Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών, περί τα 20 χμ. βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου.

Η Λεμώνα είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 300 μέτρων. Το λοφώδες τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του ποταμού Έζουσα.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι γύψοι του σχηματισμού Καλαβασού, οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (ψαμμίτες, μάργες και κρητίδες), και οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, μάργες και κροκάλες). Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ασβεστούχα εδάφη.

Η Λεμώνα δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 630 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνται τα αμπέλια (οινοποιήσιμες ποικιλίες), οι αμυγδαλιές, τα φρουτόδεντρα (μηλιές, αχλαδιές, ροδακινιές και δαμασκηνιές), τα εσπεριδοειδή (κυρίως πορτοκάλια και κλεμεντίνια), τα κουκκιά, ο καπνός, λίγες ελιές, τα νομευτικά φυτά και λίγα λαχανικά. Υπάρχουν επίσης και αρκετές ακαλλιέργητες εκτάσεις όπου φυτρώνει άγρια θαμνώδης φυσική βλάστηση.

Η κτηνοτροφία είναι πολύ περιορισμένη.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, η Λεμώνα συνδέεται στα βόρεια με το χωριό Χούλου (περί το 1,5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Κούρδακα (περί τα 2 χμ.). Συνδέεται επίσης με σκυρόστρωτο δρόμο στα νοτιοανατολικά με το χωριό Αμαργέτη (περί τα 5 χμ.).

Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Ιστορικά στοιχεία

Στο χειρόγραφο Λειμωνίδα (της περιόδου της Βενετοκρατίας) το χωριό μνημονεύεται μεταξύ εκείνων που ανήκαν στην επαρχία της Πάφου, εάν θεωρήσουμε ότι αυτό είναι το χωριό που αναγράφεται ως Logons. Μια άλλη αναφορά, στο ίδιο χειρόγραφο, μνημονεύει χωριό της επαρχίας Πάφου με την ονομασία Demoni, που και πάλι ίσως να είναι παρεφθαρμένη γραφή της ονομασίας Λεμώνα.

Πάντως φαίνεται κι από ερειπωμένες μεσαιωνικές εκκλησίες, ότι το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Εξάλλου και η τοπική παράδοση είναι ακόμη και σήμερα έντονη στην περιοχή και αναφέρεται σε ύπαρξη πύργου της ρήγαινας (της μεσαιωνικής αυτής θρυλικής φυσιογνωμίας της Κύπρου) ή της Αροδαφνουσας (στην τοποθεσία «Αροδάφνες»), που ήταν ερωμένη του «ρήγα» της γειτονικής Χούλου. Οι παραδόσεις αυτές κατά κανόνα έχουν την προέλευσή τους από τον Μεσαίωνα, οπότε τα διάφορα χωριά ήσαν φέουδα, ιδιοκτησίες ευγενών αρχόντων κι αρχοντισσών («ρηγάδων» και «ρηγαινών»). Εδώ στην περίπτωση της Λεμώνας φαίνεται ότι κάποιο μεσαιωνικό τοπικό ειδύλλιο - σκάνδαλο ταυτίστηκε αργότερα με τη γνωστή ερωτική ιστορία της Αροδαφνούσας.

Βλέπε λήμμα: Αροδαφνούσα

Στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ υπάρχει μια αλυσίδα που θεωρείται θαυματουργή και πιστεύεται ότι την είχε φτιάξει ο ίδιος ο Αρχάγγελος.

Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν και αρχαιότητες, που αποδεικνύουν ότι αυτή ήταν κατοικημένη κατά τα αρχαία χρόνια.

Η ονομασία του χωριού    θεωρείται ότι έχει αρχαία ελληνική προέλευση, από τη λέξη λειμών (στην αιτιατική: λειμῶνα) που σημαίνει λειβάδι. Και πράγματι, το ωραίο περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται κτισμένο το χωριό αυτό, δικαιολογεί την ονομασία του.

Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ δεν παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ωστόσο στην περιοχή του χωριού υπάρχουν τα ερείπια δυο μεσαιωνικών εκκλησιών, εκείνων της Αγίας Βαρβάρας και του Αγίου Γεωργίου.

Μια ενδιαφέρουσα τοπική παράδοση αφορά σε μερικά ελαιόδεντρα που βρίσκονται σε απόσταση περί τα 5 χμ. από το χωριό. Την παράδοση αναφέρει και ο Γκάννις, κατ' αυτήν δε τα ελαιόδεντρα ανήκουν σε έναν άγιο και κανένας δεν μπορεί να τα κόψει ή να τα βλάψει καθ' οιονδήποτε τρόπο.

Στο χωριό έντονη ήταν η παράδοση για ύπαρξη πύργου της Αροδαφνούσας ή της Ρήγαινας, στην περιοχή που χαρακτηριστικά ονομάζεται «Αροδάφνες». Η παράδοση αυτή, που υποστηρίζει ότι η Ρήγαινα της Λεμώνας ήταν ερωμένη του ρήγα του γειτονικού χωριού Χούλου, φαίνεται ότι έχει τις ρίζες της στην περίοδο της Φραγκοκρατίας, αφού μάλιστα η Λεμώνα υπήρξε και φέουδο, ιδιοκτησία μιας γυναίκας, της ευγενούς Καρολίνας ντ’ Αρκ.

Στην διοικητική έκταση του χωριού υπάρχει αδιερεύνητος αρχαιολογικός χώρος.

Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος (16ος αιώνας) αναφέρει σαφώς το χωριό ως φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, γράφοντάς το ακριβώς ως Lemona. Κατά τον Φλώριο, όταν ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ προέβη σε αναδιανομή των φέουδων μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, δύο χωριά, η Λεμώνα και η Μελαμιού, καθώς και άλλη κτηματική περιουσία, δόθηκαν σε μία ευγενή που αναφέρεται ως Καρολίνα ή Καρουπίνα ντ’ Αρκ.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια