Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λάρνακας, στις νότιες υπώρειες του δάσους Μαχαιρά, 700 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Πρόκειται για «ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Κύπρου» (όπως γράφει ο Ρούπερτ Γκάννις) του οποίου τα σπίτια είναι σκαρφαλωμένα στις πλαγιές των καστανόχρωμων πυριγενών λόφων.

Το υψόμετρο και οι βαθειές κοιλάδες, που είναι προστατευμένες από τους ανέμους, βοηθούν την ανάπτυξη πολλών και ποικίλων καλλιεργειών. Εδώ καλλιεργούνται τα αμπέλια, οι ψηλές κληματαριές που δίνουν σκιά μπροστά στα σπίτια, οι ελιές, οι χαρουπιές, οι αμυγδαλιές, τα εσπεριδοειδή κι ιδιαίτερα οι μανταρινιές, οι συκιές, οι ροδιές, όλα σχεδόν τα οπωροφόρα και τα λαχανικά, ιδιαίτερα η μουριά, η γνωστή βαβατσινιά, από την οποία πιθανόν το χωριό πήρε το όνομά του.

Η περιοχή του χαρακτηρίζεται από τραχεία και ορεινή τοπογραφία, το δε υψόμετρο αυξάνεται από τα νότια (600 μέτρα) προς τα βόρεια (1.300 μέτρα). Το τοπίο δεν είναι μόνο επικλινές αλλά και διαμελισμένο από τους παραπόταμους του Βασιλικού και του Μαρωνίου που ρέουν στην περιοχή.

Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι διαβάσες και οι γάββροι του Οφιολιθικού Συμπλέγματος Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

Η μέση ετήσια βροχόπτωση που δέχεται το χωριό κυμαίνεται περί τα 680 χιλιοστόμετρα.

Στο πλαίσιο του Σχεδίου Πιτσιλιάς, κατασκευάστηκαν το 1980 δυο φράγματα, χωρητικότητας 53.000 και 55.000 κ.μ. Αναμενόταν έτσι να δημιουργηθεί αφενός αρκετό πράσινο στα λιγοστά μικρά περβόλια της περιοχής, τα αραδιασμένα στις πλαγιές της στενής κοιλάδας, αφετέρου δε να αυξηθεί το μέσο κατά κεφαλή εισόδημα του χωριού. Το 1984 κατασκευάστηκε, επίσης στα πλαίσια του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς, ένα τρίτο φράγμα, χωρητικότητας 43.000 μ³. Εκτός από την άρδευση, το χωριό ευεργετήθηκε από το Σχέδιο και με την κατασκευή αναβαθμίδων και τη βελτίωση αγροτικών δρόμων.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Δεν παρατηρούνται καθαρά αποψιλωτικές τάσεις, παρά το δύσκολο γεωγραφικό περιβάλλον, την απομόνωση, την απόσταση και το φτωχό συγκοινωνιακό δίκτυο.

Η οδική σύνδεση των Αγίων Βαβατσινιάς με τα γύρω χωριά γίνεται με μαιανδρικούς δρόμους εξαιτίας του βουνίσιου ανάγλυφου της περιοχής. Στα νότια συνδέεται με το χωριό Ορά (περί τα 3 χμ.). Συνδέεται επίσης στα βόρεια με τη μονή Μαχαιρά (περί τα 14 χμ.) και στα βορειοανατολικά με το χωριό Βαβατσινιά (περί τα 8 χμ.).

Κάπου στο κέντρο του χωριού, βρίσκεται η αμφικλινής τρίκλιτη εκκλησία  αφιερωμένη στους αγίους Κοσμά και Δαμιανό, κτίσμα του 1871, πιθανόν πάνω στη βάση μιας άλλης μικρότερης εκκλησίας. Το σκαλιστό τέμπλο του ναού είναι του 19ου αιώνα. Εκείνο που ιδιαίτερα εντυπωσιάζει σ' αυτή την εκκλησία είναι μια ιταλική καρέκλα, απομεινάρι του 16ου αιώνα. Λίγο έξω από το χωριό, βρίσκεται το αγίασμα, όπου κατά την παράδοση οι άγιοι Κοσμάς και Δαμιανός συνήθιζαν να ποτίζουν τα άλογά τους. Πιστεύεται από τους κατοίκους του χωριού πως το αγίασμα αυτό έχει θεραπευτικές ιδιότητες.

Στο χωριό βρίσκονται αρκετά καζάνια για την κατασκευή της ζιβανίας, διατηρείται δε ακόμα ένας παλιός ληνός που εχρησιμοποιείτο για την παρασκευή ντόπιου κρασιού.

Η ιστορία του χωριού είναι αβέβαιη. Διάφορα στοιχεία όμως πείθουν ότι το χωριό υφίστατο τουλάχιστον από τον 16ο αιώνα. Σε παλαιούς χάρτες (λ.χ. χάρτης του Α. Ortelius του 1573), στην περιοχή του χωριού βρίσκεται οικισμός σημειωμένος ως Sasona (;). Προφανώς υφίστατο εκεί μεσαιωνικός οικισμός (φέουδο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας).

Οι Άγιοι Βαβατσινιάς φημίζονται για τα κεντήματά τους. Η ιστορία της κατασκευής των κεντημάτων, τύπου λευκαρίτικων, χάνεται στα βάθη των αιώνων. Αρκετές γυναίκες ασχολούνται αποκλειστικά με τα κεντήματα, ενώ έμποροι κεντημάτων από το χωριό, για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες των πελατών τους, εργοδοτούν γυναίκες από τα γειτονικά χωριά, ακόμα και από την πόλη της Λάρνακας. Η κεντητική τέχνη στο χωριό έχει τις ρίζες της στα Μεσαιωνικά χρόνια.

Η ονομασία του χωριού ( Άγιοι το πρώτο συνθετικό της) παραπέμπει στους αγίους Αναργύρους στους οποίους είναι αφιερωμένη και η εκκλησία του χωριού (ή άλλως, στους αγίους Κοσμά και Δαμιανό). Το δεύτερο συνθετικό (Βαβατσινιάς) προσετέθη λόγω του γειτονικού χωριού Βαβατσινιά, για να ξεχωρίζει το χωριό από άλλα των οποίων το πρώτο συνθετικό ήταν Άγιοι. Έτσι, προφανώς, η πλήρης ονομασία του χωριού ήταν Άγιοι Ανάργυροι Βαβατσινιάς. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και με άλλο χωριό, τους Αγίους Τριμιθιάς, του οποίου η εκκλησία είναι επίσης αφιερωμένη στους αγίους Αναργύρους. Και στους Αγίους Βαβατσινιάς, πάντως, εκαλλιεργείτο εκτεταμένα σε παλαιότερες εποχές το δέντρο βαβατσινιά, (=μουριά), επειδή στο χωριό γινόταν σε μεγάλη έκταση εκτροφή μεταξοσκωλήκων και παραγωγή μεταξιού. Κατά τα τελευταία χρόνια οι κάτοικοι του χωριού κατέβαλαν προσπάθειες για αναβίωση της εκτροφής μεταξοσκωλήκων και παραγωγής μεταξιού.

Η κοινότητα για να κρατηθεί στις ρίζες της δούλεψε τα ξυλοκάρβουνα, ανέπτυξε την βιοτεχνία των κεντημάτων, του ασημιού, του κρασιού και της ζιβανίας και καλλιέργησε σχεδόν κάθε δέντρο.