Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Παλαιομέτοχο- Palaiometocho. Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας περί τα 20 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης της Λευκωσίας.

Το Παλιομέτοχον είναι κτισμένο κοντά στη δυτική όχθη του ρυακιού Μερίκα, παραπόταμου του ποταμού Σερράχη, σε μέσο υψόμετρο 230 μέτρων. Η διοικητική του έκταση ανέρχεται στα 3.600 εκτάρια περίπου.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκωσίας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες, κροκάλες και ψαμμιτικές μάργες), το σύναγμα (άμμοι και χαλίκια της Πλειστόκαινης περιόδου), οι αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι) και οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν ερυθρογαίες, προσχωσιγενή εδάφη και καφκάλλες.

Το Παλιομέτοχον δέχεται μια χαμηλή μέση ετήσια βροχόπτωση που κυμαίνεται περί τα 315 χιλιοστόμετρα. Ωστόσο η αξιοποίηση πηγών και διατρήσεων που ανορύχθηκαν στην περιοχή του συνέβαλε στην άρδευση σημαντικής έκτασης γης. Καλλιεργούνται τα εσπεριδοειδή (κυρίως λεμονιές), οι ελιές, τα σιτηρά (κυρίως κριθάρι), οι συκιές, οι αμυγδαλιές, τα νομευτικά φυτά, τα όσπρια (κουκκιά, λουβιά και φασόλια) και λίγες αχλαδιές. Καλλιεργείται επίσης μια μεγάλη ποικιλία λαχανικών που περιλαμβάνει πατάτες, κουνουπίδια, τομάτες, αγγουράκια, καρότα, καρπούζια, πεπόνια, κραμπιά, παντζάρια, κολοκυθάκια, αγκινάρες και άλλα.

Εκτός από τη γεωργία οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται και με τη κτηνοτροφία.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, το Παλιομέτοχον βρίσκεται περί το 1,5 χιλιόμετρο αριστερά του νέου δρόμου Λευκωσίας - Αγίων Τριμιθιάς - Κοκκινοτριμιθιάς - Τροόδους με τον οποίο συνδέεται με ασφαλτόστρωτο δρόμο. Από το χωριό Κοκκινοτριμιθιά, που βρίσκεται στα βόρειά του, απέχει περί τα 3,5 χιλιόμετρα.

Η μικρή απόσταση του χωριού από την πρωτεύουσα όπου εργοδοτείται ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων του, και οι προσοδοφόρες γεωργικές και κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις που αναπτύχθηκαν στην περιοχή του, είναι οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν και στην πληθυσμιακή αύξηση.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές του πληθυσμού  έχουν ως ακολούθως:

Ιστορικά στοιχεία

Το χωριό υφίστατο από τα Μεσαιωνικά χρόνια και κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας φαίνεται ότι αποτελούσε ιδιωτικό φέουδο. Σύμφωνα προς τοπική παράδοση, το χωριό οφείλει την ονομασία του στο ότι αρχικά υφίστατο εκεί μετόχι του μοναστηριού της Παναγίας του Μαχαιρά. Από το παλαιό αυτό μετόχι προήλθε η ονομασία Παλιομέτοχον.

Βλέπε λημμα: Παναγία Μαχαιρά

Ο οικισμός πιστεύεται ότι ιδρύθηκε εξ αιτίας της υπάρξεως εκεί του μετοχίου του Μαχαιρά, οι δε πρώτοι του κάτοικοι ήταν οι εργαζόμενοι στα κτήματα του μετοχίου. Συνεπώς την ίδρυση του χωριού μπορούμε να τοποθετήσουμε χρονικά στα τέλη των Βυζαντινών χρόνων. Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας που ακολούθησε το χωριό υφίστατο, αλλά όχι πλέον και το μετόχι που, πιθανότατα, είχε κατασχεθεί από τους Φράγκους κυριάρχους. Τούτο εξηγεί το γεγονός ότι μετόχι του Παλιομετόχου δεν αναφέρεται πουθενά στα γνωστά έγγραφα του μοναστηριού του Μαχαιρά, που είναι μεταγενέστερα. Η κατάσχεση του μετοχίου δικαιολογεί και το ότι το χωριό κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας αποτελούσε αρχικά ιδιωτικό φέουδο και στη συνέχεια βασιλικής ιδιοκτησίας κτήμα, σύμφωνα προς τον ντε Μας Λατρί. Ο συγγραφέας αυτός παραδίδει την ονομασία του χωριού ως Paleometochi, ως Pagliometicho και ως Paliometoho.

Εξάλλου το χωριό βρίσκεται σημειωμένο και σε παλαιούς χάρτες ως Patometoco ή ακόμη και Pa[leo]metoco.

Ο ιστορικός Φλώριος Βουστρώνιος αναφέρει σαφώς το Παλιομέτοχο ως φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, γράφοντας την ονομασία του ακριβώς Pagliometocho. Δίνει δε την πληροφορία ότι: κατά την αναδιανομή των φέουδων στην οποία είχε προβεί ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β΄ μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1460, το Παλιομέτοχο είχε δοθεί στον βασιλικό γιατρό Γαβριήλ Τζεντίλε, που είχε πάρει τότε και τα χωριά Πατρίκι, Άγιο Θεόδωρο, Κλαυδιά, Δωρά και Χιτό. Αλλά ο Φλώριος γράφει ότι το χωριό είχε δοθεί και σε άλλους δύο, στον Κονσάλβο Πέρεζ ντα Ρίο, που είχε πάρει και το χωριό Καταλιόντας, και στον Ιερώνυμο Σαλβιάτι που είχε πάρει και άλλα 9 χωριά. Φαίνεται ότι το Παλιομέτοχο, ως μεγάλο και πλούσιο φέουδο, είχε δοθεί στους τρεις με το καθεστώς της συνιδιοκτησίας.

Η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στην Παναγία Χρυσογαλακτούσα, είναι σύγχρονη και χωρίς ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Όμως το ίδιο το χωριό, αν και απέκτησε πρόσφατα πολλά καινούργια σπίτια, διατηρεί ακόμη αρκετά στοιχεία της παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής με βασικό οικοδομικό υλικό το πλινθάρι.

Στην περιοχή του χωριού υπάρχει αρχαιολογικός χώρος των Προϊστορικών χρόνων.

Κατά τα τέλη της περιόδου της Τουρκοκρατίας και τις αρχές της Αγγλοκρατίας είχαν εγκατασταθεί στο χωριό και Τούρκοι, που όμως απεχώρησαν στις αρχές του 20ού αιώνα.

Παλαιότερα το χωριό και η περιοχή του μαστιζόταν από τις επιδρομές των ακρίδων.Τούτο μαρτυρείται και από το γεγονός ότι στο χωριό είχε σταλεί μια από τις δεκάδες εικόνες του αγίου Τρύφωνος που είχαν ζωγραφιστεί κατά το 1820-21 κατόπιν εντολής του τότε αρχιεπισκόπου Κύπρου, του εθνομάρτυρα Κυπριανού (ο άγιος Τρύφων, προστάτης της γεωργίας, εθεωρείτο πολέμιος των ακρίδων).

Βλέπε λήμμα: Επιδρομές ακρίδων στην Κύπρο

Το Παλιομέτοχον ευρίσκεται σημειωμένο και στο χάρτη του Κίτσενερ (1885), ως μικρός οικισμός τότε, με περίπου 40 σπίτια.

Πηγή

Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια