Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στην Κύπρο, με την ονομασία Καραμάνοι αναφέρονται συνήθως οι Τούρκοι στρατιώτες που στέλνονταν στο νησί από τις απέναντι απ' αυτό ακτές της Μικράς Ασίας, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, προς αντιμετώπιση εξεγέρσεων. Γενικότερα, Καραμάνοι ονομάζονταν οι Τούρκοι της ηπειρωτικής Τουρκίας ή και οι μαύροι ή μελαμψοί απ’ αυτούς.

Σχέσεις του εμιράτου της Καραμανίας με την Κύπρο μαρτυρούνται κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, δηλαδή κατά την περίοδο που η Κύπρος ήταν οργανωμένη σε μεσαιωνικό βασίλειο, ιδίως δε από την εποχή της βασιλείας του Πέτρου Α' (1359 - 1369), όταν ο δυναμικός, γενναίος και ικανός αυτός βασιλιάς της Κύπρου διεξήγαγε επιχειρήσεις στη νότια Μικρά Ασία, τμήματα της οποίας κατέκτησε και προσάρτησε στο κυπριακό βασίλειο. Όταν το 1360-61 ο βασιλιάς Πέτρος Α' κατέλαβε την Κώρυκο* ύστερα από πρόσκληση των κατοίκων της πόλης που κινδύνευαν, καθώς και την Αττάλεια, πρωτεύουσα του Τεκκέ, και άλλα μέρη, τότε η συμμαχία των τεσσάρων εμιράτων της περιοχής (Κανδηλόρου [=Αλλαγίας], Μονοβγάτι, Τεκκέ και Καραμανίας) κατέρρευσε και οι εμίρηδες των δυο πρώτων πρόσφεραν υποταγή και υποτέλεια στον Πέτρο. Δεν είναι γνωστό πόσο κράτησε η υποτέλειά τους που, πιθανότατα, χαλάρωσε σταδιακά με τη βαθμιαία εξασθένιση του βασιλείου της Κύπρου, ιδίως μετά τη δολοφονία του Πέτρου Α' το 1369.

Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 116), μετά την κατάληψη της Κωρύκου από τον Πέτρο Α', ο μέγας Καραμάνος ἐφοβᾶτον μέν ἁρματώσῃ  ὁ ρήγας καί πάγῃ  ἀπάνω του καί σηκώσῃ του τήν ἀφεντίαν, γι’ αυτό και συμμάχησε μέ τόν ἀφέντην τῆς Ἀλλαγίας καί μέ τόν ἀφέντην τόν Μονοβγάτην, καί πασαείς ἁρμάτωσεν [=εξόπλισε] ξύλα [= καράβια] όσα δυνήθην διά νά ἔρτου εἰς τήν Κύπρο διά νά κουρσέψουν, μήπως καί φοβηθῇ  ὁ ρέ Πιέρ...

Δηλαδή ο μεγάλος Καραμάνος σχεδίασε επιθέσεις κατά της Κύπρου, ως ενέργεια αντιπερισπασμού αλλά και αντιποίνων για τις επιχειρήσεις του Κυπρίου βασιλιά στη Μικρά Ασία. Αυτός ο μεγάλος Καραμάνος που αναφέρει ο Λεόντιος Μαχαιράς, είναι ο ίδιος που — πάλι κατά τον Μαχαιρά — είχε τυφλωθεί από τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Κωρύκου (ή Κωρυκιώτισσας ή Κουρουκιώτισσας στο Χρονικόν, παρ. 114). Κατά τον μεσαιωνικό χρονογράφο, ο μεγάλος Καραμάνος ἔμεινεν στραβός ἡμέρες πολλές, καί ἑμολόγησεν πῶς μία ἀρχόντισσα ἀπέ τό Κουρίκος ἔδωκέν του κατἅμματα καί ἐτυφλῶσέν τον...

Η «ἀρχόντισσα ἀπέ τό Κουρίκος» ήταν, βέβαια, η Παναγία σύμφωνα προς την ερμηνεία του Μαχαιρά.

Τον ίδιο μεγάλο Καραμάνο απαντούμε λίγο αργότερα, στα 1367, να πολιορκεί στενά την Κώρυκο, αλλά να τρέπεται σε φυγή και μάλιστα να πληγώνεται, ύστερα από ενίσχυση που έστειλε αμέσως στους Κωρυκιώτες από την Κύπρο ο Πέτρος Α'. Η στρατιωτική ενίσχυση που μετεφέρθη εκεί με 10 καράβια, είχε επικεφαλής τον αδελφό του βασιλιά Πέτρου, πρίγκιπα Ιωάννη.

Άλλος αναφερόμενος — σε σχέση προς την Κύπρο — Καραμάνος είναι ο Καραμάν Μπεκ (Karaman Beg) που αναφέρεται από τον Μαχαιρά (Χρονικόν, παρ. 671) ως Μακαράμ Πακ, αφέντης τῆς Ἀλλαγίας. Ο Αμάτι τον αναφέρει ως ‘Caramanlac, signor de Scantleloro’ (= Καραμανλάκ, κύριος του Κανδηλόρου). Το Κανδηλόρον είναι η φράγκικη ονομασία της Αλλαγίας — από το ελληνικό Καλόν Ὀρός). Αυτός ο Καραμάν Μπεκ βρισκόταν στην Αλεξάνδρεια με δυο καράβια το 1426, όπου συνέβαλε με πιέσεις του στο σουλτάνο της Αιγύπτου, στη λήψη της απόφασης για την εισβολή των Σαρακηνών στην Κύπρο. Η καταστροφική αυτή εισβολή έγινε και, κατά τη διάρκειά της, πολλές περιοχές της Κύπρου λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν ενώ κατελήφθη και η ίδια η πρωτεύουσα Λευκωσία μετά την ήττα των κυπριακών δυνάμεων στη μεγάλη μάχη της Χοιροκοιτίας και τη σύλληψη του βασιλιά της Κύπρου Ιανού, ο οποίος εστάλη αιχμάλωτος στο Κάιρο.

Ο Ντώκινς (στο Χρονικόν του Μαχαιρά, Οξφόρδη, 1932), ταυτίζει τον Καραμάν Μπεκ με τον Ιμπραχήμ Μπέη της Καραμανίας που αναφέρεται από τον Bertrando de la Brocquiere (Voyage d’ Outremer, σ. 119) και τον θεωρεί διάδοχο του μεγάλου Καραμάνου που αναφέρθηκε πιο πάνω.

Αυτός ο Ιμπραχήμ Μπέης (Ibrahim Bey) απειλούσε, επί ημερών του βασιλιά της Κύπρου Ιωάννη Β' (1432 -1458), γιου και διαδόχου του βασιλιά Ιανού, να επιτεθεί κατά της Κωρύκου, εκτός εάν ο Ιωάννης δεχόταν να του καταβάλλει ετήσιο φόρο από 5.000 δουκάτα. Στην όλη διαφορά αναμείχθηκαν οι Ιωαννίτες ιππότες που παρουσιάστηκαν πρόθυμοι να βοηθήσουν τον Κύπριο βασιλιά σε περίπτωση επιθέσεως του Ιμπραχήμ Μπέη, ταυτόχρονα δε ζήτησαν και την παρέμβαση του σουλτάνου της Αιγύπτου προς τον οποίο η Κύπρος κατέβαλλε ετήσιο φόρο από το 1426. Η απειλή του Ιμπραχήμ Μπέη στρεφόταν και κατά της ίδιας της Κύπρου, εναντίον της οποίας σχεδίαζε επίθεση. Μετά την ανάμειξη των Ιωαννιτών, ο Καραμάνος ηγεμόνας ματαίωσε την εκστρατεία κατά της Κύπρου, όμως το 1448 κατέλαβε την Κώρυκο που ήταν τότε η τελευταία εναπομείνασα κτήση της Κύπρου στα απέναντι απ' αυτήν παράλια της Μικράς Ασίας.

Στις 7.9.1450 συνήφθη συνθήκη φιλίας μεταξύ Κύπρου και Κανδηλόρου (=Αλλαγίας) που, μεταξύ άλλων, προνοούσε ελεύθερη διακίνηση των εμπόρων στα λιμάνια των δυο κρατών. Η συνθήκη αυτή δυσαρέστησε τον τότε μεγάλο Καραμάνο που στα 1451 πολιόρκησε το Κανδηλόρον το οποίο ζήτησε — βάσει της συνθήκης — κυπριακή βοήθεια. Ο Ιωάννης Β' έστειλε από την Κύπρο μερικά καράβια, μαζί με μερικά των Ιωαννιτών, που πολιόρκησαν σε αντιπερισπασμό το Ανεμούρι, ταυτόχρονα δε ζήτησε τη βοήθεια των Βενετών. Οι τελευταίοι φαίνεται ότι πέτυχαν, με διπλωματικά μέσα, ειρήνευση και συνήψαν εμπορική συμφωνία με τον μεγάλο Καραμάνο στις 12.2.1453.

Στα 1466 ο βασιλιάς της Κύπρου Ιάκωβος Β' ο Νόθος (1460 - 1473) σχεδίαζε πλατιά συμμαχία μεταξύ Αιγύπτου, Κύπρου, Καραμάνου και Κανδηλόρου (βλέπε λήμμα Αλλαγία). Όπως έχει ήδη αναφερθεί πιο πάνω, κατά την περίοδο της τουρκικής κατάκτησης της Κύπρου (1570/71 - 1878) τουρκικά στρατιωτικά σώματα μεταφέρονταν, σε διάφορες εποχές κρίσεων, από τη Μικρά Ασία στην Κύπρο. Λόγω γειτνιάσεως, τα στρατεύματα μεταφέρονταν στο νησί από την κοντινή Καραμανιά, γι’ αυτό κι ήσαν γνωστά σαν οι Καραμάνοι.

«Καραμάνοι» στρατιώτες μεταφέρθηκαν, για παράδειγμα, στην Κύπρο τον Ιούλιο του 1821 και πήραν μέρος στις εκτεταμένες σφαγές και λεηλασίες (αναφέρεται ότι μόνο στο μοναστήρι του Αγίου Νεοφύτου στην Πάφο, «Καραμάνοι» στρατιώτες παρέμειναν για 6 μήνες κι εγκαταστάθηκαν σ' αυτό αφού σκότωσαν τον ηγούμενο Ιωακείμ). Επίσης, κατά τη διάρκεια των τριών κινημάτων του 1833 (Ν. Θησέως, καλόγερου Ιωαννικίου και Γκιαούρ Ιμάμη), όπως γράφει προς τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως ο αρχιεπίσκοπος Κύπρου Πανάρετος, προκειμένου ν' αντιμετωπισθούν τα κινήματα ὁ ἐνδοξότατος ἡγεμών ἠναγκάσθη νά φέρῃ  ἐκ τῆς Καραμανίας ἕως 400 στρατιώτας...

Κατά τη διάρκεια των εκτεταμένων σφαγών του 1821, αναφέρεται επίσης ότι αρκετοί Κύπριοι, προκειμένου να γλυτώσουν τη ζωή τους, ἐσῲζοντο εἰς τά δάση ἤ ἐν Καραμανίᾳ (Λ. Φιλίππου, Ἡ  Ἐκκλησία Κύπρου ἐπί Τουρκοκρατίας, 1975, σ. 208), πράγμα που σημαίνει ότι διάφοροι κατόρθωσαν να περάσουν με καΐκια από τις βόρειες ακτές της Κύπρου στις νότιες ακτές της Μικράς Ασίας.

Σε διάφορα μέρη της Κύπρου υπάρχουν τοπωνύμια που σχετίζονται προς «Καραμάνους». Κορφή στα βορειοδυτικά του χωριού Κοιλάνι, για παράδειγμα, ονομάζεται Καράμανος, ενώ περιοχή νοτιοδυτικά του χωριού Καταλιόντας λέγεται Καραμανίτης. Στην Καρπασία, ένα ρυάκι ονομάζεται Καράμανος. Επίσης, κορφή νοτιοδυτικά του χωριού Σαλαμιού της Πάφου ονομάζεται Καραμανίτης, ενώ στον Σύμπουλα της Αυδήμου υπάρχει τοποθεσία που λέγεται Καράμανοι. Τέλος, αξίζει ν' αναφερθεί ότι παλαιότερα αρκετοί Κύπριοι πίστευαν ότι στα αρχαιότατα χρόνια η Κύπρος ήταν ενωμένη με την Μικρά Ασία από την οποία διαχωρίστηκε, άποψη που την αναφέρει στην Ἱστορία του (Βενετία, 1788, σ. 3) και ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός, γράφοντας ότι ἦτον ἑνωμένη τῷ πάλαι μετά τῆς Συρίας κατ' άλλους, κατ' άλλους δε μέ τήν Καραμανίαν.