Κλέαρχος ο Σολεύς
Σημαντικός αρχαίος Κύπριος περιπατητικός φιλόσοφος και συγγραφέας του 4ου- 3ου π.Χ. αιώνα, μαθητής του Αριστοτέλη. Παρά το ότι ήταν γνωστός με το εθνικό επίθετο Σολεύς αντί Σόλιος, ωστόσο, από μερικές αναφορές σε διασωθέντα αποσπάσματα συγγραμμάτων του συνάγεται ότι καταγόταν από τους Σόλους της Κύπρου και όχι από την ομώνυμη πόλη της Μικράς Ασίας. (Οι κάτοικοι των Σόλων της Κύπρου ονομάζονταν συνήθως Σόλιοι, ενώ εκείνοι των Σόλων της Κιλικίας ονομάζονταν Σολείς).
Αν και ο Κλέαρχος έγραψε πολλά συγγράμματα, τουλάχιστον 16, των οποίων είναι γνωστοί οι τίτλοι, κανένα δεν έχει σωθεί αυτούσιο. Αποσπάσματα μόνο από έργα του έχουν σωθεί, αυτά τα οποία παραθέτει ο Αθήναιος στους Δειπνοσοφιστές. Έχουμε όμως μια επιγραφή που βρέθηκε στο Aï Khanoum που αποδίδεται στον Σολέα φιλόσοφο. Εύρημα των τελευταίων δεκαετιών η επιγραφή η οποία, όχι μόνο ρίχνει φως στις έως τώρα εικασίες για τη ζωή και το έργο του, αλλά δίνει τροφή σε σύγχρονες μελέτες που αφορούν το Ελληνικό Βασίλειο της Βακτριανής, την ελληνική Άπω Ανατολή. Η επιγραφή βρέθηκε τον Οκτώβριο του 1966 στη θέση Aï Khanoum του Αφγανιστάν, σε ένα τέμενος, όπου αναγράφεται ένα Δελφικό επίγραμμα που παραδίδει ο Κλέαρχος:
«Και να, τα πάνσοφα λόγια ένδοξων παλαιών ανδρών
Αφιερωμένα όπως είναι στων Δελφών το ιερό μαντείο
αυτά, με περισσή φροντίδα ο Κλέαρχος ξεσήκωσε
και στου Κινέα τα έστησε το Τέμενος, όσο μακριά να λάμπουν.
(Να έχεις καλά λόγια για όλους)
Να γίνεις φιλόσοφος
Παιδί σαν είσαι, ευπρεπής
Έφηβος να ‘σαι εγκρατής
Μεσήλικας και δίκαιος
Γέροντας να ‘σαι συνετός
Πεθαίνοντας, να μην λυπάσαι»
Δεν γνωρίζουμε πολλές λεπτομέρειες για τη ζωή του, ούτε πότε ακριβώς γεννήθηκε, ούτε πότε ακριβώς πέθανε, ούτε πότε και γιατί έφυγε από την Κύπρο για την Ελλάδα. Μαθήτευσε, πάντως, κοντά στον Αριστοτέλη κι υπήρξε ένας από τους καλύτερους μαθητές του. Ο Ιώσηπος γράφει χαρακτηριστικά ότι ο Κλέαρχος Ἀριστοτέλους ὤν μαθητής καί τῶν ἐκ τοῦ Περιπάτου φιλοσόφων οὐδενός δεύτερος. Ωστόσο, ο Πλούταρχος (Ἠθικά, 920F) σημειώνει ότι ο Κλέαρχος υπήρξε μεν μαθητής του Αριστοτέλη αλλά διαστρέβλωσε πολλά από τα διδάγματα της Περιπατητικής Σχολής.
Σε όλα σχεδόν τα συγγράμματά του, ο Κλέαρχος ασχολήθηκε με λαογραφικά θέματα. Χαρακτηριστικά, ο Κ. Χατζηιωάννου σημειώνει (ΑΚΕΠ , Ε, αρ. 255) πως «αν ο Ηρόδοτος ονομάζεται πατέρας της ιστορίας και ο Ιπποκράτης πατέρας της ιατρικής, ο Κλέαρχος μπορεί να ονομασθεί πατέρας της λαογραφίας, γιατί είναι ο πρώτος που κατέγινε συστηματικά με τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία λαογραφικών θεμάτων κατά τρόπο μεθοδικό, ώστε τα γραφόμενά του να αποτελούν επιστήμη...».
Μεταξύ των λαογραφικών θεμάτων με τα οποία ασχολήθηκε συστηματικά ήταν οι παροιμίες (έγραψε σχετικά δυο βιβλία) και οι γρίφοι (δυο βιβλία επίσης).
Τα συγγράμματά του, των οποίων τους τίτλους γνωρίζουμε από αναφορές άλλων, είναι:
1. Βίοι ή Περί Βίων, σε τουλάχιστον 8 βιβλία. Σχετικές αναφορές στο πρώτο, δεύτερο, τρίτο, τέταρτο, πέμπτο και όγδοο βιβλίο, κάνει ο Αθήναιος στο έργο του Δειπνοσοφισταί, όπου παραθέτει και αποσπάσματα. Ο Αθήναιος παραθέτει και άλλα αποσπάσματα από τους Βίους του Κλεάρχου, χωρίς όμως ν' αναφέρει και τους αριθμούς των βιβλίων απ' όπου τα πήρε.
