Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Πληροφορίες για την πόλη και τη ζωή της, υπάρχουν ή υπονοούνται ή προκύπτουν από αρχαίες φιλολογικές αναφορές, από επιγραφές που έχουν βρεθεί κι από άλλα αρχαιολογικά ευρήματα.

ΛΑΤΡΕΙΕΣ: Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι κατά την Αρχαιότητα στη Σαλαμίνα λατρεύονταν κυρίως οι ελληνικές θεότητες, πράγμα που αποτελεί ένα ακόμη στοιχείο στη γενική εικόνα για τον ελληνικό χαρακτήρα της πόλης, την οποία χαρακτηρίζει ἑλληνικωτάτην ο Ισοκράτης, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ευαγόρα Α'.

 

Έγινε ήδη αναφορά πιο πάνω για ελληνικές θεότητες που εικονίζονταν σε νομίσματα βασιλιάδων της Σαλαμίνος: Αφροδίτη, Αθηνά, Άρτεμις κ.α. Φαίνεται όμως ότι η θεότητα που περισσότερο και ιδιαίτερα τιμήθηκε στην αρχαία Σαλαμίνα ήταν ο Ζεύς. Η στενή σχέση του Δία με την πόλη ίσως ξεκινά από το γεγονός ότι οι βασιλιάδες της εθεωρούντο και θεωρούσαν ότι κατάγονταν από τη γενιά του Αιακού (όπως εξηγήθηκε πιο πάνω), άρα από τον Δία, από τον οποίο καταγόταν ο Αιακός.

 

Είναι αποδεδειγμένο κι από την αρχαιολογική έρευνα ότι υφίστατο στη Σαλαμίνα λαμπρός ναός του Διός, που τα κατάλοιπά του περιγράφονται πιο πάνω, στο κεφάλαιο για τις αρχαιότητες της πόλης. Αλλά και οι επιγραφικές μαρτυρίες είναι αρκετές. Σε επιγραφές που βρέθηκαν στη Σαλαμίνα ο Ζευς μνημονεύεται άλλοτε χωρίς επίθετο, κι άλλοτε με το επίθετο Ολύμπιος. Ο «πατέρας των θεών και των ανθρώπων» έφερε επίσης το τοπικό επίθετο Σαλαμίνιος, αφού ιδιαίτερα λατρευόταν στη Σαλαμίνα. Ο Τάκιτος έτσι τον αναφέρει: Jovi Salaminio. Ο Τάκιτος (Annales, III, 62) μας δίνει την πληροφορία ότι οι Σαλαμίνιοι θεωρούσαν ως ιδρυτή του ναού του Διός στη Σαλαμίνα, συνεπώς και εκείνον που είχε καθιερώσει εκεί τη λατρεία του, τον ίδιο τον Τεύκρο. Έτσι φαίνεται η ιδιαίτερη σχέση του Διός με την πόλη μέσω του Τεύκρου (απογόνου του Αιακού). Ο Τάκιτος δίνει τις πληροφορίες αυτές, αναφερόμενος στο γεγονός ότι οι Κύπριοι (το 22 μ.Χ.) είχαν ζητήσει από τη ρωμαϊκή σύγκλητο τη χορήγηση δικαιώματος παροχής ασύλου για τρεις ναούς του νησιού: Της Αφροδίτης στην Παλαίπαφο, της Αμαθουσίας Αφροδίτης στην Αμαθούντα και του Διός στη Σαλαμίνα. Η αίτηση προς τη ρωμαϊκή σύγκλητο δίνει, προφανώς, την πεποίθηση των Κυπρίων ως προς τους τρεις αρχαιότερους ναούς στο νησί τους (κι όχι κατ' ανάγκην τους πιο σημαντικούς, αφού από την αίτηση εξαιρείται, για παράδειγμα, ο τόσο φημισμένος ναός του Απόλλωνος στο Κούριον).

 

Η λατρεία του Δία στην Κύπρο εισήχθη από τους Αχαιούς, πιθανότατα αρχικά στη Σαλαμίνα, απ' όπου κι εξαπλώθηκε σ' ολόκληρο το νησί.

