Η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Πυρκαγιά είναι η ανεξέλεγκτη φωτιά, η οποία προκαλείται από μη ελεγχόμενη καύση με το οξυγόνο και συνοδεύεται από πρόκληση μεγάλων ποσών θερμότητας και φωτός, γεγονός που έχει ως συνέπεια την καταστροφή του καιγόμενου υλικού. Ένα σημαντικό τμήμα της Γης υπόκειται σε περιοδικές πυρκαγιές.  Ιδιαίτερα οι τόποι που συνδέονται με το μεσογειακό κλίμα, είναι περιοχές στις οποίες η βροχόπτωση υπερβαίνει τη δυνητική εξατμισοδιαπνοή κατά τη διάρκεια της εποχής των βροχών, με αποτέλεσμα την επαρκή ανάπτυξη φυτών, που γίνονται ιδιαίτερα εύφλεκτα κατά την διάρκεια της ξηρής περιόδου του καλοκαιριού. 

Η φυσική γεωγραφία της Μεσογείου καθιστά το κυπριακό τοπίο ιδανικό για καύση, από την αρχαιότητα έως την σύγχρονη εποχή. Σε μια μακρά ιστορική συνέχεια οι πυρκαγιές στο κυπριακό τοπίο στο μεγαλύτερο ποσοστό τους αναφέρονται ως ανθρωπογενείς (Δασικές πυρκαγιές).

Στατιστικά 20 χρόνων (2000-2019) καταλήγουν ότι    ποσοστό 84% ή συνολικά 880 πυρκαγιές που ξέσπασαν οφείλονταν στον άνθρωπο. Από αυτές ποσοστό 31%, που αντιστοιχούν σε 272 πυρκαγιές, τέθηκαν εσκεμμένα, ενώ 69% οφείλονταν σε αμέλεια. Ποσοστό 16% των πυρκαγιών (δηλαδή 172 πυρκαγιές) προκλήθηκαν από φυσικές αιτίες και συγκεκριμένα από κεραυνούς.

Ποσοστό 95% των πυρκαγιών των οποίων οι αιτίες είναι γνωστές χαρακτηρίζονται ως ανθρωπογενείς, ενώ 5% του συνόλου οφειλόταν σε πτώση κεραυνού. Από τις ανθρωπογενείς αιτίες πυρκαγιών, ποσοστό 42% ήταν σκόπιμες ενώ 58% προκλήθηκαν από ανθρώπινη αμέλεια (Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ).

Για να καταδειχθεί το μέγεθος της καταστροφής της συγκεκριμένης πυρκαγιάς, εκτιμήθηκε ότι για να αναδασωθούν όλες οι εκτάσεις θα χρειάζονταν περίπου 480.000 δέντρα.

 

Οι πυρκαγιές που έκαψαν 168 τετρ. χλμ.

Τα δάση της Κύπρου είναι φυσικά και βρίσκονται κυρίως στις οροσειρές του Τροόδους και του Πενταδάκτυλου (Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ). Στις ελεύθερες περιοχές καταλαμβάνουν το 21,5% της έκτασης που βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Δημοκρατίας. Τα είκοσι τελευταία χρόνια έχουν καεί είτε από αμέλεια, είτε από κακόβουλες ενέργειες 16,755 εκτάρια ή 168 τετραγωνικά χιλιόμετρα δασικής γης σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία.

Η μεγαλύτερη πυρκαγιά που εκδηλώθηκε στην Κύπρο από το 1960 είναι αυτή της Λεύκας, που είχε ξεσπάσει από εμπρησμό, στις 17 Ιουλίου 1974, δύο μέρες μετά το πραξικόπημα και τρεις πριν την εισβολή, κατακαίοντας συνολικά 216 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Βάσει μαρτυριών που καταγράφηκαν από ανθρώπους που έζησαν εκείνη τη φωτιά στο Δάσος Πάφου, ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τις πολιτικές εξελίξεις εκείνων των ημερών.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Δασών, η μεγαλύτερη δασική πυρκαγιά της τελευταίας 20ετίας που άφησε πίσω της στάχτη και αποκαΐδια είναι η πυρκαγιά στη Βάβλα (ορεινή περιοχή Λάρνακας), η οποία στις 13 Ιουνίου του 2000 κατέκαψε 5,200 εκτάρια δασικής γης.

Η δεύτερη μεγαλύτερη πυρκαγιά ξέσπασε ένα χρόνο μετά στη Μεσάνα της Πάφου στις 30 Ιουνίου το 2001 και κατέκαψε 2.000 εκτάρια δασικής γης και άγριας βλάστησης.

Ο απολογισμός της οικολογικής καταστροφής από την πυρκαγιά στις 19 Ιουνίου το 2016, στην Ευρύχου (κοιλάδα Σολέας), επαρχία Λευκωσίας, εκτείνεται σε 1.886 εκτάρια δασικής γης.  Η φωτιά ξέσπασε μεσημέρι Κυριακής, λίγο μετά τη 1:00 μ.μ., στην περιοχή της Ευρύχου. Κατά τη διερεύνηση των αιτίων, προέκυψε μαρτυρία που ενέπλεκε έναν ανήλικο, ο οποίος φέρεται να προκάλεσε τη φωτιά παίζοντας με αναπτήρα κοντά σε εξοχική κατοικία. Για τέσσερις ημέρες, πυροσβεστικές δυνάμεις από την Κύπρο και το εξωτερικό, μαζί με πολυάριθμους εθελοντές, έδωσαν σκληρή μάχη με τις φλόγες για να καταφέρουν να θέσουν υπό έλεγχο τη μεγάλη πυρκαγιά. Οι απώλειες από τη φωτιά δεν ήταν μόνο ο αφανισμός ενός από τα πλέον πανέμορφα δάση. Είχε και τραγική κατάληξη αφού δύο δασοπυροσβέστες, οι Ανδρέας Σοφοκλέους, 49 ετών, και Μάριος Αριστοτέλους, 44 ετών, έχασαν τη ζωή τους στις 19 Ιουνίου 2016. Το βυτιοφόρο όχημα στο οποίο επέβαιναν ανατράπηκε και κατέληξε σε γκρεμό στην περιοχή του Αγίου Θεοδώρου Σολέας, την ώρα που επιχειρούσαν στην πρώτη γραμμή.

 

Οι δυο άλλες μεγάλες πυρκαγιές που ακολουθούν είναι και πάλι στην επαρχία Λάρνακας, η μια ξέσπασε στις 12 Αυγούστου το 2012, στην ορεινή κοινότητα του Κάτω Δρυ η οποία κατέστρεψε 1.630 εκτάρια και η άλλη στις 18 Ιουνίου το 2008 στην Ορά και κατέκαψε 1.362 εκτάρια.

Η έκτη στη σειρά μεγάλη πυρκαγιά ξέσπασε στις 29 Ιουνίου το 2007 στο Μονιάτη (Σαϊττάς), και απείλησε το δάσος Τροόδους καταστρέφοντας 11,8 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους. Η πυρκαγιά προήλθε από βραχυκύκλωμα καλωδίων. Για να επανέλθει η περιοχή στην αρχική της κατάσταση, πρέπει να περάσουν τουλάχιστον 80 με 100 χρόνια.

Οι τρεις μεγαλύτερες πυρκαγιές που ακολουθούν σύμφωνα με το Τμήμα Δασών τέθηκαν κακόβουλα. Πρόκειται για την πυρκαγιά στη Χοιροκοιτία η οποιά τέθηκε κακόβουλα στις 19 Ιουνίου το 2013 και κατέστρεψε 1.000 εκτάρια δασικής γης και η όγδοη στη σειρά μεγάλη πυρκαγιά, αφορά την επαρχία Λάρνακας η οποία επίσης τέθηκε κακόβουλα στις 16 Ιουλίου του 2007 στην Καλαβασό και σκόρπισε την καταστροφή σε 920 εκτάρια δασικής γης και άγριας βλάστησης χλωρίδας και πανίδας.

Η άλλη πυρκαγιά που τέθηκε κακόβουλα είναι στον Τραχυπέδουλα στην επαρχία Πάφου στις 21 Αυγούστου το 2013, κατέστρεψε 812 εκτάρια.

 

Τον Ιούλιο του 2016 ξέσπασε ακόμη μια μεγάλη πυρκαγιά στην Αργάκα, επαρχία Πάφου, η οποία κατέκαψε 763 εκτάρια δασικής γης.

Δύο μεγάλες πυρκαγιές που ξέσπασαν στις 6 Σεπτεμβρίου 2016 στα Κούκλια Πάφου η οποία κατέκαψε 500 εκτάρια και η δεύτερη στο Πραστειό Αυδήμου και κατέστρεψε 350 εκτάρια δασικής γης.

Το  2020 εκδηλώθηκαν συνολικά 43 πυρκαγιές εκ των οποίων οι έξι ξέσπασαν σε δασική γη, οι 22 σε ακτίνα δύο χιλιομέτρων από δάση και οι 15 πέραν της ζώνης των δύο χιλιομέτρων. Τους πρώτους επτά μήνες του 2020 συνεπεία των πιο πάνω πυρκαγιών κάηκαν 88 εκτάρια δασικής γης, 50 εκτάρια γης σε ακτίνα δύο χιλιομέτρων από τα δάση και 127 εκτάρια πέραν της ακτίνας των δύο χιλιομέτρων από τα δάση.

Στις 22 Ιουνίου 2022 ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά στον Πενταδάκτυλο από το χωριό Φλαμούδι. Κατέκαυσε 17.000 εκτάρια δασώδους περιοχής.

 

Πυρκαγιά στην περιοχή Αρακαπά

Στις 3 Ιουλίου 2021 ξέσπασε φωτιά στο περιοχή Αρακαπάς και επεκτάθηκε σε διάφορες περιοχές της ορεινής Λεμεσού και Λάρνακας (Επταγώνια, Ορά, Μελίνη, Συκόπετρα, Οδού, Αγίοι Βαβατσινιάς και Βαβατσινιάς). Συνολικά οκτώ κοινότητες εκκενώθηκαν λόγω της μεγάλης πυρκαγιάς. Χαρακτηρίστηκε ως η καταστροφικότερη πυρκαγιά από ιδρύσεως της Κυπριακής Δημοκρατίας τόσο από άποψη ζημιών όσο και από άποψη θυμάτων. Τέσσερις άνθρωποι εντοπίστηκαν νεκροί. Πρόκειται για Αιγύπτιους εργάτες οι οποίοι εντοπίστηκαν απανθρακωμένοι μερικά μέτρα μακριά από το αυτοκίνητο με το οποίο προσπάθησαν να εγκαταλείψουν την περιοχή.  Σύμφωνα με την πρώτη καταγραφή η έκταση της καμένης γης υπερβαίνει τα 55 τετραγωνικά χιλιόμετρα ενώ κάηκαν ολοσχερώς σπίτια και γεωργικές καλλιέργειες. Αιτία της πυρκαγιάς είναι το καψάλισμα ξερών χόρτων.

Για τη φωτιά του Αρακαπά καταδικάστηκε ένας 69χρονος σε οκτώ χρόνια φυλάκιση. Είναι η μεγαλύτερη ποινή που επιβλήθηκε για πρόκληση κακόβουλης φωτιάς. Σύμφωνα με τη Νομική Υπηρεσία, το δικαστήριο στην απόφασή του ανέφερε ότι «ο κατηγορούμενος ηθελημένα και παράνομα έθεσε φωτιά στην κοίτη του ποταμού, πλησίον του περιβολιού του, με κίνητρο να καεί η πυκνή βλάστηση και να καθαρίσει ο ποταμός». «Οι συνέπειες της πράξης του αυτής ήταν καταστροφικές, εκτεταμένες και πρωτόγνωρες […], η δε πυρκαγιά πήρε ανεξέλεγκτες διαστάσεις και εν τέλει κατασβέστηκε την επόμενη ημέρα. Ο ίδιος επίσης εγκατέλειψε τη σκηνή και την περιοχή, τη στιγμή που μεγάλες δυνάμεις κινητοποιήθηκαν για την κατάσβεσή της.

 

 

Πυρκαγιά στην ορεινή Λεμεσό

Πυρκαγιά που ξέσπασε στην περιοχή της Άλασσας στις 5 Αυγούστου 2023 ξέφυγε λόγω αναζωπύρωσης και από την Άλασσα έφτασε μέχρι και την Αψιού, 10 και πλέον χιλιόμετρα απόσταση σε δύσβατες περιοχές, φτάνοντας μέχρι την  Απαισιά, Γεράσα, Παραμύθα και Μαθικολώνη. Η πυρκαγιά τέθηκε εκτός ελέγχου με αποτέλεσμα να εκκενωθούν τα  χωριά Απεσιά και Αψιού.  Λόγω της πυρκαγιάς οι δρόμοι Παραμύθας – Γεράσας – Αγίας Ειρήνης και Παλώδιας – Καλού Χωριού έκλεισαν για την τροχαία κίνηση.

Η Ελλάδα έστειλε  στην Κύπρο δύο αεροσκάφη τύπου Canadair για να συνδράμουν στην κατάσβεση της μεγάλης πυρκαγιάς στην επαρχία Λεμεσού. Βοήθεια στην Κύπρο έστειλε ο Λίβανος και η Ιορδανία. Συνολικά στην επιχείρηση κατάσβεσης της πυρκαγιά τέθηκαν σε υπηρεσία 9 πτητικά μέσα, 200 πυροσβέστες από όλα τα τμήματα μαζί με 50 και πλέον οχήματα. Επιπλέον, καθοριστική κρίθηκε και συμβολή των εθελοντών από ειδικές ομάδες πυρόσβεσης και νέοι από τα χωριά της περιοχής να βοηθήσουν στην κατάσβεση.

Η φωτιά έκαψε μια τεράστια απόσταση, σχεδόν 10 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Μέχρι το απόγευμα της Δευτέρας 7 Αυγούστου, είχε καταγραφεί η καταστροφή μίας εξοχικής κατοικίας στην Απαισιά που ανήκει στον μουσικοσυνθέτη Στέλιο Αργύρη όπου καταστράφηκε και το αρχείο του, ένα λυόμενο container στην Παραμύθα, ζημιές στο καταφύγιο σκύλων, ζημιές σε ορισμένες γεωτρήσεις και ακινητοποιήμενα οχήματα.

Άλλη μια πυρκαγιά που τέθηκε κακόβουλα στις 9 Σεπτεμβρίου 2023 ξεκίνησε από το χωριό Ακρούντα κοντά στο Κρατικό Δάσος Λεμεσού. Για την κατάσβεση της πυρκαγιάς ενίσχυσαν τα εναέρια μέσα πυρόσβεσης  και πτητικά μέσα πυρόσβεσης από την Ιορδανία και την Ιταλία. Από την πυρκαγιά έχει καταστραφεί έκταση περίπου 6,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων κυρίως από πευκόφυτο δάσος.

 

Ιούνιος ο χειρότερος μήνας

Σύμφωνα με το Τμήμα Δασών ο χειρότερος μήνας από πλευράς αριθμού και έκτασης πυρκαγιών είναι ο Ιούνιος ενώ ακολουθεί ο Αύγουστος. Οι λόγοι για τους οποίους ο Ιούνιος είναι ο χειρότερος μήνας πυρκαγιών είναι οι καιρικές συνθήκες διότι είναι άστατες µε δυνατούς ανέμους και σχετικά ψηλές θεοκρασίες. Με βάση στοιχεία του τμήματος δασών, η πρώτη αιτία για τις πυρκαγιές είναι οι γεωργικές δραστηριότητες όπως το κάψιµο καλαµιάς, βάτων και άλλης ανεπιθύμητης βλάστησης και οι πυρκαγιές που αρχίζουν από δρόμους, κυρίως από αποτσίγαρα και αναμμένα σπίρτα ενώ οι κακόβουλες πυρκαγιές είναι η δεύτερη αιτία, αν και τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έξαρση στις κακόβουλες ενέργειες εις βάρος του περιβάλλοντος.

 

Η μεγαλύτερη πυρκαγιά μετά το 1974 

Πυρκαγιά που ξεκίνησε το μεσημέρι της Τετάρτης 23 Ιουλίου 2025  από το χωριό Μαλλιά της επαρχίας Λεμεσού, εξαπλώθηκε ραγδαία εξαιτίας των ισχυρών ανέμων και των υψηλών θερμοκρασιών. Γρήγορα, εφθασε μέχρι τις παρυφές του Ομόδους και κατέληξε το ίδιο βράδυ στον βούναρο του Ύψωνα, πριν επαναρχίσει την επέλασή του προς το Κοιλάνι, το πρωί της επόμενης μέρας. Ο απολογισμός που άφησε πίσω της είναι δύο νεκροί, 125 τ.χλμ καμένης γης, καμένα σπίτια που άφησαν άστεγες οικογένειες, οχήματα και περιουσίες παραδομένες στην πύρινη λαίλαπα και ένα καταπράσινο τοπίο που βυθίστηκε στο απόλυτο μαύρο. 237 κατοικίες, εκ των οποίων περίπου οι μισές  καταστράφηκαν ολοσχερώς. Η μεγαλύτερη καταστροφή καταγράφεται στο Σούνι με 95 κατοικίες, στον Άγιο Θεράποντα με 35, στη Λόφου με 24 και στο Βουνί με 23.

Επιπλέον, καταστράφηκαν 124 αυτοκίνητα και 49 άλλα οχήματα και κατασκευές (τροχόσπιτα, αποθήκες κ.ά).

Πρόκειται για τη δεύτερη καταστροφικότερη στα χρονικά, μετά την πυρκαγιά στη Λεύκα της Πάφου, το 1974. Λίγο μετά τις 21:00 το ίδιο βράδυ, η πυρκαγιά πήδηξε από τον ποταμό και χώρισε τον δρόμο Πλατρών-Τροόδους στα δύο. Διένυσε μια τεράστια απόσταση με τις φλόγες να αγγίζουν τη Μονή Παναγίας Αμασγούς στο Μονάγρι.

Κατά τη διάρκεια της νύκτας, μέλη της ΜΜΑΔ και της Αστυνομίας περιπολούσαν στις πυρόπληκτες περιοχές, καθώς είχαν καταγγελθεί κλοπές από σπίτια που έχουν υποστεί ζημιές. Λόγω της πυρκαγιάς εκκενώθηκαν τα χωριά Αγιος Αμβρόσιος, 'Αγιος  Θεράπων, Αρσος, Κισσούσα, Κάτω Κιβίδες, Κουκά, Μαλιά, Μανδριά, 'Ομοδος, Πάχνα, Πέρα Πεδί, Κάτω Πλάτρες, Ποταμιού, Σιλίκου, Σωτήρα, Σούνι, Βάσα Κοιλανίου, Βουνί, Ζανακιά. Επίσης εκκενώθηκαν οι κατασκηνώσεις Πλατρών, Πέρα Πεδίου,  Αγίας Μαύρης. Η πυρκαγιά τέθηκε υπό πληρη έλεγχο στις στις 25 Ιουνίου μετά από 36 ώρες.

Η πυρκαγιά τέθηκε υπό έλεγχο μετά από 36 ώρες. Καταλυτική ήταν η βοήθεια των ισραηλινών που έστειλαν αεροσκάφη τύπου C-130 και πραγματοποίησαν ρίψεις επιβραδυντικού υλικού ενισχύοντας τις κυπριακές δυνάμεις πυρόσβεσης σε καίρια σημεία, με στόχο την ανάσχεση της φωτιάς και την αποτροπή εξάπλωσής της προς το Τρόοδος.

Ζημιές σε αρχαία μνημεία: Τα πιο κάτω Αρχαία Μνημεία υπέστησαν ζημιές από την πυρκαγιά:  Ο νερόμυλος στην τοποθεσία Καψάλια, το μεσαιωνικό γεφύρι στην τοποθεσία Ελιόμυλος, τα ερείπια παλαιοχριστιανικής περιόδου στην τοποθεσία Χιλιάντρης, τα ερείπια της εκκλησίας Αγίου Στυλιανού, το βυζαντινό οικοδομικό σύμπλεγμα στην τοποθεσία Άσπρη Μούττη και τα ερείπια εκκλησίας Αγίου Σιαλλούμη.

 

Η εισβολή κατέστρεψε 35% των δασών

Η τουρκική εισβολή του 1974 ήταν καταστροφική και για το περιβάλλον καθώς  προκλήθηκαν τεράστιες πυρκαγιές ως αποτέλεσμα των βομβαρδισμών και άλλων καταστάσεων που οδήγησαν στην καταστροφή του 35% των πλέον παραγωγικών δασών της Κύπρου στην Πάφο και στη βορειοδυτική πλευρά της οροσειράς του Τροόδους. Η συνολική έκταση που κάηκε εκείνη τη δύσκολη περίοδο ήταν περίπου 26.000 εκτάρια. Αξίζει να σημειωθεί πως ένα εκτάριο καλύπτει 10.000 τετραγωνικά μέτρα.

 

Ιστορικά περί προστασίας των δασών

Σύμφωνα με αναφορές του Τμήματος Δασών (το οποίο υφίσταται από το 1879) κατά τη διάρκεια της τούρκικης κατοχής της Κύπρου 1570-1878, ουδεμία οργανωμένη διαχείριση ή προστασία των δασών υπήρχε. Τα δάση ήταν σχεδόν καταστρεμμένα λόγω ανεξέλεγκτης υλοτομίας δέντρων και άλλης βλάστησης, ελεύθερης βόσκησης, εκτεταμένων εκχερσώσεων για γεωργική εκμετάλλευση και μεγάλων πυρκαγιών. Η πρώτη προσπάθεια ελέγχου ήταν το 1839 με την απόφαση να επιβληθεί κάποιος φόρος πάνω στα δάση, όμως ουδέποτε υλοποιήθηκε. Το 1898 δημιουργήθηκε το πρώτο Σώμα δασοφυλάκων που βασικά είχε σκοπό την περιπολία των δασών για την προστασία και τον έλεγχό τους από τους πολλούς κινδύνους που τα απειλούσαν. Το 1913 θεσπίστηκε ο Περί Δασών Νόμος του οποίου πρόνοιες τερματίζουν ουσιαστικά τη βόσκηση μέσα στα δάση και αλλού καθορίζεται ο ανώτατος αριθμός ζώων, κυρίως αιγών, που επιτρέπεται να εκτρέφονται σε κάθε περιοχή, με αντιπαροχή κάποιων κοινωνικοοικονομικών μέτρων για να μην πληγούν οι βοσκοί.

Το 1940 έγινε η πρώτη μαζική απογραφή και κήρυξη πολλών δασοκαλυμμένων εκτάσεων σε κρατικά δάση που ενσωματώνονται στα υφιστάμενα κρατικά και τυγχάνουν και αυτά προστασίας και διαχείρισης.

Το 1967 μπήκεσε εφαρμογή η νέα Δασική Νομοθεσία της οποίας οι πρόνοιες ρυθμίζουν τα πάντα που έχουν σχέση με τα δάση και τον άνθρωπο που βρίσκεται ή έρχεται σε επαφή με αυτά (Ψηφιακός Ηρόδοτος Αρχείο ΡΙΚ). Ακόμη θέτουν τις βάσεις για αντιμετώπιση θεμάτων με σύγχρονη αντίληψη και με περιβαλλοντική προσέγγιση και ρυθμίζονται οι κατηγορίες των δασών σε Μόνιμες Δασικές Περιοχές, Εθνικά Δασικά Πάρκα και Περιοχές Προστασίας της Χλωρίδας και Πανίδας (Τα δάση της Κύπρου). 

 

Πηγές

1.Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

2. www.polignosi.com