Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Όταν η Κύπρος εντάχθηκε, ως ενιαίος χώρος, στο κράτος του Πτολεμαίου, με έδρα την Αλεξάνδρεια, πρωτεύουσα του νησιού επελέγη η Πάφος, εις βάρος της Σαλαμίνας. Η επιλογή αυτή δεν σήμαινε, κατ' ανάγκην, υπεροχή της Πάφου και κάποια παρακμή της Σαλαμίνας. Μάλλον η γεωγραφική θέση της Πάφου (πλησιέστερα προς την Αλεξάνδρεια) και άλλοι παρόμοιοι λόγοι επέβαλαν την επιλογή της ως πρωτεύουσας, και τέτοια παρέμεινε η Πάφος και κατά τα χρόνια της ρωμαϊκής κυριαρχίας που ακολούθησαν. Ωστόσο σε επιγραφές που βρέθηκαν αναφέρεται και η Σαλαμίνα ως μητρόπολις (=πρωτεύουσα) της Κύπρου κατά το β' μισό της περιόδου των Ρωμαϊκών χρόνων.

Μεταξύ των νέων πόλεων που ιδρύθηκαν στην Κύπρο από τους Πτολεμαίους ήταν και μια (από τις τρεις) πόλη Αρσινόη που κτίστηκε κοντά στη Σαλαμίνα. Συγκεκριμένα υπολογίζεται ότι η Αρσινόη αυτή κτίστηκε στην τοποθεσία όπου βρίσκεται σήμερα η Αμμόχωστος.   Όμως αυτή η πόλη, δίπλα στη λαμπρή Σαλαμίνα, δεν μπόρεσε να γίνει σημαντική. Αντίθετα, έζησε στη σκιά της Σαλαμίνας ώσπου καταστράφηκε κι εγκαταλείφθηκε, κι αυτήν ασφαλώς μνημονεύει ανώνυμος γεωγράφος του 4ου μ.Χ. αιώνα ως ερειπωμένη και αμμόχωστον πόλη.

Οι ειρηνικές συνθήκες και το δημοκρατικότερο πολίτευμα που γνώρισαν οι πόλεις της Κύπρου κατά τα Ελληνιστικά χρόνια συνέβαλαν στην ανάπτυξη κι ευημερία τους. Η Σαλαμίς γνώρισε μια νέα ακμή, οικονομική, πολιτιστική και γενικότερη. Η πόλη κοσμήθηκε με νέα λαμπρά οικοδομήματα, όπως θέατρο, γυμνάσιο, ναούς κ.α., και συνέχισε να έχει στενούς δεσμούς (εμπορικούς, θρησκευτικούς και πολιτιστικούς) με σημαντικές ελληνικές πόλεις και σπουδαία ελληνικά θρησκευτικά κέντρα (Αθήνα, Δήλος, Δελφοί κλπ.). Σε επιγραφή του 3ου/2ου π.Χ. αιώνα από τους Δελφούς η Σαλαμίνα αναγράφεται πρώτη μεταξύ των κυπριακών πόλεων που ήταν θεωροδόκοι*, που συνεισέφεραν δηλαδή στο μαντείο των Δελφών μέσω θεωρών που τις επισκέπτονταν. Από επιγραφή γνωρίζουμε, επίσης, ότι πολλοί Σαλαμίνιοι (προφανώς εμπορευόμενοι) ζούσαν στην Αθήνα και στην περιοχή της, κι είχαν ιδρύσει εκεί και δικό τους ναό, τελώντας και γιορτές προς τιμήν της Αφροδίτης και του  Άδωνη. Σε επιγραφές, πάλι, γνωρίζουμε πως η πόλη των Αθηνών τίμησε επανειλημμένα έναν πλούσιο έμπορο από τη Σαλαμίνα, τον Ηρακλείδη* Χαρικλείδου Σαλαμίνιο, για αλλεπάλληλες ευεργεσίες του προς την πόλη αυτή. Ένας άλλος Ηρακλείδης* Σαλαμίνιος ήταν φημισμένος αθλητής και ολυμπιονίκης στο τέλος του 3ου π.Χ. αιώνα (114η Ολυμπιάδα). Αρκετοί άλλοι Σαλαμίνιοι υπήρξαν αξιόλογες προσωπικότητες και μνημονεύονται σε κείμενα και επιγραφές, όπως λ.χ. οι γλύπτες Καλλικλής Ιπποκράτους και Εστιαίος Εστιαίου, ο Στρατοκλής Σαλαμίνιος που διακρίθηκε ως θεατρικός ενδυματολόγος, αργότερα ο φημισμένος αυλητής Αίλιος Αιλιανός με πολλές διεθνείς επιτυχίες, ο γιατρός Πνυτοκράτης, ο γλύπτης Σίμος Θεμιστοκράτους που εργάστηκε στην Ελλάδα, όπως κι ο Αθηνίων κι ο Ονασιφών Κλειωναίου, ο περίφημος αθλητής Δημήτριος ο Σαλαμίνιος κ.α.

