Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μεσαιωνική οικογένεια της Κύπρου που άκμασε στο νησί κατά τις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας, μέχρι και την τουρκική κατάκτηση του 1570-71. Στα Χρονικά των μεσαιωνικών χρονογράφων της Κύπρου μνημονεύονται διάφορα μέλη της οικογένειας, της οποίας ανάγλυφο οικόσημο σώζεται κι ευρίσκεται σήμερα στο Μεσαιωνικό Μουσείο (κάστρο Λεμεσού). Η οικογένεια Ποδοκάταρο καταγόταν από τη Βενετία. Μέλη της οικογένειας, ασχολούμενα με το εμπόριο, είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο νωρίς κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και σταδιακά οι απόγονοί τους στο νησί εξελληνίστηκαν (χωρίς ωστόσο ν’ αποβάλουν πλήρως τη βενετσιάνικη καταγωγή τους). Τα κυριότερα μέλη της οικογένειας ήταν:

1. Ιωάννης Ποδοκάταρο: Ο Λεόντιος Μαχαιράς τον ονομάζει σίρ Τζουάν  Ἀποδεχάτορον τόν πραματευτήν, δηλαδή έμπορο, που εμπορευόταν — με βάση την Κύπρο — με τη Δαμασκό και γενικότερα την Ανατολή. Έζησε επί ημερών του βασιλιά της Κύπρου Ιανού (1398-1432). Πιθανώς είναι το ίδιο πρόσωπο που σε άλλο σημείο της αφήγησής του ο Μαχαιράς ονομάζει απλώς Ἀποδοχάτορον, με τον οποίο ἀνκρίστην (θύμωσε) ο βασιλιάς Ιανός επειδή δεν είχε φροντίσει να προμηθεύσει έγκαιρα με κρασί το στράτευμα στις παραμονές της μάχης κατά των Μαμελούκων στη Χοιροκοιτία (1426).

2. Πέτρος Ποδοκάταρο: Αναφέρεται επανειλημμένα από τον Γεώργιο Βουστρώνιο ως αναμεμειγμένος, στα 1458-1460, στις έριδες μεταξύ της βασίλισσας της Κύπρου Καρλόττας και του νόθου αδελφού της Ιακώβου Β΄ που διεκδικούσε τον θρόνο. Ο Πέτρος Ποδοκάταρο είχε ταχθεί με το μέρος της Καρλόττας, η οποία μάλιστα τον είχε στείλει ως απεσταλμένο της στον σουλτάνο του Καΐρου προς εξασφάλιση συμπαράστασης. Ο σουλτάνος όμως αποφάσισε να βοηθήσει τον Ιάκωβο, συνέλαβε δε τον Ποδοκάταρο και τον παρέδωσε σ’ αυτόν. Ο Πέτρος Ποδοκάταρο κρατήθηκε από τον Ιάκωβο ως αιχμάλωτος, μέχρι την τελική νίκη του επί της Καρλόττας.

3. Φίλιππος Ποδοκάταρο: Αδελφός του προηγούμενου, μάλλον νεώτερος. Δραστηριότητές του αναφέρονται από τον Γεώργιο Βουστρώνιο επί ημερών της βασίλισσας της Κύπρου Αικατερίνης Κορνάρο (1474-1489) από την οποία είχε μάλιστα διοριστεί αντικαγκελλάριος της Κύπρου. Είχε επίσης σταλεί από την Αικατερίνη στη Βενετία, για να εξασφαλίσει υποστήριξη της Βενετικής Δημοκρατίας προς το βασίλειο της Κύπρου. Όμως η Βενετία στόχευε στην κατάκτηση της Κύπρου. Ο Φίλιππος Ποδοκάταρο φαίνεται ότι είχε θεωρηθεί ως αντιστρατευόμενος αυτά τα σχέδια της Βενετίας, γιατί εκδιώχθηκε από την πόλη και από κάθε βενετσιάνικη κτήση, θεωρούμενος ως εχθρός. Στην ίδια την Κύπρο οι Βενετοί, που είχαν ήδη επιβληθεί και της βασίλισσας Αικατερίνης, κατέσχαν την περιουσία του Φίλιππου Ποδοκάταρο, περιλαμβανομένου και του χωριού Δωρός (της επαρχίας Λεμεσού) που του ανήκε.

4. Λουδοβίκος Ποδοκάταρο: Ιερωμένος, γεννήθηκε στην Κύπρο το 1430. Σπούδασε στην Πάδουα, στο Πανεπιστήμιο της οποίας έγινε πρύτανις το 1460. Το 1483 διορίστηκε στον επισκοπικό θρόνο του Capaccio και το 1500 έγινε καρδινάλιος. Το 1502 διορίστηκε νομοφύλακας στη μητρόπολη της Πάδουας αλλά σύντομα παραιτήθηκε. Πέθανε στο Μιλάνο το 1504 ή στη Ρώμη το 1506.

5. Λίβιος Ποδοκάταρο: Ιερωμένος, ανεψιός του προηγούμενου. Γεννήθηκε στην Κύπρο. Το 1502 διορίστηκε νομοφύλακας στη μητρόπολη της Πάδουας, αφού παραιτήθηκε υπέρ αυτού ο θείος του Λουδοβίκος. Κατέλαβε κι άλλα εκκλησιαστικά αξιώματα στην Ιταλία, ενώ το 1524 έγινε και αρχιεπίσκοπος Λευκωσίας. Από τον θρόνο της Λευκωσίας παραιτήθηκε, υπέρ του αδελφού του Καίσαρος, το 1553. Πήγε τότε στη Βενετία, όπου και πέθανε το 1556.

6. Καίσαρ Ποδοκάταρο: Ιππότης της Μάλτας (τάγμα των Ιωαννιτών), ιερωμένος, γεννημένος κι αυτός στην Κύπρο. Έγινε αρχιεπίσκοπος Λευκωσίας το 1553, μετά την παραίτηση, υπέρ αυτού, του αδελφού του Λιβίου. Η έγκριση του διορισμού του από τη Βενετία έγινε στις 24.8.1553, ενώ η έγκριση που του επέτρεπε να εισπράττει τις προσόδους της αρχιεπισκοπής έγινε στις 2.1.1554. Στη διαθήκη του (16.11.1557, συνταχθείσα τέσσερις μόνο μέρες πριν από το θάνατό του) ο ίδιος χαρακτηρίζει τον εαυτό του εψηφισμένο αρχιεπίσκοπο Λευκωσίας. Δεν είναι, συνεπώς, βέβαιο ότι ο διορισμός του είχε επικυρωθεί κι από τον πάπα.

7. Ιωάννης Παύλος Ποδοκάταρο: Κληρικός, ηγούμενος του μοναστηριού του Σταυροβουνιού από το 1547 έως το 1551.

8. Πέτρος Ποδοκάταρο: Κληρικός, που έζησε κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας. Σώζεται έγγραφο της βενετικής συγκλήτου, ημερομηνίας 12.7.1552, με το οποίο διοριζόταν ηγούμενος στο μοναστήρι του Σταυροβουνιού.

9. Έκτωρ Ποδοκάταρο: Το τελευταίο από τα μέλη της οικογένειας που απαντώνται στην Κύπρο. Έζησε κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας κι αγόρασε, από τη Βενετική Δημοκρατία, το χωριό Κίτι της επαρχίας Λάρνακας. Κατά μια ασαφή πληροφορία, το Κίτι ανήκε και πιο πριν στην οικογένεια Ποδοκάταρο, από την οποία είχε αφαιρεθεί κατά τα τέλη της Φραγκοκρατίας, ο δε Έκτωρ Ποδοκάταρο το είχε επαναποκτήσει.

Ο Έκτωρ Ποδοκάταρο ήταν μεταξύ εκείνων που ενίσχυσαν την άμυνα της Λευκωσίας κατά των Τούρκων, κι έπεσε μαχόμενος στην πρωτεύουσα κατά την άλωσή της από τους Τούρκους το 1570.

Ο G. Jeffery (A Description of the Historic Monuments of Cyprus, 1918, p. 82) αναφέρει ότι ο Έκτωρ Ποδοκάταρο είχε γράψει διάφορα βιβλία, μεταξύ δε αυτών και ιστορία της Κύπρου, το 1566, που δεν εξεδόθη αλλά σώζεται στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας. Ο R. Μ. Dawkins (The Chronicle of Machairas, 1932, vol. II, p. 218) λέγει ότι οι έρευνές του στη Βενετία δεν επαλήθευσαν την πληροφορία του G. Jeffery, αλλά απέδωσαν άλλες πληροφορίες για τους Ποδοκάταρο της Κύπρου.

Ότι ο Έκτωρ Ποδοκάταρο είχε γράψει ιστορία της Κύπρου αναφέρεται κι από τον Tommaso Porcacchi που είχε επισκεφθεί τότε την Κύπρο. Ο Porcacchi γράφει ακόμη ότι το Κίτι, όταν κατεχόταν από τον Έκτορα Ποδοκάταρο, ήταν το ωραιότερο μέρος της Κύπρου, με θαυμάσιους κήπους από διάφορα φρουτόδεντρα (C.D. Cobham, Excerpta Cypria, p. 165).

Σε μερικές πηγές (λ.χ. Camille Enlart, Gothic Art and the Renaissance in Cyprus), ο Έκτωρ Ποδοκάταρο αναφέρεται ως Ηρακλής Ποδοκάταρο. Δεν είναι όμως απόλυτα ξεκαθαρισμένο εάν πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο ή για δυο διαφορετικά μέλη της οικογένειας. Πιθανότατα πρόκειται για διαφορετικά πρόσωπα, γιατί σε μια τουλάχιστον περίπτωση, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Λευκωσίας από τους Τούρκους, αναφέρονται ως τραυματισθέντες οι Έκτωρ και Ηρακλής Ποδοκάταρο. Πάντως αυτοί πρέπει να είναι εκείνοι που έδωσαν χρήματα για ενίσχυση των οχυρώσεων της Λευκωσίας που έκτισαν οι Βενετοί το 1567. Και προς τιμήν αυτών ένας από τους προμαχώνες της Λευκωσίας (εκείνος στην περιοχή της εκκλησίας του Αγίου Αντωνίου) ονομάστηκε προμαχώνας Ποδοκάταρο.

10. Αλέξανδρος Ποδοκάταρο: Μέλος της οικογένειας των Ποδοκάταρο που πολέμησε κατά των Τούρκων στην Αμμόχωστο κατά την επική αντίσταση της πόλης το 1570–1571. Ο Άντζελο Γκάττο, στο κείμενό του για τον πόλεμο της Αμμοχώστου, στον οποίο είχε πάρει και ο ίδιος μέρος, μνημονεύει τον Αλέξανδρο Ποδοκάταρο ως ένα των αρχηγών των Ελλήνων υπερασπιστών της πόλης που, μαζί με αρκετούς άλλους, είχαν ταχθεί να πολεμήσουν στο οχυρό του Ραβελίνου. Το οχυρό αυτό ήταν εκείνο που δέχθηκε τις περισσότερες και σκληρότερες επιθέσεις των Τούρκων κατά την 11μηνη πολιορκία της Αμμοχώστου.

Ο Αλέξανδρος Ποδοκάταρο ήταν αδελφός του λογίου Ιωάννη Ποδοκάταρο και γιος του Φιλίππου Ποδοκάταρο. Με την άλωση της Αμμοχώστου, τον Αύγουστο του 1571, ο Αλέξανδρος συνελήφθη αιχμάλωτος και οδηγήθηκε στη φυλακή του Ευξείνου Πόντου. Αργότερα κατόρθωσε να ελευθερωθεί και να μεταβεί στη Βενετία, όπου και συνέταξε το 1576 μία περιγραφή της άλωσης της Αμμοχώστου. Αργότερα εγκαταστάθηκε στην Κρήτη, κτήση τότε της Βενετίας, η οποία και του απένειμε τίτλο ευγενείας. 

11. Ιωάννης Ποδοκάταρο: Σημαντικός Κύπριος λόγιος του 16ου αιώνα. Δες γι’ αυτόν χωριστό λήμμα πιο πάνω.

(Για μερικά μέλη της οικογένειας των Ποδοκάταρο δες και στο χωριστό λήμμα για τον λόγιο Ιωάννη Ποδοκάταρο).