Λιασίδης Παύλος
Σημαντικός σύγχρονος διαλεκτικός ποιητής. Γεννήθηκε στο χωριό Λύση της Μεσαορίας (επαρχία Αμμοχώστου) στις 23 Μαρτίου 1901 και πέθανε στη Λάρνακα (όπου ζούσε σε καταυλισμό, πρόσφυγας από το 1974) στις 29 Σεπτεμβρίου 1985.
Ο Παύλος Λιασίδης φοίτησε στο δημοτικό σχολείο του χωριού του, που δεν μπόρεσε να το τελειώσει, και δεν έκαμε οποιεσδήποτε άλλες σπουδές εκτός από τη σπουδή της σκληρής βιοπάλης στον μεσαρίτικο κάμπο. Οι συνθήκες της εποχής τον ανάγκασαν ν' αναζητήσει, από νεαρή κιόλας ηλικία, κάποιο βιοποριστικό επάγγελμα — όπως εξάλλου συνέβαινε με τα περισσότερα παιδιά τότε, ιδίως της υπαίθρου. Άσκησε διάφορα επαγγέλματα: βοσκός, γεωργός, εργάτης, μικροκαλλιεργητής, ποιητάρης, κατασκευαστής ψαθαρκών. Με το τέρκασμαν (=ταίριασμα) τραουδκιών άρχισε ν' ασχολείται από πολύ μικρός και έβκαλεν το πρώτο του σε ηλικία 7 χρόνων, όπως λέει ο ίδιος στη σύντομη και τόσο παραστατική αυτοβιογραφία του (που δημοσιεύθηκε στο βιβλίο του Σάββα Κ. Ξυστούρη Ἡ Κωμόπολη τῆς Λύσης, Λευκωσία, 1980, σσ. 62-68).
Τα πρώτα του ποιήματα, στην κυπριακή βέβαια τοπολαλιά, δεν ήσαν σημαντικά όπως παραδέχεται ο ίδιος, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι έτσι πρέπει ν' αρχινήσει κάθε γεννημένος ποιητής: που το άλφα για να καταλήξει στο ωμέγα. Ὁπως τζ'αι το πουλλίν ατός [=αετός], που δίχως να κάμει κουτσαντίριν εν μπορεί να σηκωθεί μονομιάς ψηλά, γιατί είναι το μόνον πουλλίν που μοιάζει πολλά με τον ποιητήν...
Στην ποιητική του πορεία συνάντησε τότε πολλές και μεγάλες δυσκολίες. Εκτός από τα ειρωνικά σχόλια των συγχωριανών του (μάλιστα με μερικούς είχε έλθει σε σύγκρουση και ρήξη) που τον θεωρούσαν τεμπέλη και άχρηστο αφού ασχολείτο με την ποίηση, δεν έβρισκε ούτε καν χαρτί και μολύβι για να γράψει. Ο ίδιος, στην αυτοβιογραφία του (ό.π.π.), λέγει ότι κάποτε τον προμήθευε με γραφική ύλη ο σύλλογος ΛΑΛΛ του χωριού του, που αργότερα όμως του απαγόρευσε να χρησιμοποιεί χαρτί, για λόγους οικονομίας. Όταν έγραψε το παράπονό του αυτό στον φίλο του λογοτέχνη και κριτικό Κώστα Προυσή στη Λευκωσία, ο τελευταίος φρόντισε και τον εφόρτωσεν πλίκους [=φακέλλους], κόλλες τζ'αι μελάνιν, που τον άρκεσαν για 5-6 χρόνια.
Η πρώτη δημιουργική περίοδός του περιελάμβανε κυρίως ερωτικά και σατιρικά ποιήματα από τα οποία ελάχιστα σώθηκαν. Το 1924 γνωρίστηκε στη Λύση με τον λογοτέχνη Λεωνίδα Παυλίδη που τον άκουσε ν' απαγγέλλει και τον ενεθάρρυνε. Ήδη το 1924 είχε κατορθώσει να δημοσιεύσει το πρώτο ποίημά του στην εφημερίδα Πειρασμός της Λεμεσού. Το γεγονός αυτό, όπως λέει ο ίδιος, ούλα που να 'δωσεν φαΐν εις το μυαλόν μου τζ'αί μέλιν στην πικρόχολην καρκιάν μου. Αλλά... για μιαν ημέραν. Παναΰριν πού 'πέρασεν...
Το 1926 άρχισε να στέλλει ποιήματά του στη σατιρική εφημερίδα Ἡ Καμπάνα της Λεμεσού, οπότε πήρε και την πρώτη θριαμβευτική κριτική από τον Κυριάκο Καραμάνο. Το 1928 ο εκδότης της εφημερίδας Κυριάκος Χαπέσιης τον πήρε με δικά του έξοδα στη Λεμεσό όπου έμεινε 15 μέρες για να γνωριστεί με ούλλους τους αθρώπους των γραμμάτων. Ο Χαπέσιης τύπωσε τότε σε βιβλίο την πρώτη ποιητική συλλογή του Λιασίδη, με πρόλογο του Κ. Καραμάνου. Τίτλος της: Τραούδκια του Νησιού μου (έκδοση «Καμπάνας», 1928). Δεν ήταν όμως, το βιβλίο αυτό, και το πρώτο τυπωμένο έργο του ποιητή. Πιο πριν είχε τυπώσει μερικές φυλλάδες, όπως οι λοιποί ποιητά-ρηδες του νησιού που πωλούσαν τα λιγοσέλιδα αυτά έργα τους σε πανηγύρια και άλλες ευκαιρίες. Τέτοιες φυλλάδες του Λιασίδη ήταν το Ποίημαν έρωτικόν (4 σελίδες, 1921) και Ὁ φόνος τῆς Ἀθηαίνου. Ποίημα ὑπό Παυλῆ Λιασῆ ἐκ Λύσης (6 σελίδες, 1921).
Μετά τις πρώτες δημοσιεύσεις ποιημάτων του και τις πρώτες ενθαρρύνσεις, ὁ μυαλός του άννοιξεν σαν ηφαίστειον, όπως λέει ο ίδιος. Όμως η έκδοση ενός νέου βιβλίου του δεν ήλθε παρά 5 χρόνια αργότερα από την έκδοση του πρώτου. Το 1933 το σωματείο Ανόρθωσις Αμμοχώστου ανέλαβε την έκδοση της συλλογής Τά φκιόρα τῆς Καρκιᾶς μου (Λευκωσία, 1933) με πρόλογο του Κώστα Προυσή.
Το 1937 με δικά του έξοδα (7 1/2 λίρες για 1.000 αντίτυπα που τις πλήρωσε με δόσεις) εξέδωσε ο ίδιος την τρίτη του ποιητική συλλογή στη Λευκωσία. Τίτλος της: Παραλλαή τοῦ Τζ'αιροῦ. Λίγα χρόνια αργότερα ιδρύθηκε στη Λύση η Α.Ε.Λ. (=Αγροτική Ένωσις Λύσης), σωματείο της Αριστεράς. Ο ποιητής, ιδεολογικά τοποθετημένος και ο ίδιος στον χώρο της Αριστεράς, έγινε στέλεχος του σωματείου. Η Α.Ε.Λ. ανέλαβε τη δαπάνη της έκδοσης των επόμενων τριών συλλογών του Λιασίδη: Χάραμαν φοῦ (έκδοση Α.Ε.Λ. No 1, 1944), Γέννημαν Νήλιου (έκδοση Α.Ε.Λ. No 2, 1946) και Μπρόεμαν (έκδοση Α.Ε.Λ. No 3, 1947).
Το επόμενο (έβδομο) ποιητικό βιβλίο του Λιασίδη εξεδόθη τρία χρόνια αργότερα, αυτή τη φορά με τη φροντίδα της Ε.Α.Κ. (Ένωση Αγροτών Κύπρου). Τίτλος του: Ἐντεκάμιση ἡ Ὥρα (1950).
Ο ποιητής δεν μπόρεσε να τυπώσει νέα συλλογή παρά δέκα χρόνια αργότερα. Τα βιβλία του, που εξέδωσε από την ανεξαρτησία της Κύπρου και εξής, είναι:
- 8. Δώδεκα παρά Δέκα (Κύπρος, 1960)
- 9. Νά πεθάνη ὁ Χάρος (Λευκωσία, 1966)
- 10. Ἡ Τζύπρος δίχως Πούτρα (Κύπρος, 1972)
- 11. Ἡ Σταυρωμένη Τζύπρος μας (Λευκωσία, 1976)
- 12. Νεκατωμένοι Ἀέρηδες (Λευκωσία 1979)
Το τελευταίο αυτό βιβλίο ήταν έκδοση του υπουργείου Παιδείας και το προτελευταίο της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών Κύπρου.
Εκτός από τη διαλεκτική ποίηση, ο Παύλος Λιασίδης ασχολήθηκε από νωρίς και με το θέατρο, γράφοντας και πάλι σε θαυμάσια διαλεκτική γλώσσα, τη γλώσσα που τόσο καλά γνώριζε και χειριζόταν. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος-Αρχείο ΡΙΚ)
Εκπλήσσει το γεγονός ότι είχε αποφασίσει ν' ασχοληθεί και με τη θεατρική συγγραφή σε μια εποχή που ο τομέας αυτός ήταν ακόμη στα σπάργανα και για τον οποίο ο ποιητής δεν γνώριζε σχεδόν τίποτα. Κι όμως, έδωσε μερικά αξιόλογα έργα που κι αυτά δονούνται από ποιητική διάθεση. Το πρώτο απ' αυτά ήταν το Ἡ Ἀγάπη Νικητής (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ)
που ανεβάστηκε για πρώτη φορά το 1935 στο Λευκόνοικο όπου ο ίδιος ο συγγραφέας εδίδαξέν τους το όπως έπρεπεν, που άρεσεν πάρα πολλά... Το ίδιο έργο παίχθηκε λίγο αργότερα στην Κοντέα (ἐπαίζετουν 7 φορές χωρίς να το χορτάννουν...), στην Άσσια, στη Λύση κ.α. Άλλο έργο του είναι Ὁ Ἀλαβροστοισιώτης, που υπεβλήθη σε σχετικό διαγωνισμό του ΡΙΚ και απέσπασε το πρώτο βραβείο.
(Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος-Αρχείο ΡΙΚ)
Επίσης, Ὁ Μονογιός (παρουσιάστηκε από την κυπριακή τηλεόραση το 1982). Έγραψε ακόμη ένα παιδικό έργο με τίτλο Άης Βασίλης και ένα άλλο θεατρικό που, όπως γράφει ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του, είναι θρησκευτικόν, που ούτε ἐπαίχτην, ούτε αλόπως εννά παιχτεί, γιατί αν παιχτεί μπορεί να μ' αφορίσουν οι παπάες. Ούτε το είδεν ακόμα κανένας να πει γνώμην...
Τα έργα του αυτά είναι ανέκδοτα, κι όπως λέει ο ποιητής:
Έτσι εννά μείνουσιν νεκρά
στο παρασέντουκόν μου,
ώσπου ν' αλλάξουν οι τζ'αιροί
να μοιάσουν των μυαλών μου.
Ο Παύλος Λιασίδης ήταν γνήσιο τέκνο του κυπριακού κάμπου. Ιδιαίτερα βαρύ ήταν το πλήγμα που δέχθηκε μετά την τουρκική εισβολή του 1974 (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος -Αρχείο ΡΙΚ) που όχι μόνο τον ξερίζωσε από την αγαπημένη του Λύση αλλά σήμανε και την απώλεια στενών κι αγαπημένων συγγενών του. Μετά τον ξερριζωμό του 1974 έζησε στον προσφυγικό συνοικισμό Τσιακκιλερό, κοντά στη Λάρνακα, με το όραμα της επιστροφής στη Λύση, που τον συνόδευσε ως τον τάφο. Όταν ο δήμαρχος Λάρνακας παρέδωσε στον ποιητή ένα μικρό σπιτάκι για να στεγαστεί με την οικογένειά του, αντιφωνώντας ο Λιασίδης του είπε έμμετρα:
Η Σκάλα να 'τουν μάλιν σου [=κτήμα σου]
τζ'αι να μου την χαρίσεις,
έξερε, δεν την άλλασσα
μ' έναν γουμάν της Λύσης!
Γουμάς είναι το κοτέτσι.
Ο Παύλος Λιασίδης έδωσε αρκετά αριστουργηματικά ποιήματα που συγκλονίζουν με την τεχνική τελειότητα και τα μεστά νοήματά τους. Γνωρίζοντας και χειριζόμενος άριστα το κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα, φορέας μιας πλούσιας λαϊκής κληρονομιάς, ζυμωμένος ο ίδιος με τον κόσμο της υπαίθρου και τον μόχθο, με άφθονες προσωπικές εμπειρίες, κατέλιπε έργο που τον κατατάσσει μεταξύ των κορυφαίων διαλεκτικών ποιητών του νησιού. (Βίντεο Ψηφιακός Ηρόδοτος-Αρχείο ΡΙΚ)
Ερωτικός αλλά και σατιρικός - μέχρι σαρκασμού πολλές φορές -, ειρωνικός αλλά και προβληματιζόμενος, λαϊκός φιλόσοφος, λιτός, με καταρρακτώδες πηγαίο ταλέντο, κινούμενος συχνά και μέσα στα πλαίσια της πολιτικής και κοινωνικής του ιδεολογίας, ευαίσθητος στα κοινωνικά και εργατικά προβλήματα και τους αγώνες του λαού, ο Παύλος Λιασίδης αποτελεί πνευματική κορυφή των κυπριακών γραμμάτων.
Φώτο Γκάλερι
