Κιτρομηλίδου Μάγδα
Εκπαιδευτικός και συγγραφέας. Γεννήθηκε την Ιη Ιουνίου 1919 στο Κτήμα, όπως λεγόταν, μέχρι πρόσφατα, η πόλη της Πάφου. Πέθανε στις 26 Ιανουαρίου 2004. Πατέρας της ήταν ο Μικρασιάτης Πασχάλης Πασχαλίδης που υπήρξε ο πρώτος γυμνασιάρχης του Γυμνασίου Πάφου (1915 -1943). Μετά την αποφοίτησή της από το Γυμνάσιο, σπούδασε ελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η έκρηξη του Β' Παγκοσμίου πολέμου εμπόδισε την επιστροφή της στην Κύπρο. Έτσι έζησε στην Αθήνα όλο το διάστημα της γερμανοϊταλικής κατοχής και, στα χρόνια 1943 -1945, εργάστηκε στο Αναμορφωτικό Σχολείο Θηλέων Αθηνών. Από την επιστροφή της στην Κύπρο, το 1945, μέχρι την αφυπηρέτησή της το 1981, εργάστηκε στο Γυμνάσιο Πάφου, το Παγκύπριο Γυμνάσιο, το Γυμνάσιο Φανερωμένης και το Γυμνάσιο Παλλουριώτισσας. Στα δυο τελευταία σχολεία υπηρέτησε και ως διευθύντρια για δεκαοκτώ χρόνια (1963 - 1967 και 1967 - 1981). Υπήρξε σύζυγος του Μίκη Κιτρομηλίδη τον οποίο γνώρισε κατά τη διάρτκεια της Κατοχής και μητέρα του ακαδημαϊκού Πασχάλη Κιτρομηλίδη.
Ως εκπαιδευτικός η Μάγδα Κιτρομηλίδου χαρακτηριζόταν από άοκνη εργατικότητα, αγάπη και σεβασμό προς τους συναδέλφους και μαθητές της, βαθιά πίστη στο ρόλο της παιδείας και παρρησία στην προβολή των παιδαγωγικών της απόψεων. Πίστευε στην ανθρωποποιό δύναμη του σχολείου, που το ήθελε στηριγμένο στην παράδοση. Μολονότι τόνιζε την αξία των κλασσικών γραμμάτων, τάχθηκε από την αρχή υπέρ της, χωρίς ακρότητες, δημοτικής γλώσσας ως γλωσσικού οργάνου στην εκπαίδευση. Υποστήριζε ακόμη τη στροφή προς την τεχνική εκπαίδευση και προς την εισαγωγή καινοτομιών στη σχολική πράξη.
Το συγγραφικό της έργο, γραμμένο κυρίως μετά το 1981, είναι φιλολογικό, λαογραφικό και παιδαγωγικό. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν μελέτες της πάνω στην αρχαία τραγωδία, την κυπριακή ποίηση, την ιστορία των εκπαιδευτικών και πνευματικών πραγμάτων στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας κατά την πρώτη δεκαετία του αιώνα μας, και στην Πάφο κατά τη δεύτερη και τρίτη δεκαετία. Στο λαογραφικό της έργο περιλαμβάνεται έκδοση λαογραφικού υλικού που συγκεντρώθηκε από την ίδια και την αδελφή της Αγγελική Πιερίδου στη δεκαετία του 1930, καθώς και υλικού που καταγράφηκε από τον πατέρα της. Στο εκπαιδευτικό της έργο συγκαταλέγονται μελέτες για την παιδική παρεκτροπή και αναμόρφωση, το μάθημα των εκθέσεων και την παιδεία της γυναίκας. Στην κατηγορία αυτή κατατάσσονται και οι πολυάριθμες ομιλίες της ως διευθύντριας σε διάφορες σχολικές εκδηλώσεις.
Το έργο της
Στο έργο της Μάγδας Κιτρομηλίδου αναφέρεται ο φιλόλογος Στέλιος Παπαντωνίου
Θα αρχίσουμε, όπως λέει στην παρουσιάση του έργου, από τις ρίζες και τον κοινό κορμό.
Μάγδα Κιτρομηλίδου χωρίς τον πατέρα Πασχάλη Πασχαλίδη είναι αδιανόητη ή χωρίς ρίζες,
όπως και χωρίς το Μίκη Κιτρομηλίδη, το ταίρι της. Γι’ αυτό θα μου επιτρέψετε να αναφερθώ σ’ αυτούς πρώτα και στα σχετικά βιβλία που εξέδωσε η μακαριστή Μάγδα, για να έχουμε μια σφαιρική όσο το δυνατόν εικόνα της.
Από πατρός αρχώμεθα.
Την Καβαφική πόλη του, τις μνήμες και τους αγώνες του στη Μικρασία φέρνει μαζί του ο Πασχάλης Πασχαλίδης στην Κύπρο ύστερα από το διωγμό, κι όπως ο Σεφέρης ακούει στο Κυπριακό πηγάδι τη φωνή της πατρίδας, έτσι κι αυτός βρίσκει εδώ μια δεύτερη πατρίδα.
Οι αγώνες του οι πνευματικοί και πολιτικοί αθανατίζονται στα γραπτά του που διασώζει η Μάγδα ως καλή κόρη, γνήσιο βιολογικό και πνευματικό τέκνο του.
Ο Πασχάλης Πασχαλίδης, ο ιεροδιδάσκαλος του Χουδίου, απόφοιτος με άριστα 10 της Ριζαρείου Εκκλησιαστικής Σχολής, πατέρας της Μάγδας Κιτρομηλίδου, με πτυχίο υπογραμμένο από τον Πενταπόλεως Νεκτάριο, τον άγιο Νεκτάριο, κατέχει μέγα μέρος του έργου της Μάγδας, γιατί εμφανέστατα στον πατέρα δεν χρωστούσε μόνο το ζην αλλά και το εύ ζην.
Μαθητής του Πασχάλη Πασχαλίδη, ο Νικόλας Χατζηκωστής γράφει για τον Πασχαλίδη: Ο Πασχαλίδης, φιλόλογος από τη Νικομήδεια της Μ Ασίας διορίστηκε στο ημιγυμνάσιο διευθυντής το 1915 και το διηύθυνε από τότε κα μετά που έγινε πλήρες. Πολυμαθής, γλυκύτατος, καταδεκτικότατος, το πιο σεβαστό πρόσωπο της Πάφου. Ένα πνευματικό και ηθικό ανάστημα, ένας φλογερός πατριώτης, ένας δάσκαλος του Γένους, που μπόρειε και ξάνοιγε το νου και την ψυχή των γύρω του στους ορίζοντες της σκέψης και της αρετής. Η προτομή του στολίζει την αυλή του Α΄ Γυμνασίου Πάφου
Διασωθείσες επιστολές του Πασχάλη Πασχαλίδη προς το Σύλλογο Μικρασιατών «Η Ανατολή» έδωσαν στη Μάγδα Κιτρομηλίδου την ευκαιρία να παρουσιάσει μελέτη της με τίτλο «Πασχάλης Πασχαλίδης Ο ιεροδιδάσκαλος του Χουδίου- Πληροφορίες για την εκπαιδευτική και πνευματική κίνηση Ορθοδόξων Αρμενόφωνων πληθυσμών της Βιθυνίας στα χρόνια 1903-1909». Σκοπός της μελέτης ήταν η παρουσίαση πληροφοριών σχετικών με τις εκπαιδευτικές προσπάθειες του συλλόγου αυτού των Μικρασιατών σε απόμακρες αρμενόφωνες ή τουρκόφωνες περιοχές της Μικράς Ασίας, μέσα στα πλαίσια του προγράμματός του να εμπεδώσει την Ορθοδοξία
και να διαδώσει τα Ελληνικά Γράμματα, ιδιαίτερα σε χώρους που είχαν χάσει την ελληνική τους γλώσσα και «δεινότερον» απειλούνταν από προσηλυτιστές ξένων θρησκευτικών δογμάτων.
Ο πατέρας της τιμωμένης επιτέλεσε το προς την πατρίδα καθήκον του διδάσκοντας σ’ αυτές τις περιοχές και καλλιεργώντας την ελληνίδα φωνήν.
΄Ενας άλλος, μεγάλος τόμος που εκδόθηκε από τη Μάγδα Κιτρομηλίδου με τίτλο
«Τα Ελληνικά Γράμματα στον Αλύτρωτο Ελληνισμό. Μεταξύ Μικράς Ασίας και Κύπρου»
παρουσιάζει το δάσκαλο στις αρχές του 20ου αιώνα στον αγώνα του να συντηρήσει
την εθνική μνήμη, να ιδρύσει και λειτουργήσει σχολεία και να θέσει τις βάσεις της επιστημονικής ζωής στον τόπο μας.
Η θυγατέρα μέσα από τις λογοδοσίες και άλλα γραπτά του πατέρα της ζωντανεύει την εκπαιδευτική ζωή της Πάφου, τους καημούς του δασκάλου για εθνική ελευθερία και αξιοπρέπεια
και αποδεικνύει πως τίποτε δεν πάει χαμένο σ’ αυτό τον κόσμο, όταν γίνεται για το καλό των συνανθρώπων μας.
Οι λογοδοσίες, ιδωμένες μετά από καιρό, συγκινούν, γιατί μεταφέρουν σε μια άλλη εποχή,
και μας μεταδίδουν τη φλόγα, τα συναισθήματα και τις σκέψεις ανθρώπων δραστήριων και δημιουργικών σε καιρούς κοσμογονικούς, με τον Πρώτο και Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, τη Μικρασιατική Καταστροφή, τα Οκτωβριανά του 1931.
Άλλο ένα σχετικό με τη Μικρά Ασία βιβλίο της είναι:
«Το Μικρασιατικό Ζήτημα στην Εφημερίδα Πάφος της Κύπρου»
όπου εξετάζει μέσα από τα φύλλα της εφημερίδας την πορεία του Μικρασιατικού ζητήματος
και τις αντιδράσεις της κυπριακής κοινωνίας ιδιαίτερα της μικρής και ευαίσθητης στα εθνικά θέματα Πάφου.
Ο αναγνώστης του βιβλίου ταξιδεύει μέσα στο χρόνο και στον τόπο και εκτιμά
από τη μια την αντικειμενικότητα της ερευνήτριας και από την άλλη συγκινείται
με την πρόθεσή της να συμβάλει στη μελέτη τραγικών στιγμών της εθνικής ζωής, σημαντικών για την ίδια την ύπαρξή μας.
Ικανόν το του πατρός μέρος.
Είναι όμως και ο κοινός κορμός, ο μακαριστός Μίκης Κιτρομηλίδης. Η μοίρα ένωσε δυο νέους τότε, που έζησαν μαζί τα δεινά της Κατοχής στην Ελλάδα, μοιράστηκαν τα ίδια οράματα για την ελευθερία της αγγλοκρατούμενης Κύπρου και μετέσχαν ενεργά στον αγώνα γι’ αυτήν,
μοιράστηκαν την αγάπη για τη Φιλολογία, την έρευνα και την έκφραση, η ξινωρίς των αρίστων, που ούτε ο θάνατος- μπορεί να πει κανείς- δεν τους χώρισε.
Ο Μίκης Κιτρομηλίδης δεν πρέπει να μείνει εκτός της τιμητικής αυτής εκδήλωσης γιατί ήταν ο δάσκαλος, ο πατέρας, ο πνευματικός άνθρωπος ο ευγενέστατος κύριος που συντρόφεψε τη Μάγδα όσα χρόνια του έδωσε ο Θεός.
Για το Μίκη Κιτρομηλίδη γράφει ο Γιώργος Χατζηκωστής πως ήταν το υπόδειγμα ανθρώπου, δασκάλου, επιστήμονα, χριστιανού, και Έλληνα.
Μέσα στο ασθενικό του κορμί ζούσε μια τεράστια δύναμη, θέληση γνώση και αρετή, σεμνός και στοχαστικός, επιστημονικά καταρτισμένος, συστηματικός, επίμονος, παιδαγωγούσα φυσιογνωμία. Απλός, σοβαρός, μετριόφρων, με σπάνια ανθρωπιά, παραδειγματική εγκαρτέρηση, ήρεμος, χαμηλόφωνος, γαλήνιος, ευγενής, εν πραότητι σοφίας και ευσεβείας. Ένας ακέραιος άνθρωπος, πρότυπο αρετής.
Στα 46 του χρόνια πέθανε, κι ο Γιώργος Χατζηκωστής τελειώνει λέγοντας:
Σε όσους από μας δόθηκε η χάρη να τον έχουμε δάσκαλο, το ήθος και η αρετή του μένουν αξεθώριαστα στη μνήμη μας. Και όταν και εμείς θα παρέλθουμε και δεν θα υπάρχει κανένας
από όσους τον γνώρισαν για να δίνουν τη ζωντανή μαρτυρία τους, θα εξακολουθήσει να ζει στα δικά του κείμενα και σε όλα όσα όλοι οι άλλοι φίλοι συνάδελφοι και μαθητές του κατά καιρούς καταθέσαμε μικρή ανταπόδοση της μεγάλης οφειλής μας στον σπάνιο άνθρωπο
που υπήρξε ο Μίκης Κιτρομηλίδης.
Και πρώτη βέβαια η Μάγδα Κιτρομηλίδου, η οποία στο βιβλίο «Κείμενα Μίκη Κιτρομηλίδη», έκδοση του Ελληνικού Πνευματικού Ομίλου Κύπρου βραβευθείσα από την Ακαδημία Αθηνών περιέλαβε μεγάλο μέρος του έργου του.
Αυτοτελείς εκδόσεις έργων Μάγδας Κιτρομηλίδου
- Γυμνάσιο Παλουριώτισσας 1974-1981. Η ιστορία ενός Ακριτικού Γυμνασίου μέσα από τις λογοδοσίες της διευθύντριας Μάγδας Κιτρομηλίδου, Λευκωσία 1981.
- Ακριτικά Τραγούδια και Παρολογές από την Κύπρο, Λευκωσία 1990. Ανατύπωση: Λευκωσία, 1992.
- Το Μικρασιατικό Ζήτημα στην εφημερίδα Πάφος της Κύπρου, Λευκωσία 1994.
- Η άλλη εποχή. Αφήγημα, Λευκωσία 1995.
- Τα ελληνικά γράμματα στον αλύτρωτο ελληνισμό. Μεταξύ Μικράς Ασίας και Κύπρου, Λευκωσία 1998.
- Κυπριακά δημοτικά θρησκευτικά ποιήματα από το ανέκδοτο χειρόγραφο του Εμμανουήλ Χριστοδούλου-Χατζηφιλίππου, Χουλιώτη, Λευκωσία: Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου, 2001.
- Η εφημερίδα Πάφος της Κύπρου 1921-1950. Βιβλιοθήκη της Εγκυκλοπαίδειας του Ελληνικού Τύπου αρ. 1, Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών / ΕΙΕ, 2005.
Πηγές
- Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
- Προσωπικό Αρχείο Πασχάλης Κιτρομηλίδης