Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας στην κοιλάδα του Ατσά, στη γεωγραφική περιφέρεια της Σολιάς. Είναι χτισμένο σ' ένα υψόμετρο 460 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, στα ανατολικά της Ευρύχου. Απέχει 2 περίπου χμ. από τον κύριο δρόμο Λευκωσίας - Αστρομερίτη - Ευρύχου.

Το χωριό αυτό υπήρχε κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Μνημονεύεται σε παλαιό χειρόγραφο ως χωριό της Λευκωσίας και πρόκειται, μάλλον, γι’ αυτό. Σε παλαιούς χάρτες βρίσκεται, εξάλλου, σημειωμένο. Στον χάρτη του Α. Ortelius (1573) σημειώνεται ως S. Todori ενώ σε άλλους χάρτες ως S. Todoro.

Το χωριό είναι συχνά γνωστό ως Άγιος Θεόδωρος της Ευρύχου (από το γειτονικό Κεφαλοχώρι) ή Άγιος Θεόδωρος της Σολιάς (από τη γεωγραφική περιφέρεια στα δυτικά). Ο ποταμός Ατσάς που κυλά ανατολικά και παράλληλα προς τον Καρκώτη, αν και ανεξάρτητος, συχνά θεωρείται ως αναπόσπαστο τμήμα της Σολιάς. Έτσι τα δυο χωριά της κοιλάδας του Ατσά, ο Άγιος Θεόδωρος και η Πέτρα, περιλαμβάνονται στην ευρύτερη περιφέρεια της Σολιάς.

Το υψόμετρο στην περιοχή του αυξάνεται γενικά από τα βόρεια προς τα νότια όπου γίνεται βουνίσιο. Στα βόρειά του σύνορα είναι 350 μέτρα, φθάνει τα 460 μέτρα στον οικισμό και στα 1.100 μέτρα στα νότιά του σύνορα. Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι διαβάσες, οι γάββροι και οι πλαγιογρανίτες του Οφιολιθικού Συμπλέγματος του Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν πυριτιούχα εδάφη.

Ο Άγιος Θεόδωρος είναι τοποθετημένος πάνω στους σκληρούς και ανθεκτικούς διαβάσες και περιστοιχίζεται από δασική ή θαμνώδη βλάστηση και δέχεται μια μέση ετήσια βροχόπτωση περί τα 380 χιλιοστόμετρα.

Οι καλλιέργειες είναι εντοπισμένες κυρίως κατά μήκος της στενής κοιλάδας του Ατσά, εκτός από λίγα αμπέλια που καλλιεργούνται στις πλαγιές. Εκτός από τα αμπέλια, στο χωριό καλλιεργούνται οπωροφόρα (κυρίως μηλιές, αχλαδιές, δαμασκηνιές) λίγα σιτηρά, όσπρια, πατάτες, λαχανικά, ελιές και αμυγδαλιές. Η κτηνοτροφία διεξάγεται σε οικιακη βάση.

Από συγκοινωνιακής πλευράς, το χωριό στα βόρεια βρίσκεται κοντά στον κύριο δρόμο Λευκωσίας— Ευρύχου — Τροόδους. Στα νότια, υπάρχει ένας μόνο χωμάτινος δρόμος, κατά μήκος του Ατσά, που συνδέει το χωριό με τα Σπήλια. Περί τα 5 χιλιόμετρα νότια του Αγίου Θεοδώρου και μέσα στα διοικητικά του όρια βρίσκεται ο εγκαταλειμμένος σήμερα οικισμός Καρτερούνι.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού έχουν ως ακολούθως:

Όπως όλα σχεδόν τα χωριά της Σολιάς, έτσι και ο Άγιος Θεόδωρος δέχτηκε μετά την εισβολή σημαντικό αριθμό προσφύγων, σε σημείο που, εκείνη την περίοδο, ο πληθυσμός του χωριού έφτασε στους 258 κατοίκους.

Το μεταλλείο της Σκουριώτισσας βοήθησε, πριν από την εισβολή, στην εργοδότηση αρκετού πληθυσμού. Σήμερα ένα μικρό μέρος του πληθυσμού διακινείται στη Λευκωσία για εργοδότηση, όπως συμβαίνει και με άλλα χωριά της Σολιάς.

