Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Ασγάτα- Αsgata. Το ανατολικότερο χωριό της επαρχίας Λεμεσού, κοντά στα διοικητικά όρια Λεμεσού - Λάρνακας. Βρίσκεται 3,5 περίπου χμ. βορειοδυτικά της Καλαβασού, σε ένα υψόμετρο 190 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Στο μεγαλύτερο μέρος του τοπίου δεσπόζουν οι λάβες, αν και στα νότια και βορειοανατολικά κυριαρχούν οι κρητίδες, οι μάργες και οι μαργαϊκές κρητίδες. Στα φαιοχώματα και τα ασβεστούχα εδάφη που αναπτύχθηκαν πάνω στο μητρικό πέτρωμα και με μια μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται γύρω στα 470 χιλιοστόμετρα, καλλιεργούνται σιτηρά, όσπρια, νομευτικά φυτά, χαρουπιές, ελιές, αμυγδαλιές, λίγα αμπέλια, λίγα εσπεριδοειδή, φρουτόδεντρα, καθώς και λίγα λαχανικά. Υπάρχουν όμως και αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις πάνω στις οποίες φυτρώνουν λίγα πεύκα, αγριελιές, ασπάλαθοι, λάδανος και θυμάρι. Μέσα στον οικισμό είναι εμφανείς οι χουρμαδιές, οι κάκτοι, οι φραγκοσυκιές και οι ροδιές. Στην Ασγάτα εφαρμόστηκε σχέδιο αναδασμού. Η κτηνοτροφία είναι περιορισμένη.

Στο ανάγλυφο του χωριού επικρατούν οι αποστρογγυλωμένοι λόφοι των λαβών, κυρίως στο κεντρικό και το βόρειο τμήμα, καθώς και οι σχετικά ήπιοι λόφοι των κρητίδων στα νότια και βορειοανατολικά. Η γενική κλίση είναι προς τα ανατολικά εξαιτίας του αργακιού της Ασγάτας που κυλά δίπλα από το χωριό κι ενώνεται με το Βασιλικό, στα βόρεια της Καλαβασού. Στα δυτικά του οικισμού το υψόμετρο φθάνει τα 370 μ., στα βόρεια ανέρχεται στα 336 μ. και στα νότια στα 428 μ.

Ο οικισμός είναι συμπαγούς συγκεντρωτικού τύπου στο κέντρο, όμως οι σύγχρονες οικοδομές είναι σκορπισμένες στα βόρεια (αριστερά του αργακιού της Ασγάτας), στα νοτιοανατολικά (κατά μήκος του δρόμου προς την Καλαβασό) και στα νοτιοδυτικά (κοντά στο υδραγωγείο του χωριού). Ο οικισμός είναι αρκετά καθαρός και στο κέντρο δεσπόζει η κοινοτική βιβλιοθήκη. Πολύ λίγα είναι τα παραδοσιακά σπίτια, ενώ οι σύγχρονες οικοδομές είναι πληθωρικές.

Ο πληθυσμός της Ασγάτας σημείωσε μια σταθερή αύξηση μέχρι το 1946. Αργότερα όμως άρχισε η μείωση. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Από συγκοινωνιακής απόψεως η Ασγάτα συνδέεται με τη Λεμεσό μέσω Μοναγρουλλιού. Επίσης συνδέεται με την Καλαβασό στα νοτιοανατολικά και τη Βάσα (Κελλακιού) στα βορειοδυτικά.

Ιστορικά στοιχεία

Η Ασγάτα δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο των φέουδων και βασιλικών κτημάτων του ντε Μας Λατρί, ούτε και εμφανίζεται με το σημερινό ή παραπλήσιο όνομα στους βενετικούς χάρτες. Εξάλλου δεν μνημονεύεται από τους ταξιδιώτες και τους συγγραφείς του Μεσαίωνα.

Ο Τζέφρυ αναφέρει πως οι μικροοικισμοί κατά μήκος του αργακιού της Ασγάτας έχουν κάποια πιθανή αρχαιότητα. Όμως ο συγγραφέας απλώς μνημονεύει την εκκλησία των Δώδεκα Αποστόλων χωρίς να δίνει οποιαδήποτε άλλη πληροφορία για την προέλευση και την ιστορία του χωριού. Ο Περικλής Μιχαηλίδης (1887) αναφέρει πως το χωριό διέθετε σχολείο.

Δεν είναι βέβαιο αν η Ασγάτα είναι ένας σχετικά καινούργιος οικισμός, δημιούργημα κατά πάσα πιθανότητα της εποχής της Τουρκοκρατίας. Στις Πλατειές, στα βορειοδυτικά του οικισμού, καθώς και σ' άλλες περιοχές της Ασγάτας βρίσκονται σκουριές, που μαρτυρούν πως στους παλαιούς χρόνους υπήρχαν εδώ μεταλλεία.

Το μεταλλείο της Καλαβασού, πολύ κοντά στο χωριό, δεν λειτουργεί σήμερα.

Βλέπε λήμμα: Καλαβασός μεταλλεία

Τοπων: Ασγάτα. Πιθανότατα η ονομασία του χωριού δεν σχετίζεται με γάτες (όπως λ.χ. σχετίστηκε στην παράδοση το απέναντι ακρωτήρι Γάτα). Μάλλον ορθή ονομασία του χωριού είναι Ασκάτα (τα), δηλαδή κτήματα κάποιου Ασκά. Ο Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 693) αναφέρει κάποιον Μανόλην Ασκάν που αναμείχθηκε στην όλη υπόθεση της κατάληψης της Λευκωσίας από τους Μαμελούκους το 1426. Ο Florio Bustron τον αναφέρει ως Manoli Lasca (= L’ Asca). Πιθανόν αυτός να σχετιζόταν είτε με το χωριό Ασκάς είτε με τα Ασκάτα (= Ασγάτα). Ασκάς λεγόταν ο άνθρωπος που κατασκεύαζε (ή εμπορευόταν) ασκούς (ασσ΄ιά στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα). Στη διοικητική έκταση της Ασγάτας υπάρχει αρχαιολογικός χώρος των Προϊστορικών χρόνων, που όμως δεν έχει ακόμη ανασκαφεί. Εξάλλου στην ευρύτερη περιοχή γύρω από τα μεταλλεία της Καλαβασού (που τους έγινε εκμετάλλευση και κατά την Αρχαιότητα) υπάρχουν κατάσπαρτοι αρχαιολογικοί χώροι.

Βλέπε λήμμα: Καλαβασός αρχαιολογικοί χώροι

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια