Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι Κεντρικές φυλακές Λευκωσίας είναι σωφρονιστικό ίδρυμα της Κυπρου  και μουσειακός χώρος. Χτίστηκαν από τους Βρετανούς το 1894  και χρησιμοποιούνταν έως το 1955 ως χώρος κράτησης όσων καταδικάζονταν από τα δικαστήρια σε φυλάκιση, αλλά και ως χώρος προσωρινής κράτησης προσώπων με βάση δικαστικό διάταγμα.

Ιστορία

Πριν κτιστεί από τους Βρετανούς το σημερινό κτήριο των Κεντρικών Φυλακών (1894), η Κύπρος στα χρόνια της ύστερης Οθωμανοκρατίας ήταν ένας από τους πιο επαχθείς τόπους εξορίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο νησί  φυλακίζονταν είτε πολιτικοί και αξιωματούχοι που θεωρούνταν επικίνδυνοι για τις σουλτανικές αρχές, όπως ο μεγάλος φιλελεύθερος διανοούμενος Ναμίκ Κεμάλ, στην Αμμόχωστο, είτε βαρυποινίτες κατάδικοι. Τότε, οι Φυλακές βρίσκονταν στο κέντρο των πόλεων και οι μεσαιωνικές συνθήκες διαβίωσης των εγκλείστων ήταν απάνθρωπες.

Επί Βρετανών η κατάσταση βελτιώθηκε: Οι ανήλικοι φυλακισμένοι ζούσαν σε ξεχωριστά κελιά, μακριά από τους ενήλικες και ασχολούνταν με συγκεκριμένα επαγγέλματα (συνήθως με την υποδηματοποιία). Οι καταδικασμένοι σε μικρές ποινές οδηγούνταν καθημερινά σε διάφορα κυβερνητικά γραφεία για να τα καθαρίζουν είτε ασχολούνταν με γεωργικές εργασίες σε κοντινά χωράφια. Η συνήθης απασχόληση των βαρυποινιτών ήταν να σπάζουν πέτρες και ουδέποτε έβγαιναν έξω από τους ψηλούς τοίχους της φυλακής.

Όπως τόνιζε τον Νοέμβριο του 1911 ο Νικόλαος Καταλάνος, ο λαϊκός ηγέτης και δημοσιογράφος που έζησε ως κατάδικος για αρκετές βδομάδες στις Κεντρικές Φυλακές, η άριστη εξωτερική όψη των Φυλακών παραπλανούσε όσους επισκέπτονταν τακτικά για επιθεώρηση το χώρο. (Διευθυντής των Φυλακών ήταν ο Αρχιαστυνόμος.) Οι κατάδικοι δεν τολμούσαν να εκφράσουν τα παράπονά τους για τους δεσμοφύλακες και να καταγγείλουν τις συνθήκες κράτησής τους: «Πάντες οι επιθεωρηταί δέχονται προφορικάς αναφοράς των δεσμωτών και απέρχονται αποκομιζόμενοι πάντοτε αγαθάς εντυπώσεις, διότι ουδείς δεσμώτης πλην τινων εξαιρετικών περιστάσεων, τολμά να εκφράση παράπονόν τι, επειδή μετά την αναχώρησιν του επιθεωρητού ο δεσμώτης ευρίσκεται πάντοτε εις την διάκρισιν των καθ’ ων θα εξέφραζε τα παράπονά του.»

Για την ιστορία των Κεντρικών Φυλακών,  όπως γράφει σε σημείωμα του με τίτλο Φύλακες και Φυλακές ο καθηγητής Ιστορίας Δρ Πέτρος Παπαπολυβίου, γράφηκαν και κάποια βιβλία όπως αυτό του Χριστόδουλου Γαλατόπουλου «Στις φλόγες του Κυβερνείου» (εκδόσεις Επιφανίου) και του Τεύκρου Ανθία «Πώς έζησα 18 μήνες στις Κεντρικές Φυλακές» (εκδόσεις Εν Τύποις).

Οι Γαλατόπουλος και Ανθίας ήταν δύο από τους πιο διάσημους πολιτικούς κατάδικους των Κεντρικών Φυλακών στην Αγγλοκρατία, πριν από τον αγώνα της ΕΟΚΑ.  Στον ίδιο χώρο, φυλακίστηκαν στα χρόνια της αποικιοκρατίας και άλλες γνωστές πολιτικές προσωπικότητες, όπως ο Ανδρέας Ζιαρτίδης, ο Πολύκαρπος Ιωαννίδης, ο Νικόλαος Καταλάνος, ο Πλουτής Σέρβας, κ.ά. Ως μεμονωμένοι πολιτικοί κατάδικοι ζούσαν στους ίδιους χώρους με τους ποινικούς κατάδικους, και βίωναν από πρώτο χέρι τον εξευτελισμό της φυλακής και τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης στα παγωμένα κελιά. Στην περίοδο του αγώνα της ΕΟΚΑ στα «ζοντάνια» (διαμερίσματα) των Κεντρικών Φυλακών «φιλοξενήθηκαν» ορισμένοι από τους πιο επιφανείς αγωνιστές και αγωνίστριες του απελευθερωτικού αγώνα και εδώ άφησαν την τελευταία τους πνοή οι εννιά μάρτυρες της αγχόνης, με τελευταίο τον έφηβο Ευαγόρα Παλληκαρίδη. Τραγική ειρωνεία: Διευθυντής των Φυλακών στο μεγαλύτερο διάστημα του αγώνα της ΕΟΚΑ ήταν ο Τζ. Άιρονς, ο οποίος, ως συνταγματάρχης στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, είχε διοικήσει χιλιάδες Κυπρίους στρατιώτες του «Κυπριακού Συντάγματος» – πολεμιστές (και τότε) του αγώνα για την ελευθερία.

Φυλακισμένα Μνήματα

Στις Κεντρικές Φυλακές βρίσκονται  τα Φυλακισμένα Μνήματα που είναι το κοιμητήριο 13  αγωνιστών της ΕΟΚΑ οι οποίοι απαγχονίστηκαν κατά τη διάρκεια του Απελευθερωτικού Αγώνα αλλά δεν επιτράπηκε η δημόσια ταφή τους για να αποφευχθούν διαδηλώσεις και επεισόδια.  Ο χώρος των μνημάτων είναι επισκέψιμος και αποτελεί μουσείο του απελευθερωτικού αγώνα. 

Κατά τη διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ φυλακίστηκαν 1.104 αγωνιστές, από τους οποίους οι 820 ηλικίας άνω των 18 και 284 ανήλικοι. Οι γυναίκες πολιτικοί κατάδικοι ήταν 76, οι καταδικασθέντες σε θάνατο, των οποίων η ποινή μετατράπηκε σε ισόβια δεσμά ή πολυετή φυλάκιση, ήταν 30 και οι καταδικασθέντες σε ισόβια 43. 

Κακόφημο ίδρυμα

Επί Κυπριακής Ανεξαρτησίας οι Κυπριακές Φυλακές συνέχισαν να λειτουργούν ως ένα κακόφημα ίδρυμα το οποίο δεν μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα σοβαρό σωφρονιστικό ίδρυμα. Υπήρξαν κατά καιρούς αποδράσεις κρατουμένων, αυτοκτονίες, καταγγελίες για κακοποιήσεις κρατουμένων σε σημείο που η Βουλή, το Κράτος και τα ΜΜΕ να ασχολούνται αρνητικά με το ίδρυμα.  

Αναβάθμιση 

Επί διεύθυνσης της Αννας Αριστοτέλους οι Κυπριακές Φυλακές αναβαθμίστηκαν σημαντικά, απέκτησαν ανθρώπινο και κυρίως σωφρονιστικό πρόσωπο. Η κ. Αριστοτέλους το 2013 μετακινήθηκε στο Γραφείο του Υπουργού Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης ως Ανώτερος Λειτουργός του Γραφείου του, όπου της ανατέθηκε η αναδιοργάνωση της Αστυνομίας και των Φυλακών. Ο ρόλος της στη σύνταξη του Στρατηγικού Σχεδίου του Τμήματος Φυλακών ήταν καταλυτικός, και από τα τέλη Οκτωβρίου του 2014 ανέλαβε τα καθήκοντα του Διευθυντή Φυλακών. Πρόσφατα το Netflix παρουσίασε ντοκιμαντέρ για τις Κυπριακές Φυλακές εμφανίζοντας τις ως μια από τις καλύτερες στον Κόσμο.