Άσπρη Μούττη
Τοποθεσία στον Πενταδάκτυλο, βόρεια της Ονίσιας και ανατολικά του περάσματος της Αγίρτας. Πρόκειται για ένα τμήμα της κορυφογραμμής του Πενταδάκτυλου μεταξύ Ονίσιας, Πέλλα Παΐς και του κύριου δρόμου Λευκωσίας - Κερύνειας ανατολικά της Αγίρτας.
Στην περιοχή αυτή το 1964 κατά τη διάρκεια των Διακοινοτικών Ταραχών διεξήχθηκαν φονικές μάχες μεταξύ Ε/κ και Τ/κ. Οι μάχες επαναλήφθηκαν κατά τη διάρκεια της Τουρκικής Εισβολής το 1974.
Γεωγραφία
Η Άσπρη Μούττη δεσπόζει του δρόμου μεταξύ Πέλλα Παΐς και Μπογαζιού (2-5 περίπου χμ. ΒΑ. της Αγίρτας). Η κορυφογραμμή που φθάνει τα 780 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας έχει Δ.-Α. διεύθυνση. Από μορφολογικής απόψεως η θέση της Άσπρης Μούττης είναι επιβλητική γιατί στα δυτικά βρίσκεται το πέρασμα της Αγίρτας που δημιουργήθηκε από ρήγμα, στα βόρεια δε και τα νότια το ανάγλυφο πέφτει απότομα. Το υψόμετρο πέφτει κάπου 400 μέτρα κοντά στην Ονίσια καθώς και στο διάσελό της, ενώ κοντά στο Μπογάζι πέφτει κάπου 550 μ.
Η Άσπρη Μούττη είναι τοποθετημένη πάνω στους ασβεστόλιθους και τους δολομίτες μιας γεωλογικής περιόδου μεταξύ της Περμολιθανθρακοφόρου και της Κρητιδικής. Πιθανόν το όνομα να το πήρε από τους άσπρους ασβεστόλιθους που σε πολλά σημεία έχουν μαρμαροποιηθεί. Με μια σχετικά ψηλή βροχόπτωση, που κυμαίνεται γύρω στα 550 χιλιοστόμετρα, στην κορυφογραμμή φυτρώνει μια πλούσια δενδρώδης και θαμνώδης φυσική βλάστηση.
Ιστορία
Στην εξαιρετική, από στρατηγικής απόψεως, βουνοκορφή της Άσπρης Μούττης συνήφθησαν σφοδρές μάχες κατά τις πρώτες μέρες της τουρκικής εισβολής του 1974. Εξάλλου, η περιοχή της Άσπρης Μούττης περιλαμβανόταν στον τομέα που κατέλαβαν οι Τούρκοι μέχρι τις 20 Ιουλίου 1974. Η περιοχή μεταξύ Κερύνειας και βόρειας Λευκωσίας κατά μήκος του κύριου δρόμου και του περάσματος της Αγίρτας, με τα επιβλητικά υψώματα του Αγίου Ιλαρίωνα και της Άσπρης Μούττης, υπήρξε ο στόχος των τουρκικών στρατευμάτων από την πρώτη στιγμή της αποβίβασής τους στο νησί.
Δέκα χρόνια νωρίτερα οι Τουρκοκύπριοι, κατά τη διάρκεια των Διακοινοτικών Ταραχών, εκτός από την κορφή του Αγίου Ιλαρίωνα κατέλαβαν και την Άσπρη Μούττη, ενισχυμένοι από την ΤΟΥΡΔΥΚ. Διεξήχθησαν και τότε σφοδρές μάχες και η κορφή αυτή ανακατελήφθη από τους Ελληνοκυπρίους με καταδρομική επιχείρηση στις 23 Απριλίου 1964. Η επιχείρηση εκείνη είχε επίσης ως στόχο την ανακατάληψη και του Αγίου Ιλαρίωνα, που όμως δεν πέτυχε γιατί ενώ επέκειτο η κατάληψη της βουνοκορφής από τους Ελληνοκυπρίους, διετάχθη κατάπαυση των εχθροπραξιών. Την όλη επιχείρηση είχε σχεδιάσει ο ταγματάρχης Δημήτριος Πούλιος ο οποίος ηγήθηκε αυτής.
Η επιχείρηση κατάληψης του υψώματος αρχικά του παρεκκλησίου του Προφήτη Ηλία, ολοκληρώθηκε στις πρώτες αυγινές ώρες της 25ης Απριλίου 1964, Σαββάτου του Λαζάρου. Το παρεκκλήσι κατείχαν Τ/Κ άτακτοι, οι οποίοι είχαν υψώσει την τουρκική σημαία. Στην επιχείρηση έλαβαν μέρος και άνδρες που ανήκαν στις «ομάδες Λυσσαρίδη», με αρχηγό το Δώρο Ηλία (απεβίωσε τον Ιούνιο 2021).
Οι φωτογραφίες από τον Προφήτη Ηλία είναι πασίγνωστες και έχουν δημοσιευθεί σε πολλά βιβλία.
Στο βιβλίο του Άθω Ερωτοκρίτου, «Οι Κοκκινοσκούφηδες του Πενταδακτύλου 1963-1964» (Λευκωσία: Αιγαίον, 2018), στη σελ. 194, υπάρχει σχεδόν πανομοιότυπη φωτογραφία από τους πανηγυρισμούς στον Προφήτη Ηλία, με την ένδειξη ότι προέρχεται από το φωτογραφικό αρχείο του Τάκη Ιωαννίδη. Η ίδια φωτογραφία υπάρχει και στο βιβλίο του Γιώργου Παναγή, «Τα γενεαλογικά δέντρα του Αρεδιού και άλλες μελέτες» (Λευκωσία 2021), σελ. 126, όπου εκτός από τον Δώρο Ηλία από τους άνδρες της ομάδας ονομάζεται ο δάσκαλος Α.Β. από την Κλήρου (διμοιρίτης στην επιχείρηση) και ο Τ.Τ. από τους Εργάτες.
Αξίζει να προστεθεί ότι αργότερα την ίδια μέρα, στις 25 Απριλίου 1964, σκοτώθηκε ο Κώστας Γαλακτίου, που ανήκε στον εθελοντικό λόχο της Κερύνειας.
Πηγές:
- Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
- Πέτρος Παπαπολυβίου: Η εκδίκηση του Προφήτη Ηλία
Φώτο Γκάλερι
