Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Αρμενοχώρι- Armenochori. Χωριό στα βορειοανατολικά της Λεμεσού, 310 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται 3 περίπου χμ. στα δυτικά της Παρεκκλησιάς και 4 χμ. στα βόρεια του κύριου δρόμου Λεμεσού-Λευκωσίας.

Τοποθετημένο πάνω σε μια ποικιλία πετρωμάτων, τα κυριότερα των οποίων οι κρητίδες, οι μάργες, οι λάβες και οι άργιλοι, χαρακτηρίζεται από ένα σχετικά ήπιο ανάγλυφο με μικρούς λόφους και κουέστας. Στα βόρεια της περιοχής της Αμαθούντος ξεχωρίζουν οι μικρές κουέστας με την απότομη πλευρά στα βόρεια και την ήπια προς τα νότια. Η κλίση του τοπίου προς τα νότια, και η γειτνίαση με τη θάλασσα δημιουργούν μια όμορφη θέα προς τη θάλασσα της Λεμεσού.

Πάνω στα ασβεστούχα εδάφη και τα φαιοχώματα, με μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 475 χιλιοστόμετρα, καλλιεργούνται χαρουπιές, σιτηρά και νομευτικά φυτά. Σχετικά ανεπτυγμένη είναι και η κτηνοτροφία από εκτοπισμένους που εγκαταστάθηκαν  στο χωριό. Στις ακαλλιέργητες εκτάσεις του χωριού που βρίθουν, κυριαρχεί ο ασπάλαθος, ο σχίνος και το θυμάρι.

Το Αρμενοχώρι, που καλύπτεται από πολεοδομικές ζώνες, συνδέεται με τον κύριο δρόμο Λεμεσού - Λευκωσίας με ασφαλτόστρωτο δρόμο.

Ο πληθυσμός σημείωσε αυξομειώσεις από το 1881 μέχρι το 1973. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Βλέπε λήμμα: Διακοινοτικές ταραχές 1963

Το Αρμενοχώρι, όπως και η γειτονική Μουτταγιάκα, παρά την απομόνωση δεν εγκαταλείφθηκε το 1963 όπως συνέβη με μερικά άλλα τουρκοκυπριακά χωριά της επαρχίας Λεμεσού. Ούτε και διοικητικά ανήκαν σ' οποιοδήποτε τουρκοκυπριακό θύλακα ή «περιφερειακό κέντρο της τουρκοκυπριακής διοίκησης» που στην επαρχία Λεμεσού ήταν η Λεμεσός, η Επισκοπή και η Αυδήμου. Όπως γράφει ο Ρ. Πάτρικ δεν δημιουργήθηκαν στο χωριό μάχιμες τουρκοκυπριακές δυνάμεις αλλά βρίσκονταν κάτω από τον πλήρη έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ωστόσο οι κάτοικοι του χωριού εγκατέλειψαν το Αρμενοχώρι μετά την τουρκική εισβολή του 1974. Οι εκτοπισμένοι που εγκαταστάθηκαν στο χωριό, το 1976 ανέρχονταν στους 109, το 1982 στους 128 και το 2001 στους 167.

Με το ίδιο όνομα, Αρμενοχώρι, το χωριό αναφέρεται από τον ντε Μας Λατρί ότι ανήκε κατά τον Μεσαίωνα στη Μεγάλη Κομμανταρία.

Ο Χάκκετ αναφέρει πως είναι λάθος να θεωρείται η άφιξη των Αρμενίων στην Κύπρο ταυτόσημη με την εγκαθίδρυση της Λουζινιανής δυναστείας... Βρίσκονταν στην Κύπρο πριν από τον δυτικό εποικισμό... Αναφέρεται πως τα στρατεύματα με τα οποία ο Ισαάκιος Κομνηνός πολέμησε τον Ριχάρδο τον Λεοντόθυμο απετελούντο από Αρμενίους... Κοντά στη Λεμεσό βρίσκεται ένα χωριό που από το όνομά του. Αρμενοχώρι, φαίνεται να είναι ο οικισμός κατοίκων της εθνικότητας των Αρμενίων. (J. Hackett, History of the Orthodox Church of Cyprus, σσ. 523-524).