Εκείνο που προκύπτει από όλα αυτά, είναι ότι η Σαλαμίνα υπήρξε μια πολύ σημαντική κι ακμάζουσα πόλη κατά τα Ελληνιστικά χρόνια κι αργότερα, κατά τα Ρωμαϊκά, που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από τις άλλες ελληνικές πόλεις (της Κύπρου και του ευρύτερου ελληνικού χώρου), εκτός από τα μεγάλα πνευματικά και πολιτιστικά κέντρα όπως λ.χ. η Αθήνα και η Αλεξάνδρεια. Όταν όμως Σαλαμίνιοι ευεργετούσαν κι αυτή την Αθήνα κι ετιμώντο στους Δελφούς, στη Δήλο κι αλλού, όταν γίνονταν δεκτοί (ως Έλληνες βέβαια) στους Ολυμπιακούς αγώνες και διέπρεπαν, θα πρέπει να θεωρήσουμε βέβαιο ότι οι διακρίσεις αυτές δεν ήσαν τυχαίες αλλά αποτελούσαν επιτυχίες μιας ευημερούσας και πλούσιας πόλης που είχε να επιδείξει και έντονη πολιτιστική ζωή. Τούτο αποδεικνύεται εξ άλλου κι από τα αρχαιολογικά ευρήματα κι έργα τέχνης της πόλης που έχουν διασωθεί. Μια από τις ενδείξεις για την ακμή της πόλης είναι το θέατρό της, χωρητικότητας 15.000 περίπου θεατών, που ήταν από τα μεγαλύτερα της ανατολικής Μεσογείου, όπως ακριβώς και το μεγαλόπρεπο γυμνάσιό της.

Όπως κι οι άλλες πόλεις της Κύπρου, έτσι και η Σαλαμίνα καθιέρωσε τους θεσμούς της Βουλής και του Δήμου, κατά τα ελληνικά δημοκρατικά πρότυπα. Βέβαια, δεδομένου ότι η Κύπρος ολόκληρη ήταν ενταγμένη στο πτολεμαϊκό κράτος, κι αργότερα στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, οι θεσμοί αυτοί δεν ήσαν τόσο ισχυροί όσο σε πόλεις ανεξάρτητες κι εντελώς αυτόνομες. Αποτελούσαν, ωστόσο, δημοκρατικότερη μέθοδο αυτοδιοίκησης που ωφέλησε τις πόλεις. Ακόμη, η Σαλαμίνα ήταν ενταγμένη και στο Κοινόν των κυπριακών πόλεων.

Η πόλη ευημερούσε.  Όμως κατά τα μέσα του 1ου π.Χ. αιώνα οι Σαλαμίνιοι βρέθηκαν να είναι χρεωμένοι σε μερικούς ισχυρούς Ρωμαίους, που απαιτούσαν αποπληρωμή του δανείου μαζί με τον υπέρογκο τόκο του 48%! Δεν γνωρίζουμε γιατί χρειάστηκε να πάρουν οι Σαλαμίνιοι το δάνειο αυτό. Ίσως οφειλόταν σε ξαφνική οικονομική κρίση, αφού είναι γνωστό ότι ο Κάτων*, όταν κατέλαβε την Κύπρο το 58 π.Χ. εξ ονόματος της Ρώμης, είχε ληστέψει και τα θησαυροφυλάκια και τα ταμεία της Κύπρου. Ίσως πάλι να οφειλόταν σε κάποια θεομηνία που πιθανόν να είχε πλήξει την πόλη. (Είναι, πάντως, γνωστό ότι δυο σεισμοί που αναφέρονται στις πηγές συνέβησαν στην Κύπρο αργότερα, το 15 π.Χ. και το 77 μ.Χ. Ο δεύτερος έπληξε σοβαρά και τη Σαλαμίνα, ο πρώτος όμως ιδιαίτερα την Πάφο). Οι Σαλαμίνιοι αρνήθηκαν να πληρώσουν τόσο πολύ τόκο, οπότε οι Ρωμαίοι δοκίμασαν να τους πείσουν με τη βία κι έγιναν επεισόδια. Αναφέρεται, συγκεκριμένα, ότι οι Ρωμαίοι έκλεισαν τις αρχές της πόλης στο βουλευτήριο της Σαλαμίνος, και τις άφησαν εκεί έως ότου πληρώσουν. Πέντε από τους κρατουμένους πέθαναν από πείνα. Αργότερα, όταν διοικητής της Κιλικίας (και της Κύπρου) διορίστηκε ο Κικέρων, οι Σαλαμίνιοι του ζήτησαν να μεσολαβήσει ώστε να μειωθεί ο τόκος του δανείου τους στα 12% (βλέπε λήμμα Κικέρων).

Κατά τα μέσα του 1ου μ.Χ. αιώνα η Σαλαμίνα δέχθηκε το κήρυγμα του Χριστιανισμού από τους αποστόλους Παύλο και Βαρνάβα, οι οποίοι δίδαξαν αρχικά στους Εβραίους που κατοικούσαν στην πόλη. Αργότερα ο Βαρνάβας επανήλθε, περιόδευσε ξανά ολόκληρη την Κύπρο και κατέληξε στη Σαλαμίνα, όπου βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τους Εβραίους (βλέπε λήμμα Βαρνάβας απόστολος).

Μεγάλη παροικία Εβραίων ζούσε στη Σαλαμίνα, όπως και στις άλλες μεγάλες πόλεις της Κύπρου. Οι Εβραίοι στην Κύπρο ευημερούσαν, ιδίως ύστερα από προνομιακή μεταχείρισή τους από τους Πτολεμαίους. Η παρουσία τους στη Σαλαμίνα ήταν ιδιαίτερα έντονη (πρβλ. τις διώξεις και τη δολοφονία του αποστόλου Βαρνάβα). Κι έγινε, τελικά, μοιραία για τη Σαλαμίνα, όταν το 116 μ.Χ. οι Εβραίοι εξεγέρθηκαν και προκάλεσαν τρομερές καταστροφές. Χιλιάδες άνθρωποι κατασφάγηκαν, ενώ η ίδια η πόλη γκρεμίστηκε (βλέπε λήμμα Εβραίοι και Κύπρος).

Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Ευσέβιος στο Χρονικόν του, τούς ἐν Σαλαμῖνι τῆς Κύπρου Ἓλληνας Ἰουδαῖοι ἀνελόντες, τήν πόλιν κατέσκαψαν.

Η φράση: τήν πόλιν κατέσκαψαν δίνει το μέτρο της καταστροφής. Μάλιστα μια πηγή (Δίων Κάσσιος) αναφέρει ότι ο αριθμός των θυμάτων ήταν 240.000 άτομα, αριθμός εφιαλτικός!

Τη Σαλαμίνα βοήθησε τότε οικονομικά ο αυτοκράτορας Αδριανός* που χαρακτηρίζεται σε επιγραφή που έχει βρεθεί ως σωτήρας, ευεργέτης και πατέρας της πόλης, που μπόρεσε έτσι ν' ανοικοδομηθεί.

Η συγκεκριμένη επιγραφή, που βρέθηκε στην ίδια τη Σαλαμίνα, είναι του 123 μ.Χ. και φαίνεται ότι είχε στηθεί, μαζί με άγαλμα του Αδριανού, από τις αρχές της πόλης προκειμένου να τιμήσουν τον αυτοκράτορα για τη συμπαράστασή του. Στην ίδια επιγραφή η πόλη αυτοχαρακτηρίζεται ως Σαλαμίς, ἡ Κύπρου μητρόπολις.

Θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι από την εποχή αυτή η Πάφος έπαψε να είναι μητρόπολις (=πρωτεύουσα) της Κύπρου και ότι τον επίζηλο τίτλο πήρε η Σαλαμίνα. Μήπως τούτο αποτελούσε μια επί πλέον εύνοια του Αδριανού προς τη Σαλαμίνα;

Πάντως και άλλες επιγραφές που βρέθηκαν στη Σαλαμίνα αποτελούν έμμεσες αποδείξεις ότι η έδρα των Ρωμαίων διοικητών (ανθυπάτων) της Κύπρου βρισκόταν τώρα στη Σαλαμίνα (όπως λ.χ. επιγραφές που μνημονεύουν τον ανθύπατο Αντίστιους* Σαπίνους). Αλλά και στο Συναξάριον της Κωνσταντινουπόλεως, όπου γίνεται λόγος για τον Χριστιανό μάρτυρα Αριστοκλή*, αναφέρεται ότι αυτός (γύρω στο 303 μ.Χ.) προετράπη ἀπελθεῖν ἐν Σαλαμῖνι τῇ μητροπόλει, όπου και μαρτύρησε. Συνεπώς κι εδώ η Σαλαμίνα αναφέρεται ως μητρόπολις.