2. Γεργίθιος, έργο στο οποίο ομιλεί για τους κόλακες (κατασκόπους) που δρούσαν στη Σαλαμίνα της Κύπρου απ' όπου ο θεσμός διαδόθηκε σ' ολόκληρη την Κύπρο και εκτός αυτής. Περιγράφει δε τα καθήκοντά τους τόσο στη Σαλαμίνα και στην Πάφο, όσο και σε άλλες περιοχές όπως η Περσία και η Μακεδονία. Σχετικές αναφορές και αποσπάσματα παραδίδει και πάλι ο Αθήναιος.
3. Ἐρωτικά, τουλάχιστον σε 2 βιβλία. Αναφορές και αποσπάσματα παραδίδει ο Αθήναιος.
4. Περί Γρίφων, σε 2 βιβλία. Αναφορές και αποσπάσματα παραδίδει ο Αθήναιος, ενώ σχετική αναφορά υπάρχει και στα Σχόλια εἰς Ἀριστοφάνην.
5. Περί τῶν Ἐνύδρων ή Περί τῶν ἐν τῷ Ὑγρῷ. Σχετικές αναφορές κάνει ο Αθήναιος, που διασώζει και αποσπάσματα.
6. Περί Θινῶν (=αμμολόφων). Το σύγγραμμα αυτό του Κλεάρχου μνημονεύουν ο Αθήναιος, ο Σουίδας και ο Φώτιος.
7. Περί Νάρκης (νάρκη=το ψαρί «μουδιάστρα»). Αναφορά κάνει και πάλι ο Αθήναιος.
8. Περί Παιδείας, σε 2 τουλάχιστον βιβλία. Σχετικές αναφορές στο σύγγραμμα αυτό κάνουν ο Αθήναιος, ο Διογένης, ο Λαέρτιος και ο Ησύχιος.
9. Περί Παροιμιῶν, σε 2 βιβλία. Σχετικές αναφορές κάνουν ο Αθήναιος, που παραθέτει και αποσπάσματα, ο Ζηνόβιος και τα Σχόλια εἰς Θεόκριτον.
10. Περί Σκελετῶν, σε 2 τουλάχιστον βιβλία. Σχετικές αναφορές κάνουν ο Αθήναιος και ο Πολυδεύκης.
11. Περί τοῦ Πανικοῦ, σύγγραμμα στο οποίο, μεταξύ άλλων, ασχολείται με τις σεξουαλικές ιδιότητες των σπουργιτιών, των περδίκων, των ορτυκιών και των πετεινών. Σχετική αναφορά κάνει ο Αθήναιος, που παραδίδει και απόσπασμα.
12. Περί τῶν ἐν τῇ Πλάτωνος Πολιτείᾳ μαθηματικῶς εἰρημένων, σύγγραμμα στο οποίο, μεταξύ άλλων, ασχολείται με το πώς συλλαμβάνονται τα ορτύκια και οι κολοιοί (καλιακούδες). Σχετική. αναφορά κάνει ο Αθήναιος, που παραδίδει και απόσπασμα.
13. Περί Ὓπνου, σε 2 τουλάχιστον βιβλία. Σχετική αναφορά κάνει ο Ιώσηπος (Κατ' Ἀπίωνος) που παραθέτει και απόσπασμα όπου γίνεται λόγος για τον θαυμασμό που έτρεφαν οι Έλληνες προς τους Ιουδαίους και για το πώς ο Αριστοτέλης θαύμαζε έναν Ιουδαίο.
14. Περί φιλίας, σε 2 βιβλία. Σχετικές αναφορές και αποσπάσματα παραδίδει ο Αθήναιος.
15. Πλάτωνος Ἐγκώμιον. Σχετική αναφορά κάνει ο Διογένης Λαέρτιος, που παραδίδει και απόσπασμα στο οποίο αναφέρεται ότι ο Πλάτων ήταν γιος της Περικτιόνης και του Απόλλωνος, η δε Περικτιόνη είχε παραμείνει παρθένος μέχρι που γέννησε τον μεγάλο φιλόσοφο.
16. Ἀρκεσίλας. Σύγγραμμα για το οποίο κάνουν λόγο ο Ευστάθιος (Παρεμβολαί εἰς Ὀδύσσειαν) και τα Σχόλια εἰς Πλάτωνα.
Επίσης, τόσο ο Αθήναιος όσο κι ο Διογένης Λαέρτιος, ο Θεμίστιος, ο Αίλιος Αιλιανός και ο Πλούταρχος, παραδίδουν σύντομα αποσπάσματα από έργα του Κλεάρχου των οποίων όμως δεν αναφέρουν τους τίτλους.
ΣΗΜ.: Όλα τα διασωθέντα αποσπάσματα έργων του Κλεάρχου περιέχονται στο έργο του Κ. Χατζηιωάννου ΑΚΕΠ , Γα, Λευκωσία, 1975, αρ. 49.2 έως 65.6, μαζί με μετάφραση, όπου και παραπέμπουμε.
