Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μεγάλος αριθμός πήλινων πινακίδων, περίπου 300, που αποτελούσαν μέρος της αλληλογραφίας των Αιγυπτίων φαραώ Αμενχοτέπ Γ' και Αμενχοτέπ Δ' με ηγεμόνες άλλων χωρών, μεταξύ των οποίων και ο βασιλιάς της Αλασίας - Κύπρου.

 

Οι πινακίδες αυτές βρέθηκαν τυχαία το 1887, από γυναίκες που έσκαβαν στα χωράφια στην Τελ ελ Αμάρνα, σημερινή ονομασία των ερειπίων και τάφων της αρχαίας πόλης Ακετατόν, στη Μέση Αίγυπτο, ανατολική ακτή του Νείλου, βόρεια της σημερινής Ασσιούτ. Η Ακετατών (Ορίζων του Ατών) διετέλεσε για σύντομο διάστημα πρωτεύουσα της Αιγύπτου, χτισμένη περί το 1375 π.Χ., όταν ο φαραώ Αμενχοτέπ Δ' ή Ακενατόν μετέφερε εκεί την έδρα της χώρας του. Οι πινακίδες που βρέθηκαν αγοράστηκαν από τους αρχαιοπώλες του Καΐρου και τελικά αποκτήθηκαν από τα Μουσεία του Καΐρου, του Λονδίνου και του Βερολίνου. Αρχικά είχε αμφισβητηθεί η γνησιότητά τους, τώρα όμως θεωρούνται σπουδαιότατα γραπτά κείμενα του 14ου π.Χ. αιώνα. Εκδόθηκαν σταδιακά, μεταξύ 1907 και 1947.

 

Οι περισσότερες από τις πινακίδες της Τελ ελ Αμάρνα είναι επιστολές που είχαν σταλεί στους δυο φαραώ από τους ηγεμόνες της Παλαιστίνης, Φοινίκης, Κύπρου, Νότιας Συρίας και Βαβυλωνίας. Άλλες είναι αντίγραφα επιστολών που είχαν στείλει οι φαραώ, ενώ μερικές περιέχουν μυθολογικά κείμενα καθώς και αποσπάσματα από ένα έπος.

 

Μεταξύ των πινακίδων αυτών, εκείνες που σχετίζονται άμεσα προς την Κύπρο είναι εκείνες που περιέχουν οκτώ συνολικά επιστολές του βασιλιά της Αλασίας προς τον Αιγύπτιο φαραώ Αμενχοτέπ ή Αμένοφιν Δ' ή Ακενατόν. Αρχικά αυτές ερμηνεύθηκαν σαν επιστολές υποτελούς ηγεμόνα (του βασιλιά της Αλασίας) προς τον κυρίαρχο φαραώ, οι σύγχρονες όμως αντιλήψεις ερμηνεύουν τις επιστολές αυτές σαν αλληλογραφία μεταξύ δυο ισότιμων και συμμάχων ηγετών (βλέπε λήμμα Αίγυπτος και Κύπρος, καθώς και λήμμα Αλασία).

 

Τα σωζόμενα κείμενα των 8 κυπριακών πινακίδων δημοσίευσε μεταφρασμένα στην ελληνική και σχολίασε εκτενώς ο Άντρος Παυλίδης (περιοδικό «Πολιτιστική Κύπρος», τεύχη 1 – 2, Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1997). Σε 4 πινακίδες σώθηκε ακέραιο το κείμενο, ενώ στις υπόλοιπες λιγότερο ή περισσότερο φθαρμένο. Δεν αναφέρεται πουθενά το όνομα του Κυπρίου βασιλιά που έστειλε τις 7 από τις 8 επιστολές στον φαραώ, ούτε και σώθηκαν αντίστοιχες επιστολές του φαραώ προς τον Κύπριο βασιλιά. Είναι όμως σαφές ότι επρόκειτο για αλληλογραφία μεταξύ τους, αφού υπάρχουν φράσεις όπως «μου έχεις γράψει», «μου ομιλείς με γραφή» κλπ. Επίσης στις επιστολές γίνεται συχνά λόγος και για απεσταλμένους του ενός ηγεμόνα προς τον άλλο. Μία από τις επιστολές απευθυνόταν όχι στον φαραώ αλλά σε ανώτατο κρατικό αξιωματούχο του, και εστάλη από ένα Κύπριο αντίστοιχο αξιωματούχο.

 

Οι πινακίδες, από πηλό, είναι μικρού μεγέθους και τα κείμενα σ’ αυτές είναι εγχάρακτα.

Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε ήταν η «διεθνής» του 14ου π.Χ. αιώνα, η ακκαδική σε σφηνοειδή γραφή. Τα κείμενα αποδεικνύουν την ύπαρξη, τότε, ισχυρών φιλικών και συμμαχικών δεσμών μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου. Συχνά ο Κύπριος ηγεμόνας αποκαλεί τον φαραώ «αδελφό του», μάλιστα επανειλημμένα σε κάθε επιστολή, και είναι φανερό ότι απευθύνεται όχι ως υποτελής αλλά σε ηγεμόνα ισάξιό του. Συνοπτικά, το περιεχόμενο των επιστολών είναι:

           

Επιστολή πρώτη: Φαίνεται ότι εστάλη λίγο μετά την άνοδο του Ακενατόν στο θρόνο, κι ο Κύπριος βασιλιάς στέλνει χαιρετισμούς και ευχές και δώρο 200 τάλαντα χαλκού και καλεί τον φαραώ να στείλει σύντομα στην Κύπρο αγγελιοφόρο του.

               

Επιστολή δεύτερη: Ο Κύπριος βασιλιάς ειδοποιεί ότι στην Κύπρο όλα ήσαν καλά, απαντά σε παράπονο του φαραώ για καθυστέρηση αποστολής αγγελιοφόρου, τον πληροφορεί ότι του έστειλε 100 τάλαντα χαλκού και ζητεί να του στείλει ο φαραώ εβένινο κρεβάτι, χρυσοστόλιστο άρμα, άλογα, λάδι (μάλλον αρωματικό έλαιον) και άλλα αντικείμενα. Γίνεται επίσης λόγος για θάνατο 20 εμπόρων (ίσως στη θάλασσα).

               

Επιστολή τρίτη: Ο Κύπριος βασιλιάς πληροφορεί τον φαραώ ότι στην Κύπρο σημειώθηκε μεγάλη καταστροφή λόγω οργής του θεού Νεργκάλ, που σκότωσε  όλους όσοι ασχολούντο με την εξόρυξη χαλκού (πιθανότατα επρόκειτο για ισχυρό σεισμό που γκρέμισε τις γαλαρίες των μεταλλείων. Ο Νεργκάλ, θεός των Ασσυρίων και Χαλδαίων, ήταν ηλιακός, όπως ο Απόλλων, αλλά και θεός πολεμικός και υπέρτατος άρχοντας του κόσμου των νεκρών). Έτσι ο Κύπριος ηγεμόνας δικαιολογεί γιατί ο απεσταλμένος του φαραώ είχε καθυστερήσει 3 χρόνια στην Κύπρο, και γιατί στέλνει λίγη μόνο ποσότητα χαλκού (500 τάλαντα, όχι και τόσο λίγη πάντως). Επίσης σημαντικό είναι ότι ο βασιλιάς ζητεί από τον φαραώ να μη συνάψει ειρήνη με τους Χετταίους και τους Σανχάρ (πιθανώς λαός της Μεσοποταμίας ή της Συρίας) γιατί δεν ήσαν φιλικά διακείμενοι προς την Κύπρο. Ζητεί επίσης να του στείλει ο φαραώ ασήμι και να διευθετήσει εκκρεμότητα σχετική με αποστολή ποσότητας ξυλείας. Ακόμη, ένας Κύπριος είχε πεθάνει στην Αίγυπτο και ο βασιλιάς ζητεί να σταλούν τα υπάρχοντά του στην οικογένειά του στην Κύπρο.

               

Επιστολή τέταρτη: Το κείμενο είναι φθαρμένο σε μεγάλο βαθμό. Προκύπτει όμως ότι ο βασιλιάς είχε ήδη στείλει στην Αίγυπτο λίγη ποσότητα χαλκού και υπόσχεται να στείλει και άλλη. Ειδοποιεί μάλιστα τον φαραώ ότι επανήρχισε  η παραγωγή χαλκού (προφανώς μετά την καταστροφή που ανέφερε στην προηγούμενη επιστολή) και ζητεί να του στείλει ο φαραώ εκείνα που του είχε ζητήσει (πιθανότατα με προηγούμενη επιστολή που δεν σώθηκε).

               

Επιστολή πέμπτη: Μετά τους συνήθεις χαιρετισμούς, ο βασιλιάς αναφέρεται σε ανταλλαγές δώρων και σε ανταλλαγές απεσταλμένων και κάνει λόγο για κάποιους ανθρώπους των οποίων τα ονόματα παραθέτει, ίσως εμπόρων. Δεν είναι σαφές περί τίνος επρόκειτο.

               

Επιστολή έκτη: Σημαντικό το περιεχόμενό της, αφού μαρτυρεί ότι τόσο η Αίγυπτος όσο και η Κύπρος είχαν δεχθεί επιδρομές από τους Λούκκι (λαό της Λυκίας στη Μικρά Ασία). Φαίνεται ότι ο φαραώ είχε στείλει αυστηρή επιστολή στο βασιλιά, κατηγορώντας ότι στην επιδρομή στην Αίγυπτο μετείχαν και Κύπριοι. Ο βασιλιάς απαντά παραπονούμενος για το ύφος της επιστολής, απορρίπτει τη συμμετοχή Κυπρίων, γράφει ότι οι Λούκκι ήσαν και δικοί του εχθροί και είχαν επιτεθεί και κατά της Κύπρου. Προσθέτει πάντως ότι, εάν ο φαραώ είχε κάποιες αποδείξεις για τυχόν συμμετοχή Κυπρίων στην επιδρομή κατά της Αιγύπτου, αυτοί θα ετιμωρούντο. Φαίνεται ότι ο Κύπριος βασιλιάς είχε ενοχληθεί ιδιαιτέρως από φράση στην επιστολή του φαραώ, την οποία επαναλαμβάνει: « Πότε είχε συμβεί ξανά κάτι τέτοιο; Πότε οι πατέρες σου συμπεριφέρθηκαν  στους πατέρες μου σε περασμένους καιρούς μ’ αυτό τον τρόπο;» Η φράση αυτή εμπεριέχει κατηγορία κατά του ιδίου του βασιλιά, την οποία εκείνος απορρίπτει, πάντως υποδηλοί ότι οι δύο ηγεμόνες στήριζαν τις καλές τους σχέσεις και σε  παλαιά, πολύχρονη και πατροπαράδοτη φιλία.

               

Επιστολή έβδομη: Στη σύντομη αυτή επιστολή, κάτι σαν «υπηρεσιακό σημείωμα», ο Κύπριος ηγεμόνας μετά τους συνήθεις χαιρετισμούς, ζητεί από τον φαραώ να στείλει σύντομα πίσω τους Κυπρίους εμπόρους και απεσταλμένους που για κάποιους λόγους καθυστερούσαν στην Αίγυπτο.

               

Επιστολή όγδοη: Μ’ αυτήν Κύπριος ανώτατος αξιωματούχος στέλνει δώρα στον Αιγύπτιο ομόλογό του και ζητεί ανάλογης αξίας δώρα. Αναφέρεται δε σε πλοίο και επιβάτες του που φαίνεται είχαν συλληφθεί στην Αίγυπτο, βεβαιώνοντας ότι ήσαν Κύπριοι και ζητεί απελευθέρωση και εκείνων και του καραβιού τους.