Άγιος Θεόδωρος (Τηλλυρίας): Τουρκοκυπριακό χωριό της Λευκωσίας, που βρίσκεται πολύ κοντά στη λεγόμενη «νεκρή» ζώνη, 60 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται στη γεωγραφική περιφέρεια της Τηλλυρίας, κοντά σε τέσσερα άλλα τουρκοκυπριακά χωριά, που μαζί αποτελούν ένα συμπαγές σύμπλεγμα τουρκοκυπριακών χωριών. Τα άλλα χωριά είναι τα Κόκκινα, το Άγιο Γεωργούδι, η Αλεύκα και το Σελλάδιν τ'Αππη.

Το χωριό είναι γνωστό ως Άγιος Θεόδωρος Τηλλυρίας ή Άγιος Θεόδωρος Μανσούρας (από το χωριό Μανσούρα, που βρίσκεται κοντά στην ακτή, πάνω στο δρόμο Πόλης- Ξερού).

Το χωριό υφίστατο κατά τα Μεσαιωνικά χρόνια. Βρίσκεται σημειωμένο σε παλαιούς χάρτες ως S. Todoro. Προφανώς είχε ιδρυθεί κατά τα Βυζαντινά χρόνια. Είναι μεταξύ των ελληνικών χωριών της Κύπρου που σταδιακά είχαν εκτουρκιστεί κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, διατηρώντας όμως την ελληνική και αγιολογική ονομασία τους.

Το υψόμετρο αυξάνεται αισθητά από την παράκτια περιοχή του χωριού προς τα νότια, όπου φθάνει τα 600 περίπου μέτρα. Το τοπίο δεν είναι μόνο επικλινές αλλά και διαμελισμένο από αρκετά μικρά ρυάκια που πηγάζουν νοτιότερα από τα βουνά του δάσους της Πάφου και χύνονται στη θαλάσσια περιοχή στα βόρεια του χωριού.  Από γεωλογικής απόψεως, στη διοικητική έκταση του χωριού κυριαρχούν οι λάβες και οι διαβάσες του Οφιολιθικού Συμπλέγματος του Τροόδους. Πάνω στα πετρώματα αυτά αναπτύχθηκαν φαιοχώματα και πυριτιούχα εδάφη.

Ο Άγιος Θεόδωρος είναι τοποθετημένος πάνω σ' ένα διαμελισμένο τοπίο από λάβες, δέχεται δε μια μέση ετήσια βροχόπτωση κάπου 500 χιλιοστόμετρα. Εκτός από λίγα σιτηρά, καλλιεργούνται λίγες ελιές και χαρουπιές. Ανεπτυγμένη πριν από την εισβολή ήταν και η κτηνοτροφία, ιδιαίτερα των αιγών. Οι κάτοικοι ασχολούνταν και με τα ξυλοκάρβουνα, μια απασχόληση που σχεδόν επιβλήθηκε εξαιτίας της γειτνίασης του χωριού με το δάσος.

Από συγκοινωνιακής απόψεως, ο Άγιος Θεόδωρος συνδέεται στα βόρεια με τον παραλιακό δρόμο Πόλης- Ξερού. Στα βόρεια του Αγίου Θεοδώρου βρίσκεται το χωριό Μανσούρα και στα βορειοδυτικά του το χωριό Μοσφιλερή, τα οποία περιλαμβάνονται στα διοικητικά του όρια.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού του χωριού έχουν ως ακολούθως:

Οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι του χωριού το εγκατέλειψαν μετά την τουρκική εισβολή του 1974, οπότε και μεταφέρθηκαν από την ηγεσία τους στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου. Το χωριό παραμένει εγκαταλειμμένο.

Ένα από τα πέντε  χωριά με το όνομα Άγιος Θεόδωρος που υπάρχουν στην Κύπρο μνημονεύεται από τον ιστορικό Φλώριο Βουστρώνιο (16ος αιώνας) ως φέουδο που μετά το 1460 είχε δοθεί από τον τότε βασιλιά της Κύπρου Ιάκωβο Β’ στον ευγενή Πέτρο ντ’ Άβιλα, μαζί με άλλα εννέα χωριά σε διάφορες περιοχές της Κύπρου. Δεν υπάρχει αναφορά που να βοηθεί στο να αναγνωρίσουμε ποιό από τα πέντε χωριά ήταν, πιθανότατα ένα από εκείνα των οποίων μαρτυρείται σαφώς η ύπαρξη κατά τα Μεσαιωνικά Χρόνια.