Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, στη γεωγραφική περιφέρεια της Σολιάς, 620 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Είναι κτισμένο στις όχθες του ποταμού Καρκώτη, ακριβώς στα βόρεια και συνέχεια του οικισμού της Κακοπετριάς.

Από γεωλογικής απόψεως στο μεγαλύτερο μέρος του χωριού κυριαρχούν οι διαβάσες, ενώ στο νότιο, εκεί όπου πλησιάζει την Κακοπετριά, εμφανίζονται οι γάββροι. Τα εδάφη που αναπτύχθηκαν στο μητρικό πέτρωμα είναι τα προσχωσιγενή κατά μήκος της κοιλάδας του Καρκώτη και τα πυριτιούχα στην υπόλοιπη έκταση. Το σημαντικότερο γεωμορφολογικό χαρακτηριστικό του χωριού είναι η κοιλάδα του Καρκώτη, που οφείλεται τόσο σε ρήγματα όσο και σε κοίλωμα που δημιουργήθηκε σε παλαιότερους γεωλογικούς αιώνες. Η τοπογραφία λόγω ανυψώσεων της ξηράς σε σχέση με τη θάλασσα κατά τη διάρκεια της Πλειστόκαινης γεωλογικής περιόδου, έχει ανανεωθεί με καινούργιο κύκλο διάβρωσης. Αυτά τα χαρακτηριστικά της ανανέωσης είναι εμφανή τόσο κατά μήκος της κοιλάδας με τις σχετικές ποτάμιες αναβαθμίδες όσο και κατά μήκος μερικών μικρών κοιλάδων που ενώνονται σχεδόν κάθετα με τον Καρκώτη. Από τις δυο πλευρές της κοιλάδας ανεβαίνει κάπως απότομα το ανάγλυφο προστατεύοντας ταυτόχρονα τις καλλιέργειες από τους ανέμους. Από τις πλαγιές ρέουν μικρά ρυάκια προς την κοιλάδα του Καρκώτη, αν και ένα σχετικά μεγάλο ρυάκι, εκείνο της Έσσω Γαλάτας, αποχετεύει ένα μεγάλο τμήμα της έκτασης μεταξύ Πεδουλά και Γαλάτας. Πάνω στις πλαγιές δεξιά και αριστερά της κοιλάδας του Καρκώτη φυτρώνει μια ποικίλη φυσική βλάστηση κυρίως από λάδανο, κόνιζο, τρεμιθιές και σκόρπια πεύκα. Οι καλαμιώνες, οι σκλήδροι, τα κυπαρίσσια κι ιδιαίτερα οι πανύψηλες λεύκες φυτρώνουν κατά μήκος της κοίτης του ποταμού. Με μια μέση ετήσια βροχόπτωση γύρω στα 625 χιλιοστόμετρα στην κοιλάδα της Γαλάτας καλλιεργούνται οπωροφόρα (κυρίως μηλιές, αχλαδιές, βερικοκιές, ροδακινιές, δαμασκηνιές, καρυδιές, κλπ), λίγα εσπεριδοειδή, αμυγδαλιές, ελιές, πατάτες και ποικίλα άλλα λαχανικά, λίγα όσπρια, αμπέλια στις πλαγιές της κοιλάδας και σιτηρά (κυρίως κριθάρι). Καλλιεργούνται επίσης λίγες καρυδιές και πιστακιές. Αν και η κοιλάδα της Σολιάς είναι ξακουστή για τα φρούτα και τα λαχανικά της, ωστόσο η Γαλάτα είναι περισσότερο φημισμένη για τα μήλα της, που θεωρούνται ένα φρούτο ειδίκευσης.

Το μικροκλίμα της περιοχής επηρεάζει ιδιαίτερα τη γεωργία, είναι δε γνωστό πως κατά μήκος της κοιλάδας της Σολιάς η ελιά εμφανίζεται νότια της Τεμπριάς, ενώ τα εσπεριδοειδή ευδοκιμούν κυρίως βόρεια της Λινούς. Η μεγαλύτερη βροχόπτωση στη Γαλάτα παρατηρείται τους μήνες Ιανουάριο και Δεκέμβριο με 166 και 125 χιλιοστόμετρα αντιστοίχως. Σημειώνεται όμως βροχόπτωση σχεδόν κατά τη διάρκεια ολόκληρου του χρόνου, άσχετα αν κατά τους πιο ξηρούς μήνες (Ιούλιος - Αύγουστος και Σεπτέμβριος) καταγράφονται μόνο μερικά χιλιοστόμετρα.