 

Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος (Rerum Gestarum Libri, XIV, 8, 14), γράφει ότι δυο πόλεις είναι που κάνουν περίφημη την Κύπρο: η Σαλαμίς, διάσημη για τους ναούς του Διός, και η Πάφος, διάσημη για το ιερό της Αφροδίτης. Ο Μαρκελλίνος ομιλεί για ναούς του Διός στη Σαλαμίνα, άρα στην πόλη υφίσταντο περισσότεροι από έναν.

 

Ο Λακτάντιος (De Falsa Religione, I, 21), κάνει λόγο για ανθρωποθυσίες στη Σαλαμίνα προς τιμήν του Διός γράφοντας ότι το έθιμο αυτό είχε καθιερωθεί από τον Τεύκρο και υφίστατο (για πολλούς αιώνες) μέχρι τα χρόνια του αυτοκράτορα Αδριανού (α' μισό του 2ου μ.Χ. αιώνα).

 

Ωστόσο ο Πορφύριος (Περί ἀποχῆς ἐμψύχων, 2,54-55) γράφει ότι οι ανθρωποθυσίες στη Σαλαμίνα εγίνοντο αρχικά προς τιμήν της Αγραύλου κι αργότερα προς τιμήν του Διομήδη. Προσθέτει δε ο Πορφύριος ότι το έθιμο καταργήθηκε από τον Κύπριο βασιλιά Δίφιλο* που έζησε στα χρόνια του Σέλευκου του Θεολόγου, ο οποίος αντικατέστησε την ανθρωποθυσία με θυσία βοδιού.

 

Δεν γνωρίζουμε τίποτα για τον αναφερόμενο βασιλιά Δίφιλο, που (εάν υπήρξε πράγματι βασιλιάς της Σαλαμίνος) ίσως να έζησε τον 7ο-6ο π.Χ. αιώνα. Η Άγραυλος*, κόρη του Κέκροπος και της Αγραυλίδος, ετιμάτο ιδιαίτερα στη Σαλαμίνα, όπου είχε και λαμπρό ναό. Ως κόρη του Κέκροπος (μυθικού ήρωα της Αττικής και πρώτου βασιλιά των Αθηνών), εντάσσεται και αυτή στις στενές σχέσεις της Σαλαμίνος με τον ελληνικό χώρο και, στην προκειμένη περίπτωση, με την Αθήνα. Ο Διομήδης* πάλι, θεοποιημένος γιος του Τυδέως, βασιλιά της Αιτωλίας (κι από μητέρα καταγόμενη από το Άργος, την Διπύλη), ήταν ένας από τους επιφανέστερους ήρωες του Τρωικού πολέμου όπου, μάλιστα, αντιμετώπισε και θεούς (Άρη, Αφροδίτη) που τους πλήγωσε με τη βοήθεια της Αθηνάς. Στον ελληνικό χώρο, μέχρι και τις αποικίες της Ιταλίας, λατρευόταν μαζί με την Αθηνά, την προστάτιδά του. Στη Σαλαμίνα της Κύπρου φαίνεται ότι στο ίδιο σύμπλεγμα υφίσταντο οι ναοί της Αθηνάς, του Διομήδη και της Αγραύλου.

 

Ο Σουίδας αναφέρει κάποια ειδική θυσία που ετελείτο στη Σαλαμίνα, κι ονομαζόταν μοτοφαγία. Δεν δίνει όμως περισσότερες πληροφορίες για την τελετή αυτή, ούτε για ποια θεότητα γινόταν.

 

Η Κυπρία θεά Αφροδίτη δεν μπορούσε, βέβαια, να μη λατρευόταν και στη Σαλαμίνα, όπου θα πρέπει να διέθετε και ναό, όπως προκύπτει κι από τις επιγραφικές μαρτυρίες. Ο ναός της όμως δεν έχαιρε τόσο μεγάλης φήμης όπως αλλού στην Κύπρο και ιδίως στην Παλαίπαφο, στην Αμαθούντα, στους Γόλγους και στο Ιδάλιον. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι όμως η λατρεία της στη Σαλαμίνα ως Αφροδίτης Παρακύπτουσας (ο Οβίδιος δίνει την πληροφορία ότι στην Παρακύπτουσα Αφροδίτη ήταν αφιερωμένος ένας ναός στη Σαλαμίνα). Βλέπε λεπτομέρειες στα λήμματα Παρακύπτουσα, Αναξαρέτη, Αρκεοφών, Οβίδιος.

