Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Το νησάκι απέναντι από τον οικισμό Αγίου Γεωργίου της Πέγειας, στα δυτικά της Πάφου, είναι γνωστό ως νησίτου Άι Γιωρκού. Είναι ένα από τα πιο μεγάλα και πιο εντυπωσιακά νησάκια που βρίσκονται δίπλα στις ακτές της Κύπρου. Οι τοπογραφικοί χάρτες, πιθανόν από παραδρομή, το παρουσιάζουν ως νησάκι Γερόνησος (Ιερά Νήσος), ένα όνομα που χρησιμοποιείται και για ακόμα ένα νησάκι στο δάσος του Ακάμα, πιο πέρα από τη γνωστή περιοχή της Λάρας.

Πάνω στους τοπογραφικούς χάρτες που ετοιμάστηκαν το 1923, παρουσιάζεται πολύ πιο μεγάλο από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Τα αδηφάγα κύματα συνεχώς το κατατρώγουν και το μικραίνουν. Τα βράχια του νησιού, εξαιτίας των κυμάτων, ιδιαίτερα των χειμερινών μηνών, θρυμματίζονται και πέφτουν στη θάλασσα. Φαίνεται πως, αρχικά, η όλη έκταση του νησιού ήταν 19 περίπου σκάλες. Τώρα έχει μειωθεί. Όμως η επιφάνεια πάνω από το βράχινο γκρεμό είναι πολύ μικρή.

Η επιφάνεια του νησιού, που είναι επίπεδη κι έχει το ίδιο ύψος με τη στεριά απέναντι, διατηρεί την ίδια φυσική βλάστηση και την ίδια πανίδα: σαύρες, φίδια, σχίνοι, αγριόχορτα και θυμάρι μαζί με αγριοπερίστερα και γλάρους, αποτελούν το φυσικό και ζωικό κόσμο του νησιού. Οι άκρες του νησιού, απότομες και κάθετες, αποτελούν εμπόδιο για όσους επιδιώκουν να το επισκεφθούν για μελέτη και εξερεύνηση.

Το νησάκι του Αγίου Γεωργίου της Πέγειας, σε πρόσφατα γεωλογικά χρόνια, ήταν ενωμένο με τη στεριά απέναντι. Πιθανόν κάποια ρήγματα και οπωσδήποτε η διαβρωτική ενέργεια των κυμάτων, το διαχώρισαν από την υπόλοιπη στεριά.

Το χειμώνα και την άνοιξη, το νησάκι παίρνει ένα ελαφρό πρασινωπό χρώμα. Όμως το καλοκαίρι είναι κατάξερο. Επειδή το νησάκι στέκει στη θάλασσα σαν απόρθητο φρούριο και η προσέγγιση είναι πάντα προβληματική, δημιουργήθηκαν γύρω του αρκετό μυστήριο και πολλοί θρύλοι. Πολλά είναι εκείνα που θα ακούσει ο επισκέπτης από τους κατοίκους των γειτονικών χωριών. Άλλωστε, είναι το νησάκι που διαφεντεύει ο άγιος Γεώργιος, ο άγιος που σκοτώνει δράκους και άγρια θηρία.

Στο χάρτη του Kitchener (1885) το νησάκι αναφέρεται ως «Αγίου Γεωργίου νησί» και όχι ως «Γερόνησος».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μία σειρά από σφραγίδες που βρέθηκαν, οι οποίες φαίνεται να σχετίζονται με άμεσες επαφές του χώρου με την Αίγυπτο της Πτολεμαϊκής περιόδου. Βρέθηκαν επίσης ανθρώπινα οστά –ένας τουλάχιστον σκελετός φαίνεται να ανήκε σε αγόρι ηλικίας 10-12 χρόνων. Τα οστά χρονολογήθηκαν με τη μέθοδο του άνθρακα 14, μεταξύ του 1ου π.Χ. και του 1ου μ.Χ. αιώνα.

Ήλθαν επίσης στο φως τα κατάλοιπα ενός καμινιού κυκλικής κάτοψης και διαμέτρου 0,90 μ. Το καμίνι είχε στέγαστρο σε σχήμα κυψέλης, που κατέρρευσε στο εσωτερικό του.

Πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες έγιναν στο νησάκι από το καλοκαίρι του 1994 μέχρι το καλοκαίρι του 1996 από αρχαιολόγους και φοιτητές του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, υπό την διεύθυνση της δρος Joan Breton Connelly. Διερευνήθηκαν και συντηρήθηκαν τα κατάλοιπα ενός σημαντικού δημοσίου κτιρίου στη δυτική πλευρά του νησιού, καθώς και ενός συμπλέγματος δωματίων κατά μήκος του νότιου - κεντρικού τομέα του χώρου, που καταλαμβάνουν έκταση 12.000 τετραγωνικών μέτρων. Επίσης, σχεδιάστηκαν και κατεγράφησαν τα κατάλοιπα ενός κτιρίου στο δυτικό άκρο του νησιού, που είχαν έλθει στο φως το 1981, κατά τις ανασκαφές που έγιναν τότε από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, και που σήμερα αντιμετωπίζουν σοβαρό κίνδυνο λόγω της διάβρωσης. Τα κινητά ευρήματα από τον χώρο αυτό περιλαμβάνουν ένα κυπριακό κύπελλο του τύπου Sigillata, του 1ου π.Χ. αιώνα, μία ασβεστολιθική υδρορροή σε σχήμα λεοντοκεφαλής, ύψους 30 εκατοστομέτρων (που αποτελεί σπάνιο δείγμα γλυπτού αρχιτεκτονικού διακόσμου της Υστέρας Ελληνιστικής περιόδου στην Κύπρο), θραύσματα ενός ιωνικού κίονα, αρκετά τμήματα επικράνων, κ.α. Παρά το ότι ή λειτουργικότητα του κτιρίου αυτού δεν έχει εξακριβωθεί με βεβαιότητα, τόσο η διάταξη όσο και ο διάκοσμός του υποδηλώνουν ότι επρόκειτο μάλλον για ένα ναό.

Στο εκτεταμένο σύμπλεγμα δωματίων βρέθηκαν μαγειρικά σκεύη, εξαίρετα αγγεία του τύπου Sigillata, λίθινες σφραγίδες, λεκάνες, είδη ψαρικής κ.α. Επί ενός οστράκου από αμφορέα, βρέθηκε η επιγραφή «ΑΠΟΛΛΩΝ», τούτο δε χρονολογείται επίσης στην Υστέρα Ελληνιστική περίοδο. Βρέθηκαν επίσης νομίσματα του Πτολεμαίου IB' και της Κλεοπάτρας Ζ' (των τελευταίων Πτολεμαϊκών Χρόνων).

Μετά και τις τελευταίες ανασκαφικές εργασίες του 1994, και όπως έγινε και κατά τις προηγούμενες, του 1993, 1992 και ενωρίτερα, οι χώροι που ανεσκάφησαν και διερευνήθηκαν επιχωματώθηκαν και πάλι προκειμένου να προστατευθούν τα κατάλοιπα αλλά και να αποκατασταθεί η χαμηλή βλάστηση και το τοπίο γενικότερα, και να επανέλθει το υπάρχον οικοσύστημα στην προτέρα του μορφή. Και τούτο, επειδή το νησάκι αποτελεί σημαντικό χώρο αναπαραγωγής γλάρων (Larus cachinnans), αγριοπερίστερων (Columba livia), μαυροκολιών (Colvus monedula) και πετροχελίδονων (Apus apus).

Σύμφωνα προς τις έως τώρα ενδείξεις, λαμβανομένων δε υπ' όψιν και της επιγραφής που βρέθηκε («ΑΠΟΛΛΩΝ») και της ονομασίας «Γερόνησος» (=Ιερά Νήσος), η άποψη των ανασκαφέων είναι ότι το νησάκι αυτό ήταν πιθανώτατα αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα. 

Κατά τις ανασκαφικές εργασίες του 2006 επισημάνθηκαν σε κατώτερο στρώμα κατάλοιπα εγκαταστάσεων που χρονολογήθηκαν στον 17ο π.Χ. αιώνα (Μέση Εποχή του Χαλκού). Τούτο φανερώνει δύο τουλάχιστον περιόδους κατοίκησης της νησίδας, δηλαδή κατά τη Μέση Εποχή του Χαλκού και κατά την Ελληνιστική Εποχή.

Σύμφωνα προς όλες τις ενδείξεις, και τις δύο φορές οι εγκαταστάσεις επί της νησίδας είχαν καταστραφεί από ισχυρούς σεισμούς. Τέτοιες ενδείξεις της καταστροφής του χώρου εκτείνονται στο μεγαλύτερο μέρος της νησίδας.

Στο νησάκι διενεργήθηκαν αρχαιολογικές ανασκαφές απο το 2009 μέχρι το 2011 από αποστολή του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με τα ανασκαφικά δεδομένα, το νησάκι είχε κατοικηθεί, μάλιστα σαν ιερός χώρος, ήδη από την Πρώιμη Χαλκολιθική Περίοδο (περί το 3800π.χ.). Και σαν ιερός χώρος συνέχισε να ήταν μέχρι το τέλος της Αρχαιότητας. Τα κατάλοιπα ωστόσο δεν είναι πολλά, αφού σε μεταγενέστερους χρόνοι οι άνθρωποι αφαιρούσαν λίθους και άλλα υλικά. Πιστεύεται ότι το νησάκι, ως ιερός χώρος, ήταν αφιερωμένο στη λατρεία του θεού Απόλλωνα. Κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο στο νησάκι είχε κτιστεί χριστιανή βασιλική αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Θα πρέπει να θεωρηθεί ότι καατά τα πολύ αρχαία χρόνια το νησάκι ήταν ενωμένο με την αντικρυνή του στεριά.