Η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

Ζήνων Γεώργιος Πάνος. Ο πρώτος αρχίατρος της Κυπριακής Δημοκρατίας. 

Γεννήθηκε το 1909 στο χωριό Στρουμπί της Πάφου και  απεβίωσε στις 11 Σεπτεμβρίου 2014 στη Λευκωσία. 

Ήταν γιος του δασκάλου του χωριού, Γεώργιου Π. Γεωργιάδη. Στην εφηβεία του επιβίωσε από τυφοειδή πυρετό και στα 20 του από πνευμονία.

 

Βλέπε λήμμα: Οι επιδημίες που έπληξαν την Κύπρο

 

Αφού αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1935, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη δημόσια υγιεινή και μηχανική περιβάλλοντος, με ειδίκευση στην καταπολέμηση της ελονοσίας, στο Ίδρυμα Ροκφέλερ στην Αθήνα.

Μετά τον πρόωρο θάνατο του πατέρα του το 1937, επέστρεψε στην Πάφο, όπου διορίστηκε ιατρικός λειτουργός στη βρετανική αποικιακή διοίκηση. Αργότερα αφηγούνταν με ενδιαφέρον τις επισκέψεις του σε απομακρυσμένα χωριά που ήταν προσβάσιμα μόνο με πολύωρη διαδρομή με μουλάρι.

 

Βλέπε λήμμα: Αγγλοκρατία- Οικονομία

 

Το 1938, ο τότε αρχίατρος Έρολ Νεφ (Errol Neff) του ανέθεσε ένα πιλοτικό πρόγραμμα για την καταπολέμηση της ελονοσίας στην περιοχή Λίμνη, κοντά στην Πόλη Χρυσοχούς. Το έργο περιλάμβανε αποστράγγιση και ψεκασμό στάσιμων νερών με προϊόντα πετρελαίου και Paris Green (οξικό αρσενικό του χαλκού), καθώς και χρήση του φυσικού εντομοκτόνου πυρεθρίνη. Το αποτέλεσμα ήταν θεαματική μείωση των κρουσμάτων ελονοσίας. Η εργασία διεκόπη λόγω του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά η εμπειρία αυτή αποδείχθηκε καθοριστική για το Σχέδιο Εξάλειψης του Κουνουπιού Anopheles στην Κύπρο.

 

Βλέπε λήμμα: Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και Κύπρος

 

Σχέδιο εξάλειψης της ελονοσίας

Το 1944, ο διάδοχος του Νεφ, Ρεξ Τσέβερτον (Rex Cheverton), πεπεισμένος ότι η ολοκληρωτική εξάλειψη της ελονοσίας ήταν εφικτή, ανέθεσε στον Ζήνωνα Πάνο και στον επικεφαλής επιθεωρητή υγείας Μεχμέτ Αζίζ να καταρτίσουν ένα νέο σχέδιο. Ο Αζίζ στάλθηκε στην Αίγυπτο για να μελετήσει το πρόγραμμα εξάλειψης του κουνουπιού Anopheles gambiae στην κοιλάδα του Νείλου. Με την υποστήριξη του ειδικού του Ιδρύματος Ροκφέλερ F. L. Soper, η εκστρατεία εξάλειψης ξεκίνησε το 1946 υπό τον νέο αρχίατρο Χόρας Σέλεϊ (Horace Shelley), με εκτεταμένη χρήση του νέου εντομοκτόνου DDT. Όπου υπήρχε έλλειψη, χρησιμοποιούνταν τα παλαιότερα μέσα.

 

Ο Ζήνων Πάνος είχε καθοριστική συμβολή στο πρόγραμμα, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1949. Τον Φεβρουάριο του 1950 η Κύπρος ανακηρύχθηκε ελεύθερη από ελονοσία, κερδίζοντας μάλιστα ένα άτυπο στοίχημα με τη Σαρδηνία για το ποιο νησί θα απαλλασσόταν πρώτο. Το έπαθλο —μια ποσότητα κρασιού— μοιράστηκε στους εργαζόμενους της εκστρατείας· δύο φιάλες από το μερίδιο του Ζήνωνα έμειναν ανέπαφες ως τη δεκαετία του 1980.

 

Αγροτικό πρόγραμμα υγείας

Στις αρχές της δεκαετίας του 1940, παράλληλα με το έργο κατά της ελονοσίας, ο Πάνος είχε ηγετικό ρόλο στο αγροτικό πρόγραμμα υγείας, που προέβλεπε εκπαίδευση υγειονομικού προσωπικού, ενημέρωση κοινοτήτων για υγιεινή και καθαριότητα, και δημιουργία αγροτικών και παιδικών κέντρων υγείας.

Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην υγεία μητέρας και παιδιού, με εκπαίδευση μαιών και επισκεπτριών υγείας, γεγονός που συνέβαλε στη δραστική μείωση της βρεφικής θνησιμότητας.

Την ίδια περίοδο, συνέβαλε στη θέσπιση νομοθεσίας για την εξάλειψη της εχινοκοκκίασης (υδατίδας νόσου).

 

Το πρώτο αγροτικό κέντρο υγείας

Κατά τη διάρκεια του πολέμου υπηρέτησε ως περιφερειακός ιατρικός λειτουργός στην Κερύνεια, όπου φρόντιζε και έναν καταυλισμό Πολωνών προσφύγων, ενώ παράλληλα σχεδίαζε προγράμματα για τη Λευκωσία. Το 1945 ίδρυσε το πρώτο αγροτικό κέντρο υγείας στο χωριό Αθηένου. Παρότι αποδείχθηκε ωφέλιμο, η αποικιακή κυβέρνηση το 1947 το έκρινε πολύ δαπανηρό και το αντικατέστησε με κινητές μονάδες υγείας.

 

Το 1950 παρακολούθησε μαθήματα στη Σχολή Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου και στη Σχολή Πολιτικής Άμυνας στο Sunningdale. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως περιφερειακός ιατρός σε Λευκωσία, Λεμεσό και Αμμόχωστο.

Το 1958 διορίστηκε αναπληρωτής αρχίατρος, και μετά την ανεξαρτησία, το 1960, αρχίατρος (διευθυντής ιατρικών και υγειονομικών υπηρεσιών).

 

Κατά τη δεκαετία του 1960  ο Πάνος προώθησε την εξάλειψη της εχινοκοκκίασης, αναδιοργάνωσε τη σχολή νοσηλευτικής και μαιευτικής, εξασφαλίζοντας ισοτιμία με τα βρετανικά πτυχία.

Ανέπτυξε εκ νέου το αγροτικό πρόγραμμα υγείας, δημιουργώντας δίκτυο αγροτικών κέντρων (που λειτουργεί ακόμη) και αναβάθμισε τις ψυχιατρικές υπηρεσίες σε όλη την Κύπρο.

 

Υπήρξε επίσης πρόεδρος του Κυπριακού Παραρτήματος του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη (St John Ambulance) με βαθμό διοικητή, και μέλος του Δ.Σ. του Κυπριακού Ερυθρού Σταυρού.

 

Από το 1969 έως το 1974 υπηρέτησε ως ανώτερος σύμβουλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στην Νότια Υεμένη και στο Ιράκ, σε προγράμματα ανάπτυξης ανθρώπινου δυναμικού, ενώ από το 1974 έως το 1991 εργάστηκε ως ιατρός σε κατασκευαστική εταιρεία στο Ομάν.

 

Προσιτός και γενναιόδωρος

Παράλληλα με τα διοικητικά του καθήκοντα, συνέχισε να ασκεί την κλινική ιατρική και ήταν ιδιαίτερα αγαπητός για την προσιτότητα, τη γενναιοδωρία και την αισιόδοξη διάθεσή του. Όταν ένας αξιωματούχος του ΠΟΥ (Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας) επρόκειτο να τον υποδεχθεί στο αεροδρόμιο της Γενεύης και ρώτησε πώς θα τον αναγνώριζε, έλαβε την απάντηση:

«Φορά παπιγιόν και έχει πάντα ένα χαμόγελο». Και τον αναγνώρισε αμέσως.

 Πέρασε τα χρόνια της συνταξιοδότησής του στη Λευκωσία, απολαμβάνοντας καλή υγεία και παραμένοντας φανατικός αναγνώστης του ιατρικού περιοδικού BMJ μέχρι τα 102 του χρόνια. Απεβίωσε ειρηνικά σε ηλικία 105 ετών.

 

Ήταν παντρεμένος με την Ειρήνη Καμπιώτη από την Ευρύχου με την οποία απέκτησαν δύο γιους, τον Γιώργο και τον Μάριο, οι οποίοι είναι επίσης γιατροί.

 

Πηγές

1.BMJ 2015;350:h145, © BMJ Publishing Group Ltd 2015

2. Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια

3. www.polignosi.com