Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Τα ταφικά μνημεία περιλαμβάνουν όλους τους κτιστούς μνημειακούς τάφους και τους λαξευτούς θαλαμοειδείς στις τοποθεσίες «Τζιελλάρκα», «Κουφόμερο» και «Αρχάγγελος» και στα νοτιοανατολικά περίχωρα του χωριού Άγιος Σέργιος. Οι κτιστοί κυπρο-αρχαϊκοί τάφοι ανέρχονται σε 9 και είναι γνωστοί με την επωνυμία «βασιλικοί». Ωστόσο, σύμφωνα με τα πορίσματα των εξονυχιστικών ανασκαφικών ερευνών τους, οι ενδείξεις για ταφές βασιλέων μέσα στους τάφους αυτούς είναι ανύπαρκτες. Έτσι η επωνυμία αυτή ανταποκρίνεται μόνο στον εντυπωσιακό και μνημειακό χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής διαμόρφωσής τους. Οι τύποι των τάφων είναι σχεδόν πανομοιότυποι. Αποτελούνται από ορθογώνιους νεκρικούς θαλάμους, κτισμένους με επιμελημένους πελεκητούς ασβεστόλιθους συνήθως κατά το ψευδισόδομο ή ανώμαλο ισόδομο σύστημα, και από ευρύχωρους ορθογώνιους, ανώμαλους ορθογώνιους ή τραπεζιόσχημους, επικλινείς «δρόμους», που καταλήγουν σε μικρό πρόθυρο ή απ' ευθείας στην πρόσοψη του νεκρικού θαλάμου. Τα τοιχώματα των νεκρικών θαλάμων είναι κατακόρυφα ή με ελαφρά κλίση προς τα μέσα και οι στέγες επίπεδες, δίρρικτες ή καμαρωτές. Τα στόμια των νεκρικών θαλάμων βρίσκονται συνήθως πάνω στον άξονα του μήκους του τάφου και κάποτε στο αριστερό ή το δεξιό τμήμα της πρόσοψης. Αυτά φράσσονταν είτε με μεγάλες ασβεστολιθικές πλάκες είτε με ογκώδεις αργόλιθους στερεωμένους με γυψοκονίαμα και ήσαν εφοδιασμένα με μονολιθικά κατώφλια και υπέρθυρα. Μερικές από τις προσόψεις των τάφων (τάφοι 3 και 50) φέρουν διακοσμητικά γείσα και αρμονικές εγχαράξεις, βελονιές και περιτένειες στους περίτεχνους πελεκητούς λίθους και χαρακτηρίζονται από πυκνή και τέλεια, κάθετη και οριζόντια, αρμολόγηση. Παρόλο που οι νεκρικοί θάλαμοι των τάφων αυτών συλήθηκαν στο παρελθόν, οι «δρόμοι» τους παρέμειναν άθικτοι και μερικοί απ' αυτούς (τάφοι 1,3,47,50 και 79) απέδωσαν εκλεκτά δείγματα αγγειοπλαστικής, μεταλλοτεχνίας, ελεφαντουργίας και διάφορα άλλα αντικείμενα, που σήμερα είναι εκτεθειμένα σε ειδική αίθουσα του Κυπριακού Μουσείου. Ανάμεσα σ' αυτά ξεχωρίζουν ένας μεγάλος χάλκινος λέβητας με ανάγλυφη διακόσμηση γρυπών και σφιγγών γύρω από το χείλος, ένα ξύλινο κρεβάτι κι ένας θρόνος με επένδυση από ελεφαντόδοντο κοσμημένη με πολυποίκιλες εγχάρακτες συνθέσεις. Εκτός από τα ανεκτίμητα αυτά κτερίσματα, οι «δρόμοι» των πιο πάνω κυπρο-αρχαϊκών τάφων απέδωσαν τους δίφρους και τους σκελετούς των αλόγων που θυσιάστηκαν και τάφηκαν κι αυτά προς τιμήν του νεκρού. Από τους τάφους αυτούς ο τάφος με αριθμό 3 είναι τυμβόχωστος και ο τάφος με αριθμό 50, ο λεγόμενος «τάφος της Αγίας Αικατερίνης», φέρει μεταγενέστερη, επιβλητική καμαρωτή στέγη από μεγάλους πελεκητούς ασβεστόλιθους. Όπως ο τάφος με αριθμό 3 έτσι και το λεγόμενο «κενοτάφιο» του Νικοκρέοντος, κοντά στο χωριό Έγκωμη, ήταν καλυμμένο με τεράστιο τύμβο από συμπαγές χώμα. Μετά την ανασκαφή του τύμβου αποκαλύφθηκε μεγάλη, ορθογώνια βαθμιδωτή εξέδρα, κτισμένη από πλιθάρια με τέσσερις σειρές βαθμίδων σε κάθε μια από τις πλευρές της. Η βαθμιδωτή κλίμακα της δυτικής πλευράς χωρίζεται στο μέσο με στενό, πλινθόκτιστο, κατηφορικό δρόμο. Το «κενοτάφιο» αυτό, που είναι μοναδικό στο είδος του σ' ολόκληρη την ελληνιστική Κύπρο, χρονολογείται γύρω στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. και αποδίδεται από τον ανασκαφέα στον τελευταίο βασιλιά της Σαλαμίνος Νικοκρέοντα «που αυτοκτόνησε μαζί με όλα τα μέλη της βασιλικής οικογένειας». Πάνω σε μια πυρά της εξέδρας βρέθηκαν διάφορα αφιερώματα, ανάμεσα στα οποία και 5 κεφαλές αγαλμάτων από άψητο πηλό, μια γυναικεία και τέσσερις ανδρικές. Τρεις από τις ανδρικές κεφαλές, με εξιδανικευμένα τα χαρακτηριστικά του προσώπου, θυμίζουν τα αριστουργηματικά έργα του Έλληνα γλύπτη των Ελληνιστικών χρόνων Λύσιππου, που φιλοτέχνησε και την κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι λαξευτοί θαλαμοειδείς τάφοι των Κυπρο-Αρχαϊκών, Κλασσικών, Ελληνιστικών και Ρωμαϊκών χρόνων στις τοποθεσίες «Τζιελλάρκα», «Κουφόμερο» και «Αρχάγγελος» αποτελούνται από επικλινή ή βαθμιδωτό δρόμο, ορθογώνιο στόμιο, και τετράγωνο ή ορθογώνιο θάλαμο με στρογγυλεμένες γωνίες σε μερικές περιπτώσεις, με κάθετα ή ελαφρά συγκλίνοντα πλευρικά τοιχώματα και με επίπεδες στέγες. Μερικοί τάφοι έχουν δυο συνεχόμενους νεκρικούς θαλάμους και πλάγιες ταφικές θήκες. Εκτός από τους συνηθισμένους αυτούς τύπους υπάρχουν και μερικά δείγματα λακκοειδών τάφων, που είναι καλυμμένοι με μεγάλες ασβεστολιθικές πλάκες και μερικοί μνημειακοί με τεράστιους νεκρικούς θαλάμους όπως ο τάφος στα νοτιοανατολικά σύνορα του χωριού Άγιος Σέργιος. Η μεγάλη πλειονότητα των τάφων αυτών είχε συληθεί στο παρελθόν και τα ευρήματά τους περιορίζονται σε μικρό αριθμό αγγείων, μεταλλικών αντικειμένων και διαφόρων μικροτεχνικών έργων.