Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Μεικτό χωριό της επαρχίας Πάφου, στη γεωγραφική περιφέρεια των αμπελοχωριών  Λεμεσού - Πάφου, περί τα 22 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης της Πάφου.

Η Χούλου είναι κτισμένη σε μέσο υψόμετρο 320 μέτρων. Το λοφώδες τοπίο του χωριού είναι διαμελισμένο από το ποτάμιο δίκτυο του ποταμού Έζουσα. Το υψόμετρο στην περιοχή του κυμαίνεται μεταξύ 250 και 550 μέτρων.

Από γεωλογικής απόψεως, γύρω από την κοίτη του ποταμού Έζουσα απαντώνται οι πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου, ενώ στην υπόλοιπη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι αποθέσεις του σχηματισμού Λευκάρων (κρητίδες, μάργες και κερατόλιθοι), οι αποθέσεις του σχηματισμού Πάχνας (εναλλασσόμενες στρώσεις κρητίδων, μαργών και ψαμμιτών), οι γύψοι του σχηματισμού Καλαβασού και οι άργιλλοι του σχηματισμού Μονής. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν προσχωσιγενή εδάφη, ασβεστούχα και εδάφη του σχηματισμού των Μαμωνιών.

Η Χούλου δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 640 χιλιοστόμετρα. Στην περιοχή της καλλιεργούνται τα αμπέλια οινοποιησίμων ποικιλιών, τα σιτηρά, τα νομευτικά φυτά, τα κουκιά, ο καπνός, τα εσπεριδοειδή, οι αμυγδαλιές, οι ελιές, οι χαρουπιές και διάφορα φρουτόδεντρα.

Η Χούλου συνδέεται οδικά στα ανατολικά με το εγκαταλειμμένο χωριό Άγιος Φώτιος (περί τα 6 χμ.), στα νότια με το χωριό Λεμώνα (περί το 1,5 χμ.) και στα νοτιοδυτικά με το χωριό Κούρδακας (περί τα 3 χμ.).

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Μετά το 1964, εξαιτίας των διακοινοτικών ταραχών που ακολούθησαν την τουρκοκυπριακή ανταρσία, οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι της Χούλου εξαναγκάστηκαν από την ηγεσία τους να εγκαταλείψουν το χωριό τους και να μεταφερθούν σε άλλες περιοχές όπου πλειοψηφούσε το τουρκοκυπριακό στοιχείο, στο πλαίσιο οδηγιών της Άγκυρας για δημιουργία ισχυρών τουρκοκυπριακών θυλάκων.

Το χωριό υφίστατο και ήταν γνωστό φέουδο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια, αναφερόμενο ως Chulu, ως Houlou και ως Choulou. Πιθανότατα ανήκε αρχικά σε συριακή οικογένεια, απ' όπου προήλθε και η ονομασία του. Σε μεσαιωνικές πηγές αναφέρεται η οικογένεια Goul, όπως και συριακής καταγωγής οικογένεια «λευκών Γενουατών» με το επώνυμο Guli, που ο Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 693) μνημονεύει ένα μέλος της, τον Στασήν τοῦ Γούλου.

Δεν υπάρχει , πάντως, αναφορά κατά πόσον το χωριό ανήκε σε μια τέτοια οικογένεια. Αργότερα όμως, και συγκεκριμένα στα χρόνια του βασιλιά Πέτρου Α' (1359-1369) η Χούλου ήταν φέουδο που ανήκε στον ευγενή Ιωάννη ντε Μοντολίφ και στην οικογένειά του. Τούτο μαρτυρεί ο χρονογράφος Λεόντιος Μαχαιράς (Χρονικόν, παρ. 234), που γράφει για την Ιωάννα ντ' Αλεμάν* ότι ήταν γυναῖκα τοῦ σίρ Τζουάν τε Μουντολίφ τοῦ κυροῦ τῆς Χούλου.

Η Ιωάννα ντ' Αλεμάν ήταν η περιβόητη ερωμένη του βασιλιά Πέτρου Α', την οποία βασάνισε απάνθρωπα η σύζυγός του, βασίλισσα Ελεονώρα* και που πιστεύεται ότι η προσωπική της ιστορία απετέλεσε το θέμα του γνωστού κι ωραίου κυπριακού μεσαιωνικού τραγουδιού της Αροδαφνούσας*. Η παλαιά παράδοση εξακολουθεί και σήμερα να επιζεί στην περιοχή, αρκετά αλλοιωμένη όμως, αφού ομιλεί για την Αροδαφνούσα (που ταυτίζεται εδώ με τη μυστηριώδη ρήγαινα* της Κύπρου) ως ιδιοκτήτρια του γειτονικού χωριού Λεμώνα κι ως έχουσα ερωτικές σχέσεις με τον «ρήγα της Χούλου». Βέβαια ο «ρήγας» (=βασιλιάς) της παράδοσης δεν ήταν βασιλιάς αλλά ευγενής φεουδάρχης, ο Ιωάννης ντε Μοντολίφ (για τον οποίο βλέπε στο λήμμα Μοντολίφ οικογένεια).

Ίσως είχε υπόψιν το μεσαιωνικό σκάνδαλο των σχέσεων Πέτρου Α' και Ιωάννας ντ' Αλεμάν ο Hogarth, που απεκάλεσε την Χούλου ως «χωριό μεγάλο και φαύλο» (Devia Cypria, p. 39).

Ο de Mas Latrie περιλαμβάνει επίσης το χωριό Χούλου στα φέουδα της περιόδου της Φραγκοκρατίας.

Ενδιαφέροντα μνημεία στο χωριό αποτελούν οι εκκλησίες του. Μεταξύ αυτών, η εκκλησία η αφιερωμένη στην Παναγία Παντάνασσα, των αρχών του 16ου αιώνα (για την οποία δες χωριστό λήμμα Παναγίας εκκλησίες). Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου, των Βυζαντινών χρόνων, στα δυτικά του χωριού (βλέπε λήμμα Γεωργίου Αγίου εκκλησίες). Αξιόλογη ήταν επίσης και η (ερειπωμένη σήμερα) εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου, των μέσων του 12ου αιώνα (για την οποία βλέπε χωριστό λήμμα Θεοδώρου Αγίου εκκλησίες). Άλλες εκκλησίες στην ευρύτερη περιοχή της Χούλου ήταν αφιερωμένες στον Τίμιο Σταυρό, στην αγία Παρασκευή, στον άγιο Κόνωνα, στην αγία Ειρήνη, στον άγιο Αναστάσιο. Η ύπαρξη τόσων πολλών εκκλησιών και ξωκλησιών μαρτυρεί την ακμή της Χούλου σε παλαιότερες εποχές.

Σύμφωνα προς πληροφορίες του Ιερώνυμου Περιστιάνη, στη Χούλου λειτούργησε ιδιωτικό σχολείο από το 1860. Αναφέρεται ένας δάσκαλος, ο Ιωάννης Ιακώβου, που είχε τότε μόνο 6 μαθητές στους οποίους δίδασκε τα «εκκλησιαστικά γράμματα» επί πιστώσει! Όταν, δηλαδή, ο κάθε μαθητής μάθαινε όσα γράμματα ήθελε, τότε ο δάσκαλος πληρωνόταν ανάλογα.