Η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Η οδός Ερμού ήταν σημαντικός εμπορικός δρόμος στο κέντρο του ιστορικού κέντρου της εντός των τειχών Λευκωσίας. Εκτείνεται από το βόρειο άκρο της οδού Λήδρας και την οδό Έκτορος στα ανατολικά.  Η Ερμού, που σήμερα είναι στη Νεκρή Ζώνη, ήταν η εμπορικότερη οδός της πρωτεύουσας. Εκεί που είναι σήμερα το οδόφραγμα ήταν το κατάστημα ενός Αρμένιου που έφτιαχνε λουκουμάδες. Στο οδόφραγμα του λουκουματζή συνευρίσκονταν οι Έλληνες, οι Τούρκοι και οι Αρμένιοι καταστηματάρχες και συζητούσαν για τα προβλήματα του παζαριού.

Ως το 1912, που δεν υπήρχαν ονόματα στους δρόμους, λεγόταν Οδός Μανιφατούρας αφού εκεί βρίσκονταν βιοτεχνίες και καταστήματα.  Επί βρετανικής διοίκησης, γύρω στις αρχές του 20ού αιώνα, ονομάστηκε Ερμού (ή Hermes Street) από το θεό Ερμή για να δηλωθεί ο εμπορικός χαρακτήρας της οδού. Ο Ερμής ήταν ο θεός του εμπορίου, των ταξιδιών και των συναλλαγών — και επειδή η Ερμού υπήρξε για δεκαετίες (τέλη 19ου – μέσα 20ού αιώνα) η καρδιά του εμπορίου της Λευκωσίας, κρίθηκε ταιριαστό να φέρει το όνομά του.

 

Βλέπε λήμματα: Οι παλαιοί μαχαλλάδες και Γυναικοπάζαρο

 

 

Τα δύο τρίτα της οδού βρίσκεται εγκαταλελειμμένα εντός της Νεκρής Ζώνης. Από την Οδό Λήδρας, διασχίζοντας μια μεταλλική πύλη εμποδίζει την πρόσβαση σε Οδό Ερμού, ωστόσο μέρος του δρόμου εξακολουθεί να είναι προσβάσιμο από την οδό Μάνης. Σήμερα η οδός έχει αναβαθμιστεί και έχουν ανοίξει πολλά καταστήματα και μπαράκια, ενώ στολίδι της οδού είναι το Κέντρο Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας.

 

Οταν ο ποταμός Πεδιαίος διέσχιζε την οδό Ερμού

Πριν από την Ενετική εποχή ο ποταμός Πεδιαίος κινούταν μέσα από το κέντρο της πόλης, ωστόσο αυτός εκτρέπηκε όταν χτίστηκαν τα νέα τείχη. Περνούσε μέσα από τη Λευκωσία και διέσχιζε την οδό Ερμού. Το 1567, κατά τη διάρκεία των εργασιών κατασκευής των νέων ενετικών τειχών, ο Πεδιαίος μεταφέρθηκε έξω από την πόλη για λόγους άμυνας.

 

Βλέπε λήμμα: Λευκωσία-Οχυρώσεις και Πεδιαίος ποταμός

 

Κατά την οθωμανική περίοδο, η παλιά κοίτη ξήρανθηκε, μετατράπηκε σε ανοιχτή χωματερή και έγινε εστία μόλυνσης — κυρίως λόγω ρίψης απορριμμάτων, πτωμάτων κ.λπ. Η παλιά κοίτη του ποταμού στη συνέχεια έγινε ανοιχτός υπόνομος μέχρι την άφιξη των Βρετανών το 1878. Οι Βρετανοί βρήκαν την αποχέτευση της πόλης σε απαράδεκτη κατάσταση και έτσι αποφάσισαν να δοθεί η ιδιοκτησία της γης σε κάποιον που θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση της περιοχής. Η οδός Ερμού χτίστηκε το 1881 με τη βοήθεια των οικοδόμων και εργατών από την περιοχή Καϊμακλί. Έκτισαν τον κεντρικό υπόνομο της πόλης κάτω από το δρόμο και πολλά καταστήματα στο επίπεδο του δρόμου. Οι αρχές έδωσαν πολλές από τις εγκαταστάσεις στους οικοδόμους ως ανταμοιβή για τις προσπάθειές τους. Ο δήμαρχος Χριστόδουλος Σεβέρης έδωσε κίνητρο στους πολίτες: όποιος ξέκαιζε και κατέβαλε χώμα στην παλιά κοίτη, θα έπαιρνε την ιδιοκτησία της γης αυτής.