Βλέπε λήμμα: Αρμένιοι

Ο Τζέφρυ γράφει για το Αρμενοχώρι: Το Αρμενοχώρι, με μια εκκλησία αφιερωμένη στον αρχάγγελο Μιχαήλ, ήταν προφανώς στο παρελθόν ένας από τους πολυπληθείς αρμενικούς συνοικισμούς του νησιού (G. Jeffery, A Description of the Historic Monuments of Cyprus, σ. 354).

Δεν υπάρχουν σαφείς μαρτυρίες από πότε οι Αρμένιοι κατοίκησαν στο Αρμενοχώρι και πότε εκδιώχθηκαν ή εγκατέλειψαν το χωριό, για να κατοικηθεί αργότερα από Τουρκοκυπρίους. Ο Χιλλ αναφέρει πως πολύ νωρίς, από τον 6ο αιώνα μ.Χ., αρκετοί αιχμάλωτοι από τη Μεγάλη Αρμενία κατενεμήθησαν στα χωριά της Κύπρου (George Hill, A History of Cyprus, Ι, σ. 281). Αυτό ενισχύει το συλλογισμό του Χάκκετ πως οι Αρμένιοι βρίσκονταν στην Κύπρο πριν από την Φραγκοκρατία. Πιθανόν ακόμη οι κάτοικοι του Αρμενοχωριού να αλλαξοπίστησαν όπως συνέβη με ένα άλλο αρμενικό συνοικισμό, το Σπαθαρικό. Ο Σίμος Μενάρδος γράφει: «Οὓτως οἱ κάτοικοι τοῦ Σπαθαρικοῦ, οἳτινες μαρτυροῦνται ὡς Ἀρμένιοι μέχρις ἐσχάτων ἦσαν λινοβάμβακοι.» Πιθανόν ακόμη να εξολοθρεύθηκαν από τους Τούρκους. «Οἱ Φράγκοι ὃμως εἶναι ἀπίθανον νά διέφυγον τήν μουσουλμανικήν σπάθην ἀφοῦ τούτους ἐθεώρουν οἱ Τοῦρκοι κυρίως ὡς ἐχθρούς... Καί τό Ἀρμενοχώρι σήμερον εἶναι τουρκοχώρι, διότι τούς γαλλοφώνους Ἀρμενίους ἐθεώρουν ὡς Λατίνους. Προφανῶς ἐξολοθρεύσαντες τούς Φράγκους, ἐγκατεστάθησαν ἐντός τῶν κτημάτων των οἱ πρῶτοι κατακτηταί» (Σ. Μενάρδος, Τοπωνυμικαί και Λαογραφικαί Μελεται, IV, Εκδ. Κ.Ε.Ε., Λευκωσία, 1970, σσ. 80-81).

Σε παλαιό χειρόγραφο, της περιόδου της Βενετοκρατίας, το χωριό μνημονεύεται ως Armenocariati. Αλλά στο ίδιο χειρόγραφο μνημονεύεται και χωριό Arnochori. Και τα δυο χωριά αναφέρεται ότι βρίσκονταν στη διοικητική έκταση της Λεμεσού, κι ένα από τα δυο θα πρέπει να ήταν το σημερινό Αρμενοχώρι. Πιθανώς δε υπήρχε κι άλλος οικισμός με την ίδια ονομασία. Εάν δεχθούμε την πιθανότητα ότι το χωριό ιδρύθηκε με την εγκατάσταση Αρμενίων στην Κύπρο, τότε η ίδρυσή του θα πρέπει να τοποθετηθεί στα Βυζαντινά χρόνια.

Κοντά στο χωριό, στην τοποθεσία «Πακτωμένα», υπάρχει αρχαιολογικός χώρος των Προϊστορικών χρόνων.

Οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του χωριού το ονόμαζαν Esenkoy, που μεταφράζεται ως «υγιεινό χωριό». Οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του χωριού μετακινήθηκαν το 1975 στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου.

Τοπων: Αρμενοχώρι, όνομα που υποδηλώνει την εγκατάσταση στην περιοχή του οικισμού Αρμενίων οι οποίοι είχαν μεταφερθεί στην Κύπρο ως άποικοι κατά τα Βυζαντινά χρόνια.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια