Λέμπα
Λέμπα- Lempa. Χωριό της επαρχίας Πάφου, περί τα 4,5 χμ. βόρεια της πόλης της Πάφου. Είναι το τρίτο μικρότερο σε διοικητική έκταση χωριό της επαρχίας του μετά τα χωριά Καραμούλληδες και Άγιος Ισίδωρος. Καταλαμβάνει διοικητική έκταση 122 μόλις εκταρίων.
Η Λέμπα είναι κτισμένη στην παράκτια πεδιάδα της Πάφου, σε μέσο υψόμετρο 80 μέτρων. Το καμπίσιο τοπίο του χωριού έχει μια κλίση προς τη θάλασσα. Το ανάγλυφο είναι διαμελισμένο από τα ρυάκια Αγριοκαλάμι και Αργάκι του Αγίου Γεωργίου.
Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι προσχώσεις των αναβαθμίδων, πάνω στις οποίες αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη και κοκκινοχώματα (τέρρα ρόζα).
Η Λέμπα δέχεται μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 430 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνται τα αμπέλια (επιτραπέζιες ποικιλίες), οι μπανάνες, τα λαχανικά (κυρίως πατάτες και κρεμμύδια), τα σιτηρά, τα όσπρια (φασόλια, κουκκιά και λουβιά), και τα νομευτικά φυτά (κυρίως ο βίκος). Η κτηνοτροφία είναι πολύ περιορισμένη.
Η Λέμπα συγκαταλέγεται μεταξύ των χωριών που έχουν ευεργετηθεί από το αρδευτικό έργο της Πάφου με την άρδευση έκτασης γης στα πλαίσια του σχεδίου.
Από συγκοινωνιακής απόψεως, συνδέεται στα βορειοδυτικά με το χωριό Κισσόνεργα (περί τα 2 χμ.), και στα νότια με το χωριό Χλώρακα (περί το 1,5 χμ.) και μέσω του με την πόλη της Πάφου.
Το χωριό γνώρισε πληθυσμιακές αυξομειώσεις από το 1881 και εξής. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:
| Χρονολογία | Κάτοικοι |
|---|---|
| 1881 | 104 |
| 1891 | 99 |
| 1901 | 90 |
| 1911 | 120 |
| 1921 | 124 |
| 1931 | 128 |
| 1946 | 158 |
| 1960 | 166 |
| 1973 | - |
| 1976 | 6 (Ελληνοκύπριοι) |
| 1982 | 38 |
| 1992 | 194 |
| 2001 | 334 |
| 2011 | 506 |
| 2021 | 454 |
Μετά το 1964, εξαιτίας των διακοινοτικών ταραχών που ακολούθησαν την ανταρσία των Τουρκοκυπρίων, οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι της Λέμπας εγκατέλειψαν το χωριό τους. Μετά την τουρκική εισβολή του 1974, εγκαταστάθηκαν στο χωριό Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες.
Ιστορικά στοιχεία
Το χωριό υφίστατο κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας με την ίδια ακριβώς ονομασία. Κατά τον Λουί ντε Μας Λατρί τόσο η Λέμπα όσο και η Έμπα αποτελούσαν διαμέρισμα (bailliage) των βασιλικών κτημάτων με μεγάλες φυτείες ζαχαροκάλαμου, ανήκαν δε διοικητικά στην περιοχή Πόλεως Χρυσοχούς υπό τον τοπικό εμπαλή. Ο ντε Μας Λατρί μνημονεύει τον «εμπαλή της Έμπας και της Λέμπας και της Χρυσοχούς» (baillie de Enbes et Lenbes et Hrousoho).
Ονομασία
Η ονομασία του χωριού Λέμπα αποτελεί επανάληψη της ονομασίας του γειτονικού χωριού Εμπα με την προσθήκη, κατά τα χρόνια της Φραγκοκρατίας, του γαλλικού άρθρου Le, οπότε προήλθε η ονομασία L' Emba.
Η λέξη έμπα σημαίνει είσελθε στο κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα. Πιθανόν να δόθηκε η ονομασία αυτή στο χωριό Έμπα γιατί βρισκόταν στο έμπα της Πάφου, δηλαδή τις παρυφές της πόλης, απ' όπου εισέρχονταν σ' αυτήν οι προερχόμενοι από τα βόρεια, βορειοδυτικά και δυτικά. Πιθανώς ονομάστηκε έτσι επειδή σε σημείο της περιοχής, στην ακτή, αναχωρούσαν ή έφθαναν στην Κύπρο διά θαλάσσης κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Ήταν, δηλαδή (όπως το αποδίδει και ο Ντώκινς στην αγγλική έκδοση του Χρονικού του Λ. Μαχαιρά), Village of Embarcation. Αναφέρεται σχετικά ότι από την περιοχή εκείνη είχε αναχωρήσει για την Ευρώπη ο βασιλιάς της Κύπρου Πέτρος Α' το 1362. Κατά τα χρόνια της Φραγκοκρατίας η Λέμπα (δεύτερη Έμπα) αποτελούσε βασιλικό κτήμα. Το κτήμα αυτό κατασχέθηκε από τους Τούρκους μετά την τουρκική κατάκτηση της Κύπρου (1570/71) και ο οικισμός τουρκοποιήθηκε. Το βασιλικό κτήμα ονομαζόταν από τους Έλληνες στα χρόνια της Φραγκοκρατίας Πρασκειόν Σίουρον, πράγμα που υποδηλώνει πιθανώς ύπαρξή του από τα προγενέστερα Βυζαντινά χρόνια.
Διακοινοτικές ταραχές
Οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι της Λέμπας ονόμαζαν το χωριό Cinarli που σημαίνει Πλάτανος. Οι Τουρκοκύπριοι της Λέμπας εγκατέλειψαν το χωριό τους το 1964, κατά τη διάρκεια των διακοινοτικών ταραχών, υπακούοντας στις εντολές της εξτρεμιστικής ηγεσίας τους, και μετακινήθηκαν τόσο στην τουρκική συνοικία της Πάφου όσο και στο χωριό Μανδριά, ενισχύοντας τους ιδρυθέντες τουρκοκυπριακούς θυλάκους. Το 1975 μεταφέρθηκαν και αυτοί, μαζί με όλους τους Τουρκοκυπρίους των ελευθέρων περιοχών της Κύπρου, στις περιοχές του νησιού που κατελήφθησαν από τα τουρκικά στρατεύματα εισβολής το καλοκαίρι του 1974. Τα περισσότερα από τα σπίτια της Λέμπας ερημώθηκαν μετά την αναχώρηση των Τουρκοκυπρίων ιδιοκτητών τους. Μετά το 1975 διάφορα σπίτια άρχισαν να επιδιορθώνονται και εγκαταστάθηκαν στο χωριό Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες.
Στη Λέμπα λειτούργησε, κατά τα τελευταία χρόνια, η Θερινή Σχολή Τέχνης της Πάφου του Στας Παράσκου που δέχεται κατά τα καλοκαίρια τόσο Κυπρίους όσο και ξένους σπουδαστές των εικαστικών τεχνών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αλλά και πρωτοτυπία, παρουσιάζει ένα τεράστιο υπαίθριο γλυπτό έργο τέχνης, γνωστό και ως «τείχος της Λέμπας». Το έργο αυτό, που εκτείνεται σε μεγάλη απόσταση και σε ύψος φθάνει μέχρι και τα 3 μέτρα σε αρκετά του μέρη, έχει δημιουργηθεί σταδιακά, με τη χρήση πολλών και διαφόρων υλικών, οφείλει δε τη δημιουργία του στον καλλιτέχνη Στας Παράσχο. Το έργο ξεκίνησε ως μία κατασκευή περίφραξης της Θερινής Σχολής και στην πορεία μετετράπη σε ένα τεράστιο δημιούργημα μοντέρνας γλυπτικής.
Βλέπε λήμμα: Πολιτιστικό χωριό Λέμπα
Στην περιοχή του χωριού βρίσκονται οι εκκλησίες της Αγίας Μαρίνας και του Αρχαγγέλου, ενώ τιμάται και ο άγιος Κόνων. Αρκετές επίσης τοποθεσίες του χωριού φέρουν ονόματα αγίων, όπως Άγιος Στέφανος, Αγία Μαρίνα, Άγιος Γεώργιος.
Αρχαιολογικές ανασκαφές
Η περιοχή του χωριού ήταν κατοικημένη από τα Προϊστορικά χρόνια και πρόσφατα ήλθε στο φως ύστερα από ανασκαφές, σημαντικός προϊστορικός συνοικισμός στην τοποθεσία Λάκκους.
Βλέπε λήμμα: Λέμπα- Λάκκους αρχαιολογικός χώρος
Εκτός όμως από τον προϊστορικό συνοικισμό στους Λάκκους, η ευρύτερη περιοχή γύρω από τη Λέμπα και τα άλλα χωριά της περιοχής (Κισσόνεργα, Χλώρακα) καθώς και η περιοχή μεταξύ Λέμπας και θάλασσας, είναι κατάσπαρτη και από άλλες αρχαιότητες που αποδεικνύουν ότι η κατοίκηση ήταν σχεδόν συνεχής κατά τα Ιστορικά χρόνια αλλά και αργότερα, κατά τα Μεσαιωνικά.
Εκτός από την τοποθεσία Λάκκους (στα βορειοδυτικά του χωριού), αναφέρουμε και τους ακόλουθους αρχαιολογικούς χώρους γύρω από τη Λέμπα, βάσει αρχαιολογικής επισκοπήσεως που έγινε τον Ιανουάριο του 1975 (βλέπε RDAC, 1977, σσ. 221-228):
- Χαλκολιθικός συνοικισμός στα νοτιοδυτικά του χωριού, προς τη θάλασσα (τοποθεσία Παλλούρα).
- Νεκροταφείο της εποχής του Σιδήρου στα νοτιοδυτικά του χωριού.
- Νεκροταφείο των Ελληνιστικών χρόνων στα νότια κράσπεδα του χωριού.
- Νεκροταφείο, πιθανώς των Ελληνιστικών χρόνων, στην τοποθεσία Άγιος Στέφανος, ανατολικά του χωριού.
- Συνοικισμός των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων στα δυτικά του χωριού, κοντά στη θάλασσα (τοποθεσία Πόρακος).
- Νεκροταφείο των Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων στα νοτιοδυτικά του χωριού (τοποθεσία Βρυσούδκια).
- Συνοικισμός των Ρωμαϊκών χρόνων στα νοτιοδυτικά του χωριού, κοντά στη θάλασσα (τοποθεσία Λούκκος).
- Κατάλοιπα γεφυριού που χρονολογείται στα Ρωμαϊκά χρόνια, στα βορειοδυτικά κράσπεδα του χωριού, που αποτελεί τμήμα υδραγωγείου.
- Ίχνη μεσαιωνικού συνοικισμού και ερείπια εκκλησίας της Αγίας Μαρίνας στα δυτικά κράσπεδα του χωριού.
- Ίχνη μεσαιωνικού συνοικισμού και ερείπια εκκλησίας του Αρχαγγέλου στα νότια του χωριού.
Μερικοί από τους πιο πάνω αρχαιολογικούς χώρους είτε εμπίπτουν είτε εκτείνονται προς τη διοικητική έκταση του χωριού Χλώρακα. Αποτελούν όμως ενιαίο σύνολο γύρω από τη Λέμπα, και εντάσσονται βέβαια στον ευρύτερο χώρο βόρεια και βορειοδυτικά της πόλης της Πάφου που είναι ιδιαίτερα πλούσιος σε αρχαιότητες.
Πηγή
Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια
Φώτο Γκάλερι