 

Βλέπε λήμμα: Λευκωσία- Αγγλοκρατία

 

Έτσι δημιουργήθηκε σταδιακά μια νέα οδός — αρχικά ονομάστηκε Manifatura, και αργότερα Ερμού (ή Hermes Street) — πάνω από την παλιά κοίτη του ποταμού, σε μια από τις αρχικές εμπορικές αρτηρίες της πόλης. Στην οδό βρισκόταν η άκρη της ελληνικής συνοικίας της πόλης από το 1958 μέχρι το 1974.

Στη δεκαετία του 1930 αποφασίστηκε η κάλυψη/υπόγειοποίηση της κοίτης του, κυρίως για λόγους υγιεινής και προστασίας από πλημμύρες. Σήμερα ο ποταμός ρέει υπόγεια κάτω από τον δρόμο και δεν είναι ορατός στο κέντρο.

 

Η οδός των συγκρούσεων μεταξύ Ε/Κ και Τ/Κ

Η ιστορία της Ερμού είναι απολύτως ταυτισμένη με τη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου κατά την περίοδο της ΕΟΚΑ, των διακοινοτικών ταραχών και των γεγονότων του 1974.

 

Βλέπε λήμμα: ΕΟΚΑ, Διακοινοτικές ταραχές και Αττίλας '74

 

Ως το 1912, που δεν υπήρχαν ονόματα στους δρόμους, λεγόταν Οδός Μανιφατούρας αφού εκεί βρίσκονταν βιοτεχνίες και καταστήματα που πουλούσαν ευρωπαϊκά και ντόπια υφάσματα’ γαλλικά μεταξωτά και αγγλικά βαμβακερά, μεταξωτά της Προύσας, λινά από την Κύπρο. Υπήρχαν ακόμη επιπλοποιοί και τεχνίτες ξύλου, τσαγκάρηδες, αγγειοπλάστες, σιδεράδες, χαλκοματάδες, καλατζήδες. Η εμπορική ζωή απλωνόταν στα πολλά μικρά καταστήματα, αλλά και στα υπαίθρια παζάρια που στήνονταν πάνω στον δρόμο, όπου συναντιούνταν όλες οι φυλές της πόλης: Έλληνες, Τούρκοι, Αρμένηδες, Λατίνοι, Μαρωνίτες. Τις πολλές γλώσσες διέκοπταν οι φωνές των πλανόδιων πωλητών που διαλαλούσαν την πραμάτεια τους, λεμονάδα, αϊράνι, νερό, φρέσκο μαχαλεπί, ευωδιαστό χαλβά, λουκούμια.

 

Έτσι, μέχρι την αυγή του 1964, η οδός Ερμού, που διέσχιζε την εντός των τειχών Λευκωσία από Ανατολή προς Δύση, ήταν το επίκεντρο της εμπορικής, κοινωνικής και διοικητικής δραστηριότητας της πόλης.

Παραμονές Χριστουγέννων του 1963, αυτό το πολύβουο σταυροδρόμι των εθνών έγινε το ίδιο το σύνορο που τα χωρίζει. Εκείνο το Δεκέμβρη, η ατμόσφαιρα στη Λευκωσία μύριζε μπαρούτι. Τρία μόλις χρόνια μετά τη σύσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Πρόεδρος Μακάριος, ενώπιον αδιεξόδων που είχαν προκύψει στη λειτουργία του κράτους, είχε υποβάλει πρόταση για τροποποίηση 13 σημείων του Συντάγματος, η οποία δεν έγινε αποδεκτή από την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Ακολούθησαν σποραδικά μικροεπεισόδια ανάμεσα σε οπλισμένες ομάδες των δύο κοινοτήτων στην πρωτεύουσα, σχεδόν κάθε βράδυ.

Ο μοιραίος καβγάς στήθηκε ξημερώματα 21ης Δεκεμβρίου 1963 στην οδό Ερμού. Λίγο μετά τις 2πμ, ένα τυχαίο επεισόδιο ανάμεσα σε Ελληνοκύπριους αστυνομικούς και Τουρκοκύπριους ενόπλους εξελίχθηκε σε ένοπλη συμπλοκή. Από την ανταλλαγή πυροβολισμών έπεσε νεκρή η 35χρονη Σαλιχέ (Τζεμαλιγιέ) Χασάν, ιερόδουλη στο επάγγελμα, και ο 25χρονος εραστής της, Ζεκί Χαλίλ. Τα βίαια επεισόδια επεκτάθηκαν τις επόμενες μέρες σε πολλές περιοχές της Κύπρου, αναγκάζοντας, τελικά, τους Βρετανούς να αναλάβουν, μετά από κάλεσμα του Μακάριου, ειρηνευτικό ρόλο. Λίγες ώρες πριν χαράξει το 1964, οι δύο κοινότητες συμφώνησαν στη δημιουργία μιας ουδέτερης ζώνης ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους, με σύνορο την οδό Ερμού, που ήδη το 1956 είχε χωριστεί προσωρινά σε τομείς, μετά τις φασαρίες που ακολούθησαν τις δολοφονίες δύο Τουρκοκύπριων αστυνομικών από την ΕΟΚΑ.

 

Βλέπε λήμματα: Ανεξαρτησία και Διακοινοτικές Συνομιλίες

 

Ο διαχωρισμός αυτός χαλάρωσε κάπως το 1968, όταν άρχισαν οι συνομιλίες μεταξύ Κληρίδη - Ντενκτάς για τη λύση του Κυπριακού και υπήρξε εξομάλυνση των σχέσεων. Το οδόφραγμα της οδού Λήδρας, κοντά στην Ερμού, άνοιξε αλλά μόνο για τους Τουρκοκύπριους που εργάζονταν στον ελληνικό τομέα της Λευκωσίας. Το 1974 το οδόφραγμα σφραγίστηκε πλήρως. Ο τουρκικός τομέας της Λευκωσίας παρέμεινε κλειστός για τους Ελληνοκύπριους από το 1963 μέχρι το 2004 που άνοιξαν τα οδοφράγματα.

 

Βλέπε λήμμα: Πράσινη Γραμμή

 

 

Κέντρο Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας

Στην οδό Ερμού λειτουργεί από το 2014  το Κέντρο Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας του Ιδρύματος Κώστα και Ρίτας Σεβέρη. Το Κέντρο στεγάζεται στο Χάνι του Συμεού και αργότερα αλευρόμυλο, το οποίο αναπαλαιώθηκε για τις ανάγκες του ιδρύματος.

 

Βλέπε λήμμα: Χάνια

 

Το Ίδρυμα Κώστα & Ρίτας Σεβέρη, ένας μη κυβερνητικός, μη κερδοσκοπικός οργανισμός που στοχεύει στην προώθηση του πολιτισμού και της ειρηνικής συμβίωσης στην Κύπρο. Το ιστορικό αυτό κτήριο μετατράπηκε σε ένα χώρο πολιτισμού και έρευνας που φιλοξενεί στους τέσσερεις ορόφους του περισσότερα από 1000 έργα τέχνης, 6000 εκδόσεις και μια ενδιαφέρουσα συλλογή από ενδυμασίες και ενθυμήματα των τελευταίων 300 χρόνων.

 

Βλέπε λήμμα: Κέντρο Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας

 

Πηγές

1.www.polignosi.com

2.Δήμος Λευκωσίας

3.Κέντρο Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας