Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η λέξη προέρχεται από τη γαλλική assisiae που σημαίνει συνεδριάσεις και, ιδιαίτερα, συνεδριάσεις του δικαστηρίου, κατ' ακολουθία δε το ίδιο το δικαστήριο, τις αποφάσεις του και, γενικότερα, το Δίκαιο. Ο όρος, είχε αρχικά καθιερωθεί στη Δύση και αργότερα καθιερώθηκε και σε μέρη της Ανατολής τα οποία κατακτήθηκαν από τους Σταυροφόρους. Έτσι υπάρχουν οι ασσίζες της Ιερουσαλήμ, οι ασσίζες της Αντιόχειας, οι ασσίζες της Ρωμανίας, οι ασσίζες της Κύπρου.

Οι ασσίζες της Ιερουσαλήμ και της Κύπρου συντάχθηκαν από τους Φράγκους ηγεμόνες των δυο βασιλείων. Το πρώτο κείμενο των ασσιζών αυτών συντάχθηκε σε δυο κώδικες στα Ιεροσόλυμα κατά τον 12ο αιώνα, ύστερα από εντολή του βασιλιά Γοδεφρίγου Βουιλλώνος (Bouillon) και συντάκτες του ήταν μέλη επιτροπής, εκπρόσωποι του κλήρου και του στρατού. Ο πρώτος κώδικας ήταν οι ασσίζες της Υψηλής Αυλής (Assises de la Haute Cour) που ρύθμιζαν τις σχέσεις μεταξύ του ηγεμόνα και των φεουδαρχών. Ο δεύτερος κώδικας ήταν οι ασσίζες της Κάτω Αυλής ή της Αυλής της Βουργησίας (Assises de la Basse Cour, de la Cour des Bourgeois) κι αποτελούσαν κανόνες που ρύθμιζαν τις σχέσεις μεταξύ των αστών.

Αντίστοιχα προς τους δυο αυτούς κώδικες δημιουργήθηκαν δυο δικαστήρια. Το πρώτο, με πρόεδρο τον βασιλιά, δίκαζε τις διαφορές μεταξύ των τιτλούχων ευγενών με βάση τις ασσίζες του πρώτου κώδικα. Το δεύτερο δικαστήριο, με πρόεδρο τον βασιλικό επίτροπο (βισκούντη) δίκαζε τις διαφορές μεταξύ των αστών με βάση τις ασσίζες του δεύτερου κώδικα.

Τα κείμενα και των δυο συλλογών χάθηκαν κατά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τον Σαλαντίν. Τον 13ο αιώνα οι δυο κώδικες ξανασυντάχθηκαν, πάλι στην Ιερουσαλήμ, και απετέλεσαν εκεί ισχύον Δίκαιο. Ο πρώτος κώδικας γράφτηκε στην παλαιογαλλική γλώσσα της εποχής από διάσημους νομοδιδάσκαλους του 13ου αιώνα και κυρίως τον Φίλιππο της Ναβάρρας και τον Ιωάννη Ιβελίνο. Ο δεύτερος κώδικας γράφτηκε, όπως φαίνεται, νωρίτερα του πρώτου, από άγνωστο συγγραφέα.

Παράλληλα με την Ιερουσαλήμ, οι ασσίζες αυτές ίσχυαν και στο βασίλειο της Κύπρου. Κατά τον 14ο αιώνα οι ασσίζες της Βουργησίας μεταφράστηκαν και στην κυπριακή διάλεκτο από άγνωστο μεταφραστή. Η μετάφραση αυτή, πέρα από τη νομική και ιστορική της αξία, αποτελεί δείγμα της καλλιέργειας της δημοτικής κυπριακής διαλέκτου και πολύτιμο βοήθημα στη μελέτη της ιστορικής της εξέλιξης.

Το κείμενο αρχίζει με την ανακοίνωση της ελληνικής μετάφρασης: «Ὁ ἐνδοξότατος αὐθέντης καί ὁδηγός τοῦ ρηγάτου τῶν Ἱεροσολύμων, ὀνόματι Κούντε Ὀφρίου δέ Παλιοῦν ἐποῖκεν νά τό γράψουν εἰς τήν διάλεχτόν τοῦ Φρανζόζηκα εἰς τό αὐτό ρηγάτον τῶν Ἱεροσολύμων, τό ποῖον ἐμεταβάλτην εἰς ρωμαϊκά ἐν ἐπισήμων ἀνδρῶν...»

Την ανακοίνωση αυτή ακολουθεί περιληπτική έκθεση των κεφαλαίων των ασσιζών και ύστερα αρχίζει η αναλυτική έκθεση των διατάξεων.

Οι πρώτες διατάξεις αφορούν την οργάνωση και απονομή της δικαιοσύνης από την Αυλή της Βουργησίας. Αμέσως μετά εκτίθεται το αστικό Δίκαιο, αρχίζοντας από τη σύμβαση της πώλησης και συνεχίζοντας με διατάξεις που αφορούν το δάνειο, την εγγύηση, και μερικές διατάξεις ναυτικού δικαίου. Παρεμβάλλονται διατάξεις για την απόδειξη των ισχυρισμών των διαδίκων διαφορετικού θρησκεύματος ή φυλής. Στη συνέχεια αναφέρονται διατάξεις για τη μίσθωση πραγμάτων, εργασίας ή έργου, περί παρακαταθήκης, περί εταιρείας, όπως επίσης και μερικά θέματα εντολής. Ύστερα διατυπώνονται διατάξεις για τα αποδεικτικά μέσα, περί όρκου, περί μαρτύρων και εγγράφων. Ακολουθούν διατάξεις οικογενειακού δικαίου, περί γάμου, περί δωρεών μεταξύ συζύγων, περί διαζυγίου κ.α. Έπειτα παρατίθενται διατάξεις κληρονομικού δικαίου, διαδοχής εξ αδιαθέτου και εκ διαθήκης, όπως επίσης και περί κληροδοτημάτων. Τέλος ακολουθούν διατάξεις κάθε είδους, εμπραγμάτου, ενοχικού, οικογενειακού, κληρονομικού, ποινικού Δικαίου, περί απελευθερώσεως δούλων, περί συγκρούσεων Δικαίων επί διαδίκων διάφορης φυλής ή θρησκεύματος, και όλα αυτά ανάμεικτα, χωρίς σύστημα, αναμειγνυόμενων και διατάξεων φορολογικών και διαφόρων άλλων.

Είναι φανερό ότι οι συντάκτες των ασσιζών προσπάθησαν να δώσουν το ζωντανό Δίκαιο της εποχής τους για να βοηθήσουν εκείνους που ασχολούνταν με την απονομή δικαιοσύνης. Γι’ αυτό οι ασσίζες περιλαμβάνουν γενικές κατευθύνσεις, περιπτωσιολογία και παραδείγματα. Δεν υπάρχει τεχνική διάρθρωση, ούτε σταθερή ορολογία.

Αναφορικά με τις πηγές των ασσιζών, ο Π.Ι. Ζέπος υποστηρίζει ότι «αἱ ἀσσίζαι τῆς Βουργησίας ἐκφράζουν μέν τό φεουδαλικόν δίκαιον, κυρίως ὃμως ἀποπνέουν τό ἑλληνικόν δίκαιον τῶν ἀνατολικῶν συλλογῶν αἱ ὁποῖαι ἦσαν γνωσταί ὡς νόμοι τοῦ Κωνσταντίου, τοῦ Θεοδοσίου καί τοῦ Λέοντος».