Η κτηνοτροφία στο χωριό δεν είναι σχεδόν καθόλου ανεπτυγμένη.

Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία οι πλήρεις απογραφές πληθυσμού του χωριού έχουν ως ακολούθως:

Μετά την τουρκική εισβολή του 1974 η Γαλάτα δέχθηκε προσωρινά ένα πολύ μεγάλο αριθμό εκτοπισμένων, κυρίως από την πεδιάδα της Μόρφου. Ακόμη και μέχρι την καταγραφή πληθυσμού το 1976 ο πληθυσμός του χωριού ήταν ανεβασμένος στους 1.411 κατοίκους. Η πληθυσμιακή ανάπτυξη της Γαλάτας οφείλεται κατά κύριο λόγο στην πλούσια, εύφορη και αρδευόμενη κοιλάδα του Καρκώτη που ταυτόχρονα αποτελεί τη μοναδική φυσική δίοδο στην περιοχή.

Η κοιλάδα ενώνει τη Λευκωσία και την κεντρική πεδιάδα της Κύπρου, περιλαμβανομένου και του κάμπου της Μόρφου, με το βουνό του Τροόδους. Εξάλλου κοντά στη Γαλάτα βρίσκονται αρκετά μεταλλεία, όπως του Αμιάντου, του Χρωμίου και της Σκουριώτισσας ˙ αναφέρονται επίσης οι μεταλλευτικές εγκαταστάσεις του Ξερού, όπου αρκετοί κάτοικοι της Γαλάτας μέχρι πρόσφατα εργοδοτούνταν. Σήμερα ένας σημαντικός αριθμός των κατοίκων της Γαλάτας διακινείται στη Λευκωσία για εργοδότηση. Αυτή τη διακίνηση επιτάχυνε το κλείσιμο του μεταλλείου της Σκουριώτισσας καθώς και η ακινητοποίηση των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων του Ξερού μετά την τουρκική εισβολή του 1974.

Ο οικισμός της Γαλάτας, αν και συμπαγής και συγκεντρωτικός γύρω από την εκκλησία της Παναγίας της Οδηγήτριας, στο σύνολό του είναι κτισμένος κατά μήκος της κοιλάδας του Καρκώτη και ιδιαίτερα κατά μήκος του παλαιού δρόμου Λευκωσίας - Τροόδους. Πρόσφατα οι καινούργιες οικοδομές κτίζονται στις πλαγιές της κοιλάδας. Κοντά στα σύγχρονα σπίτια βρίσκονται κι αρκετά παραδοσιακά, που διατηρούν ακόμη τα ξύλινα μπαλκόνια και τις ξύλινες σκάλες, τις επικλινείς κεραμιδένιες στέγες και τους τοίχους με το αρχικό τοπικό πέτρωμα. Δίπλα στη λαϊκή αρχιτεκτονική των σπιτιών βρίσκονται έξι βυζαντινές εκκλησίες του χωριού που αποτελούν αξιόλογα πολιτιστικά μνημεία (Παναγίας Ποδίθου, Αρχαγγέλου Μιχαήλ, Αγίου Σωζομένου, Αγίας Παρασκευής, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Νικολάου).

Από πολύ νωρίς η Γαλάτα λόγω του δροσερού κλίματος και του γραφικού καταπράσινου τοπίου της, ιδιαίτερα λόγω της σχετικής γειτνίασής της με τη Λευκωσία, ανέπτυξε ορεινό τουρισμό. Ένας μεγάλος αριθμός παραθεριστών από τη Λευκωσία και τη δυτική κεντρική πεδιάδα, ενοικιάζουν σπίτια ή μένουν στο ξενοδοχείο του χωριού κατά τους θερινούς μήνες. Από βιομηχανικής σκοπιάς η μοναδική άξια αναφοράς βιομηχανία της Γαλάτας είναι η αρτοποιία.

Η Γαλάτα συνδέεται με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής Σολιάς ιδιαίτερα με τον παλαιό δρόμο που κατά βάση ακολουθεί την κοιλάδα του Καρκώτη. Ο καινούργιος δρόμος Λευκωσίας - Τροόδους συνδέει το χωριό τόσο με την πρωτεύουσα όσο και με τα ορεινά θέρετρα του Τροόδους.

Η Γαλάτα μνημονεύεται από τον ντε Μας Λατρί, που την περιλαμβάνει στην επαρχία της Μαραθάσας. Στους μεσαιωνικούς χάρτες εμφανίζεται ακριβώς με το ίδιο όνομα: Galata. Ο Λεόντιος Μαχαιράς αναφέρει πως η Γαλάτα ανήκε στον οίκο Giblet. Τη Γαλάτα μνημονεύει και ο Ρώσος μοναχός Μπάρσκυ που επεσκέφθη την Κύπρο τον 18ο αιώνα. Ο Μπάρσκυ μετά την επίσκεψή του στο μοναστήρι της Ποδίθου, διανυκτέρευσε στη Γαλάτα για την οποία γράφει: «Ἐπῆγα εἰς τό πλησιέστερον χωρίον, ὀνομαζόμενον Γαλάτα καί διενυκτέρευσα πλησίον ἑνός χριστιανοῦ μετά τῶν συντρόφων μου, οἵτινες ἦσαν ἱερεῖς. Ἂς εἶναι γνωστόν ὃτι τά χωρία τῆς Σολέας ἔχουν πολύ ὀλίγους Μουσουλμάνους κατοίκους, ἡ πλειονότης εἶναι Ἓλληνες Χριστιανοί Ὀρθόδοξοι μέ πάρα πολλούς ναούς καί ἱερεῖς. Τό χωρίον τοῦτο εἶναι τό ὡραιότερον ὃλων. Ὲχει πολλά ὀπωροφόρα δένδρα καί ρέον ὓδωρ καί εὑρίσκεται παρά τόν προαναφερθέντα ποταμόν.»

Ο Φιλόθεος, που διαδέχθηκε τον Σίλβεστρο στον αρχιεπισκοπικό θρόνο (1733-1759) καταγόταν από τη Γαλάτα. Τόσο ο Τζέφρυ όσο και ο Γκάννις αναφέρονται με σχετικές λεπτομέρειες στις εκκλησίες της Γαλάτας. Ο Ι. Κ. Περιστιάνης αναφέρει πως ο Μιχαήλ Ιωαννίδης, που γεννήθηκε στον Πρόδρομο το 1820, δίδαξε στη Γαλάτα κατά πάσαν πιθανότητα λίγα χρόνια μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Ο Παπανδρέας Θ. Κουλέντης σε ειδική μελέτη για τη Γαλάτα αναφέρει: «εἰς ἀπόστασιν δύο μιλίων νοτιώτερον τοῦ χωρίου εὑρίσκεται ἡ τοποθεσία Ἒσσω Γαλάτα μέ ἐρείπια ἀρχαίου ναοῦ ἀφιερωμένου εἰς τόν Ἃγιον Τυχικόν.» Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει πως πολλοί επιφανείς αρχιερείς και ιερωμένοι κατάγονταν από τη Γαλάτα. Εκτός από τον αρχιεπίσκοπο Φιλόθεο αναφέρει τον μητροπολίτη Πάφου Επιφάνιο, τον μητροπολίτη Κερύνειας Χρύσανθο, τον ηγούμενο Σταυροβουνίου Διονύσιο και πολλούς άλλους. Εξάλλου, θεωρεί τους αγίους Ηρακλείδιο και Ιωάννη τον Λαμπαδιστή ως γέννημα της Γαλάτας. (Τόσο ο άγιος Ηρακλείδιος όσο και ο άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής κατάγονταν από το χωριό Λαμπαδού ή Λαμπαδιστού, που δεν υπάρχει πια και βρισκόταν πολύ κοντά στη σημερινή Γαλάτα).

Τοπων: Γαλάτα, ονομασία που, κατά μια άποψη, πήρε το χωριό επειδή αρχικά κατοικήθηκε από εποίκους που είχαν έλθει από τη Γαλατία της Μικράς Ασίας. Κατά μια άλλη άποψη, η ονομασία του χωριού προήλθε από το επώνυμο του πρώτου οικιστή του, που ήταν Γαλάτης, δηλαδή καταγόμενος από τη Γαλατία της Μικράς Ασίας. Εξάλλου στην Ακολουθία του Ιωάννη του Λαμπαδιστή, αναφέρεται ότι ο άγιος καταγόταν από «Λαμπάδος κώμης... τῶν Γαλατῶν ἐπαρχίας».

Όπως προκύπτει από αναφορά στο Χρονικόν του Λεοντίου Μαχαιρά, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας το χωριό ανήκε στη γνωστή οικογένεια ντε Γκιμπλέτ (Giblet).

Σε μεσαιωνικούς χάρτες το χωριό σημειώνεται ως Golata.