Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Στη χερσόνησο του Ακρωτηρίου, στην επαρχία Λεμεσού, που αποτελεί σήμερα έκταση της ομώνυμης βρεττανικής στρατιωτικής βάσης, έχουν βρεθεί κατά τα τελευταία χρόνια διάφορες αρχαιότητες.

Εκτός από το γνωστό μοναστήρι του Αγίου Νικολάου των Γάτων, που βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της χερσονήσου (και για το οποίο βλέπε στο λήμμα Νικολάου Αγίου μοναστήρια), υπάρχουν και αρκετές αρχαιότητες, ακόμη και του απώτερου προϊστορικού παρελθόντος.

Στην τοποθεσία «Αετόκρεμμος» του Ακρωτηρίου πρόσφατες ανασκαφές έγιναν από αποστολή του Ινστιτούτου Ερημικών Ερευνών του Πανεπιστημίου της Νεβάδα (ΗΠΑ) υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Alan Simmons. Ο χώρος θεωρείται μοναδικός για την κυπριακή αρχαιολογία (τουλάχιστον με βάση τα μέχρι σήμερα δεδομένα), αφού χρονολογήθηκε γύρω στο 8000 π.Χ., δηλαδή κάπου 1.000- 1.500 χρόνια αρχαιότερος από την ακεραμική περίοδο της Νεολιθικής εποχής. Είναι, δηλαδή, ο αρχαιότερος χώρος που έχει ανασκαφεί στην Κύπρο μέχρι σήμερα. Εξάλλου περιέχει ένα καταφανή συσχετισμό πολιτιστικών καταλοίπων με ορισμένα είδη πανίδας της Κύπρου της Πλειστόκαινης περιόδου που έχουν εκλείψει έκτοτε, κυρίως δε κατάλοιπα πυγμαίων ιπποπόταμων και πυγμαίων ελεφάντων.

Ο συσχετισμός των καταλοίπων ανθρώπινης δραστηριότητας και των καταλοίπων τέτοιων ζώων δεν έχει τεκμηριωθεί μέχρι τώρα. Πιθανώς υποδηλώνει ότι η εξαφάνιση τέτοιων ζώων, που υπήρχαν στην Κύπρο, οφειλόταν στο κυνήγι τους από τους ανθρώπους.

Ο χώρος που διερευνήθηκε είναι ένα μεγάλο βραχώδες καταφύγιο που έχει καταρρεύσει, με θέα τη θάλασσα. Παρά τη μικρότητα του χώρου (που είναι περίπου 25 τετραγωνικά μέτρα) ανακαλύφθηκε ένας τεράστιος όγκος ευρημάτων: περίπου 1.000 λίθινα αντικείμενα και γύρω στις 250.000 οστέινα θραύσματα. Έχουν επισημανθεί δυο κύρια αρχαιολογικά στρώματα. Το πάνω στρώμα περιείχε το περισσότερο λίθινο υλικό και μερικά οστά, ενώ το κάτω στρώμα περιείχε το περισσότερο οστέινο υλικό καθώς και περίπου το 15% του λίθινου υλικού. Τα περισσότερα οστά είναι εξαρθρωμένα και πολλά είναι καμένα. Αυτό το κάτω στρώμα μοιάζει με αποθέτη «σκουπιδότοπο».

Τελικά συμπεράσματα δεν έχουν ακόμη εκδοθεί. Έτσι, στο παρόν στάδιο, δεν είναι ακόμη σίγουρο αν οι άνθρωποι που κατοίκησαν στον χώρο αυτό ήταν ομάδες νεολιθικών ανθρώπων ή ήταν οι αμέσως προγενέστεροι της Νεολιθικής εποχής. Ούτε και ξέρουμε ποια ήταν η προέλευσή τους. Ο χώρος έχει προσωρινά ταξινομηθεί σαν «Φάση του Ακρωτηρίου» της κυπριακής Προϊστορίας. Η προσφορά του χώρου στην κυπριακή αρχαιολογία είναι ουσιαστική. Αποτελεί πρόκληση στις ιδέες μας όσον αφορά τους πρώτους κατοίκους του νησιού και τη σχέση τους με την πανίδα του τόπου.

Εκτός από τον χώρο στην τοποθεσία «Αετόκρεμμος», υπάρχουν και άλλα αρχαία κατάλοιπα στην έκταση της χερσονήσου, διαφόρων και διαφορετικών εποχών:

*Στη δυτική αμμώδη θαλάσσια περιοχή της χερσονήσου έχει επισημανθεί αρχαίο ναυάγιο καραβιού, των Ελληνιστικών ή των Ρωμαϊκών χρόνων.

* Στην τοποθεσία «Λάνια», μεταξύ των ακρωτηρίων Γάτα και Ζευγάρι, υπάρχουν κατάλοιπα λαξευμένων στον βράχο αρχαίων οικοδομημάτων των Ελληνιστικών / Ρωμαϊκών χρόνων (βλέπε γι' αυτά στο λήμμα Λάνια αρχαιολογικός χώρος).

* Στις τοποθεσίες Κάτω και Πάνω Καταλύματα και στην τοποθεσία Καταλύματα των Πλακωτών υπάρχουν αρχαία κατάλοιπα και κατάλοιπα των Πρωτοβυζαντινών χρόνων, που περιλαμβάνουν και ερείπια βασιλικής με ψηφιδωτό δάπεδο. Προφανώς υφίστατο στην περιοχή αρχαίος οικισμός και αργότερα οικισμός των Βυζαντινών χρόνων, που πιθανότατα καταστράφηκε κατά την περίοδο των αραβικών επιδρομών (7ος - 10ος μ.Χ. αιώνας). Μεταξύ των καταλοίπων που ήρθαν στο φως, είναι και κατάλοιπα ενός δεύτερους ναού, με μήκος πέραν των 47 μέτρων και πλάτος 20. Και στο δεύτερο αυτό ναό όπως και στον πρώτο- που ήτανε τρίκλιτη βασιλική- υπήρχαν ψηφιδωτά δάπεδα από τα οποία ήρθαν στο φως κατάλοιπα. Θεωρείται ότι ο δεύτερος ναός, που χρονολογήθηκε στον 7ο αιώνα, ήταν αφιερωμένος στα εισόδια της Θεοτόκου. 

* Επίσης σε χώρο της ακτής στη στενή λωρίδα μεταξύ της θάλασσας και της αλυκής του Ακρωτηρίου (ακτή γνωστή ως Λέιτυς Μάιλ) υπάρχουν κατάλοιπα κτιστού καναλιού των χρόνων της Βενετοκρατίας. Το κανάλι ένωνε την αλυκή με τη θάλασσα.

*Στους απόκρημνους κάθετους βράχους κατά μήκος της ακτής στο νότιο άκρο της χερσονήσου (βράχοι μεταξύ των ακρωτηρίων Γάτα και Ζευγάρι) υπάρχουν λαξευτοί τάφοι και πέτρινες σαρκοφάγοι. Οι θαλαμοειδείς αυτοί τάφοι ξεπερνούν τους 120. Από τους βράχους αυτούς είχε γίνει κατά την Αρχαιότητα και λατόμευση. Το κοιμητήριο του Ακρωτηρίου είναι των Ελληνιστικών χρόνων, αλλά χρησιμοποιήθηκε και αργότερα, κατά τα Ρωμαϊκά και Πρωτοβυζαντινά χρόνια.

Υπολογίζεται ότι και άλλες αρχαιότητες υπάρχουν στην περιοχή της χερσονήσου του Ακρωτηρίου.