 

Ο Απόλλωνας δεν αναφέρεται στις υπάρχουσες πηγές να τιμάται ιδιαίτερα στη Σαλαμίνα, ίσως επειδή υπήρχαν άλλοι φημισμένοι ναοί του στην Κύπρο. Όμως φαίνεται ότι κι ο θεός αυτός έχαιρε μεγάλης εκτιμήσεως στην πόλη όπου η λατρεία του φαίνεται να ήταν αρχαιότατη και εισαγμένη, επίσης, από τους Αχαιούς (υπενθυμίζουμε το περίφημο άγαλμα του Κεραιάτη* Απόλλωνος, του 13ου/12ου π.Χ. αιώνα από την Έγκωμη۠ ο θεός, με το επίθετο Κεραιάτας, δηλαδή κερασφόρος, λατρευόταν στην Αρκαδία της Πελοποννήσου. Τα μαρτυρούμενα, εξάλλου, αφιερώματα βασιλιάδων της Σαλαμίνος σε παραδοσιακά και φημισμένα κέντρα λατρείας του Απόλλωνα (Δελφοί, Δήλος) αποτελούν απόδειξη της μεγάλης εκτιμήσεως της Σαλαμίνος προς τον σημαντικό αυτό θεό. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για το γεγονός ότι η Σαλαμίς ήταν η πρώτη θεωροδόκος*, μεταξύ των πόλεων της Κύπρου κατά τα Ελληνιστικά χρόνια, δηλαδή εγγεγραμμένη συνδρομήτρια σε εισφορές προς τους Δελφούς.

 

Οι επιγραφικές μαρτυρίες αποδεικνύουν επίσης ότι στην αρχαία Σαλαμίνα λατρεύονταν κι ο Ερμής, ο Διόνυσος (του οποίου η λατρεία εισήχθη καθυστερημένα στην Κύπρο), η Νέμεσις, η Περσεφόνη, ο Ηρακλής και κάποια θεά   Όμβριος (=της βροχής). Στη Σαλαμίνα βρέθηκε κι άγαλμα γυμνής θεότητας με στάμνα από την οποία χύνεται νερό, που ίσως ήταν αυτή η   Όμβριος* θεά.

 

Από τις μη ελληνικές θεότητες των οποίων η λατρεία μαρτυρείται στην Κύπρο, μόνο ο Σάραπις αποδεικνύεται ότι λατρεύθηκε στη Σαλαμίνα, όπου βρέθηκε κι άγαλμα του θεού καθισμένου σε θρόνο (των Ελληνιστικών χρόνων). Είναι όμως χαρακτηριστικό ότι σε σχετική επιγραφή που βρέθηκε, ο αφιερωτής προς τον θεό αποδεικνύεται ότι ήταν Αθηναίος που ζούσε στη Σαλαμίνα κι όχι Κύπριος! Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η λατρεία του Σαράπιδος στην Αίγυπτο ξεκινά από την εποχή του (Έλληνα) Πτολεμαίου Α' ο οποίος προσπάθησε να δημιουργήσει έναν «ελληνοαιγυπτιακό» θεό, για λόγους σκοπιμότητας. Σε μερικές περιπτώσεις ο Σάραπις ταυτίστηκε με τον Δία, κι ίσως έτσι προωθήθηκε η λατρεία του στη Σαλαμίνα κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα.

 

 

Το αμφιθέατρο της πόλης: Μεταξύ των λαμπρών δημοσίων οικοδομημάτων της Σαλαμίνος υφίστατο και αμφιθέατρο για το οποίο δεν έχει γίνει λόγος προηγουμένως, αφού λίγα μόνο ίχνη του σώζονται. Το αμφιθέατρο βρισκόταν μεταξύ του γυμνασίου, του σταδίου και του θεάτρου. Θα πρέπει να καταστράφηκε κι αυτό από τους ισχυρούς σεισμούς που γκρέμισαν και τα άλλα κτίρια της πόλης.

 

Οι λίνυφοι: Σε επιγραφή από τη Σαλαμίνα, του 2ου μ.Χ. αιώνα, μνημονεύεται η αφιέρωση αγάλματος του αυτοκράτορα Αδριανού από τούς κατά Σαλαμῖνα λινύφους. Οι λίνυφοι αυτοί ήταν οι υφαντές λινών υφασμάτων. Θα πρέπει να ήσαν πολλοί για να φαίνεται ότι δρούσαν ομαδικά (οργανωμένοι σε ένα είδος συντεχνίας) και εύποροι (για ν' αφιερώνουν αυτοκρατορικό άγαλμα). Οι υφαντές αποτελούσαν, όπως εξυπακούεται, μια σημαντική τάξη εργαζομένων στη Σαλαμίνα. Μπορούμε δε να υποθέσουμε ότι η ύπαιθρος που ανήκε στη διοικητική έκταση της πόλης παρήγε και άφθονο λινάρι.

 

Η υφαντική ήταν σημαντική παραδοσιακή τέχνη στη Σαλαμίνα. Μάλιστα ένας από τους πιο γνωστούς και περίφημους υφαντές στην Ελλάδα (που έζησε στην Αθήνα στα χρόνια του Περικλέους), ήταν ο Ακεσάς ή Ακεσσαίος από τη Σαλαμίνα.

 

Τύποι ονόματος: Σε διάφορα αρχαία φιλολογικά κείμενα η Σαλαμίς απαντάται και με διάφορους άλλους τύπους του ονόματός της: Σαλαμιάς, Σαλαμίν, Σαλαμίνη.

 

Οι κάτοικοι της Σαλαμίνος εθεωρούντο ξεχωριστή εθνική ομάδα: Ο Ηρόδοτος (7,90), αναφερόμενος στην εθνολογία των Κυπρίων, γράφει ότι απ' αυτούς (τους Κυπρίους) τοσάδε ἔθνεά ἐστι ۠ οἱ μεν ἀπό Σαλαμῖνος καί Ἀθηνέων, οἱ δέ  ἀπό  Ἀρκαδίης, οἱ δέ ἀπό Κύθνου, οἱ δέ ἀπό Φοινίκης, οἱ δέ ἀπό Αἰθιοπίης, ὡς αὐτοί Κύπριοι λέγουσιν...

 

Δηλαδή ο Ηρόδοτος, βασιζόμενος σ' αυτά που οι ίδιοι οι Κύπριοι λέγανε, διέκρινε στην Κύπρο 6 εθνότητες (εθνικές ομάδες), εκ των οποίων πρώτη αναφέρει την εθνική ομάδα ἀπό Σαλαμῖνος, δηλαδή προερχόμενη από το ελληνικό νησί της Σαλαμίνος. Εννοεί, ο μεγάλος ιστορικός, την εθνική ομάδα που θεωρούσε ότι προερχόταν από τον Τεύκρο και τους αποίκους που είχαν φθάσει στην Κύπρο μαζί του και υπό την αρχηγία του. Αυτών απόγονοι ήσαν οι πολίτες της κυπριακής Σαλαμίνος, που αποτελούσαν μια από τις αρχαίες εθνικές ομάδες της Κύπρου.

 

Ο Σκύλαξ, πάλι, στο έργο του Περίπλους, αναφέρει διάφορες πόλεις της Κύπρου και την εθνολογία τους, μνημονεύοντας πρώτη τη Σαλαμίνα: Σαλαμίς ἑλληνική...

 

Έτσι, το μικρό νησί της Σαλαμίνας στον Σαρωνικό εθεωρείτο κατά την Αρχαιότητα η μητρόπολη της κυπριακής Σαλαμίνος. Πράγμα που αναφέρει κι ο τραγικός Αισχύλος (Πέρσαι, 895-896), βάζοντας τον Πέρση βασιλιά Δαρείο να λέγει για την πόλη Σαλαμίνα της Κύπρου, ότι ήταν εκείνη της οποίας η μητρόπολη στάθηκε αιτία των στεναγμών (των Περσών, μετά τη συμφορά τους στη ναυμαχία της Σαλαμίνος):

 

... Σαλαμῖνά τε, τᾶς νῦν ματρόπολις

τῶνδ' αἰτία στεναγμῶν...