεταξύ των Ηνωμένων Πολι­τειών και του Αρχιεπισκόπου Μακάριου.

Όπως ανέφερα και στον υπουργό Εξωτερικών σας, κατά τη συζήτησή μας, μόλις πριν από με­ρικές εβδομάδες, δίνουμε υψίστη σημασία στις σχέσεις μας με την Τουρκία. Σας θεωρούμε μεγά­λο σύμμαχο με κοινά θεμελιώδη συμφέροντα. Η ασφάλεια και ευημερία σας ανησυχούν πολύ τον αμερικανικό λαό και έχουμε εκφράσει αυτή την ανησυχία μας με τον πρακτικότερο τρόπο. Εσείς και εμείς πολεμήσαμε από κοινού αντιστεκόμενοι στις φιλοδοξίες της παγκόσμιας κομμουνιστικής επανάστασης. Αυτή η αλληλεγγύη είχε μεγάλη σημασία για μας και ελπίζω το ίδιο να σημαίνει και για την κυβέρνηση και τον λαό σας. Δεν έχουμε καμία πρόθεση να υποστηρίξουμε μια οποιαδή­ποτε λύση που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Δεν κατορθώσα­με να βρούμε κάποια τελική λύση, διότι αυτό, ομολογουμένως, αποτελεί ένα από τα πιο περίπλοκα προβλήματα της γης. Θα ήθελα όμως να σας δια­βεβαιώσω ότι ενδιαφερόμαστε απολύτως για τα συμφέροντα της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων και θα εξακολουθήσουμε να το πράττουμε.

Εν κατακλείδι, κ. πρωθυπουργέ, πρέπει να σας πω ότι ανακινήσατε το μέγιστο ζήτημα πολέμου και ειρήνης. Το θέμα αυτό εκτείνεται πολύ πιο πέρα από τις διμερείς σχέσεις Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών, διότι όχι μόνον περικλείει (τον κίνδυνο) πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, αλλά και διότι μπορεί να προκληθούν ευρύτερες εχθροπραξίες λόγω των απρόβλεπτων συνεπειών που θα προκαλούσε μια μονομερής ενέργεια στην Κύπρο. Εσείς έχετε τις ευθύνες σας ως επικεφαλής της κυβέρνησης της Τουρκίας και εγώ επίσης τις δικές μου ως πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Γι’ αυτό λοιπόν πρέπει να σας πληροφορήσω με όλη τη βαθύτατη φιλία μου ότι, εφόσον δεν μπορώ να έχω τη διαβεβαίωση ότι δεν θα αναλάβετε καμία τέτοια δράση χωρίς προηγούμενη πλήρη συνεννόηση μαζί μας, δεν μπορώ να δεχθώ την απαίτηση που εκφράσατε προς τον πρεσβευτή Hare περί εχεμύθειας και πρέπει αμέσως να ζητήσω την έκτακτη σύγκληση του Συμβουλίου του ΝΑΤΟ και του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.

Θα ευχόμουν να ήταν δυνατή μια προσωπική μας συζήτηση επί της καταστάσεως. Δυστυχώς, όμως, λόγω των ειδικών συνθηκών της παρούσας συνταγματικής μας θέσης δεν μπορώ να απομακρυνθώ από τις ΗΠΑ. Θα ήταν ένα καλοδεχούμενο γεγονός, εάν μπορούσατε να έρθετε εσείς για μια διεξοδική συζήτηση. Αισθάνομαι πως εσείς και εγώ έχουμε πολύ βαριά ευθύνη για τη γενική ειρήνη και για τις δυνατότητες μιας ορθολογικής και ειρηνικής λύσης του Κυπριακού Προβλήματος. Γι’ αυτό σας ζητώ να αναβάλετε κάθε απόφαση, την οποία εσείς και οι συνάδελφοί σας μπορεί να έχετε κατά νου, έως ότου εσείς και εγώ θα έχουμε την πληρέστερη και ειλικρινέστερη διαβούλευση.

Ειλικρινά Lyndon B. Johnson