Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Είναι η προσφορά ανθρώπου ή ανθρώπων σε ορισμένο θεό ή σε ορισμένους θεούς από συγκεκριμένους ανθρώπους ή κοινότητα. Κύριος σκοπός της προσφοράς ήταν η αποκατάσταση της αρμονικής σχέσης μεταξύ ανθρώπων και θεών. Άλλοι σκοποί ήσαν ο εξευμενισμός των θεών και η εξασφάλιση εκ μέρους τους προστασίας, βοήθειας και καλής συγκομιδής.

Η θυσία αυτή που είχε πένθιμο, μαγικό και θρησκευτικό χαρακτήρα και γινόταν με σφαγή, καύση, πνιγμό, ταφή ή άλλους τρόπους, συνδέεται με την αντίληψη ότι η φωτιά, στην οποία συνήθως έκαιγαν το σώμα του θυσιαζόμενου ανθρώπου, του έδινε αθανασία, ενώ το αίμα του έδινε ιερή δύναμη στη γη. Γι’ αυτό η ανθρωποθυσία δεν ήταν άσχετη προς τη γονιμότητα της γης και παρουσιαζόταν περισσότερο διαδεδομένη στους αγροτικούς πληθυσμούς σ' όλο τον κόσμο. Οι αρχές τέτοιου είδους προσφοράς χάνονται στο σκοτάδι του παρελθόντος και, όπως μπορούμε να υποθέσουμε, είναι τόσο παλαιές όσο και οι πολιτισμοί της γης.

Μεταξύ των περιοχών του κόσμου όπου υπάρχουν ενδείξεις ότι ετελούντο ανθρωποθυσίες, περιλαμβάνονται και όλες σχεδόν οι χώρες γύρω από την Κύπρο, όπως η Αίγυπτος, η Φοινίκη, η Συρία, η Ελλάδα, η Κρήτη. Η Κύπρος, τοποθετημένη γεωγραφικά στο σταυροδρόμι των θαλασσίων εμπορικών δρόμων που ένωναν τις χώρες αυτές, στάθηκε χώρος που επηρεάστηκε πολύμορφα από την αδιάκοπη επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο κατά την αρχαιότητα. Η γεωγραφική θέση του νησιού προσδιόρισε όχι μόνο την πολιτική του ιστορία αλλά και τον πολιτισμό του. Έτσι, όπως και σ' όλες τις χώρες της Μεσογείου, υπάρχουν ενδείξεις ότι ετελούντο και στην Κύπρο ανθρωποθυσίες.

Οι πηγές που αναφέρονται σε ανθρωποθυσίες στην Κύπρο είναι λίγες και αβέβαιες, όμως με βάση αυτές μπορούμε να σχηματίσουμε μια σχετική εικόνα ως προς τις τελετές. Αυτές πιθανό να προέρχονταν από την Ελλάδα και να συνδέονταν με τους Αχαιούς αποίκους. Μπορούμε να υποθέσουμε πως οι πρώτοι που μπορούσαν να εκτελούν ανθρωποθυσίες ήσαν οι μυθικοί ιδρυτές των κυπριακών πόλεων και οι απόγονοί τους. Υπάρχει ακόμη η πιθανότητα επιρροής από χώρες της Ανατολής, όπως η Φοινίκη, η Συρία, η Παλαιστίνη.

Οι τελετές ανθρωποθυσίας στην Κύπρο χρονολογούνται στα τέλη της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. και πιθανό να διήρκεσαν μέχρι την εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού (2ος αι. μ.Χ.).

Από τις πενιχρές πηγές που διαθέτουμε, υποθέτουμε ότι οι ανθρωποθυσίες εκτελούνταν προς τιμήν του Διός. Η παράδοση των τελετών αυτών συνδέεται με το έθιμο να θυσιάζεται ένας ξένος προς τιμήν του Ξενίου Διός στην Αμαθούντα. Στη Σαλαμίνα αναφέρονται ανθρωποθυσίες προς τιμήν της θεάς Αθηνάς και της Αγραύλου. Συνήθως θυσιαζόταν ένας έφηβος, που έκανε τρεις γύρους γύρω από τον βωμό προτού ο ιερέας τον χτυπήσει με λόγχη στο στομάχι και τον κάψει ύστερα στην πυρά. Στο Κούριον θυσιάζονταν άνθρωποι στον Απόλλωνα, που ρίχνονταν από ένα βράχο.

Αντίθετα, η παράδοση αναφέρει ότι η Αφροδίτη δεν ήθελε ανθρωποθυσίες κι ο σχετικός μύθος λέει ότι η θεά του έρωτα προσβλήθηκε όταν της πρόσφεραν τέτοιου είδους θυσία και τιμώρησε τους υπαίτιους μεταμορφώνοντάς τους σε βόδια. Από τότε προς τιμήν της θεάς και άλλων θεοτήτων θυσίαζαν ζώα, που σαν προσφορά ήταν η πιο δημοφιλής στην Κύπρο.

Στη Σαλαμίνα και στη Λάπηθο πιθανό να προσφέρονταν ανθρωποθυσίες κατά τις κηδείες. Οι ανθρώπινοι σκελετοί που ανακαλύφθηκαν σε τάφους στη Σαλαμίνα, ίσως ανήκαν σε δούλους των νεκρών που θυσιάστηκαν μετά το θάνατο του κυρίου τους.

Οι αρχαίες φιλολογικές πηγές που μιλούν για ανθρωποθυσίες στην Κύπρο δεν είναι πολλές. Σ' αυτές αναφέρονται σε έργα τους:

*Ο Πορφύριος και ο Ευσέβιος, που λένε ότι τον θεσμό της ανθρωποθυσίας στην κυπριακή πόλη Σαλαμίνα (προς τιμήν της Αγραύλου), κατάργησε ο βασιλιάς της Κύπρου Δίφιλος, στα χρόνια του Σέλευκου. Ο Δίφιλος μετέτρεψε το έθιμο σε θυσία βοδιού (Πορφύριος, Περί αποχής εμψύχων, 2.55 Ευσέβιος, Προπαρασκευή Ευαγγελική, 4.16).

*Ο Πορφύριος, στο ίδιο έργο του, προσθέτει ότι στη Σαλαμίνα η ανθρωποθυσία προς την Άγραυλο γινόταν κατά τον μήνα Αφροδίσιο και το έθιμο διατηρήθηκε μέχρι τα χρόνια του Διομήδη, οπότε άλλαξε και η ανθρωποθυσία προσφερόταν στον Διομήδη, μέχρι που καταργήθηκε από τον Δίφιλο.

* Ο Οβίδιος διασώζει το έθιμο θυσίας ενός ξένου στον Ξένιο Δία στην Αμαθούντα, καθώς και τον μύθο σύμφωνα προς τον οποίο η Αφροδίτη τιμώρησε εκείνους που της πρόσφεραν ανθρωποθυσία (Οβίδιος, Metamorphoses, Χ. 220 κ.ε.).

* Ο Λακτάντιος αναφέρει ότι στην Κύπρο ανθρωποθυσίες στον Δία πρόσφερε ο Τεύκρος, ο οποίος και παρέδωσε το έθιμο αυτό στους απογόνους του, προσθέτει δε ότι το έθιμο καταργήθηκε μόλις στα χρόνια του αυτοκράτορα Αδριανού (Λακτάντιος, De Falsa Religione, I. 21).