Ελληνική Σχολή Λάρνακας

Το πρώτο ελληνικό σχολείο στη Λάρνακα, επί Οθωμανοκρατίας, ιδρύθηκε το Μάρτιο του 1733 με δάσκαλο τον διάκονο Φιλόθεον. Το σχολείο αυτό σταμάτησε να λειτουργεί κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα (Λ. Φιλίππου, Τά Ἑλληνικά Γράμματα ἐν Κύπρῳ, Α΄, 1930, σ. 274).

Η αναφορά του περιηγητή Hume ότι είχε δει στη Λάρνακα στις αρχές του 19ου αιώνα μεγαλύτερα παιδιά να διδάσκουν τα μικρότερα από τυπωμένα βιβλία, σημαίνει μάλλον ότι στην πόλη λειτουργούσε τότε κάποιο σχολείο. Δεν υπάρχουν όμως περισσότερες πληροφορίες.

Σχολαρχείο

Το 1822 ιδρύθηκε η Ελληνική Σχολή Λάρνακος ή Σχολαρχείον Λάρνακος, με πρώτο σχολάρχη τον Δημήτριο Θεμιστοκλή (1822-1848), ενώ από το 1830 άρχισε να λειτουργεί στην πόλη και Αλληλοδιδακτικόν. Το 1837 αναφέρεται ότι λειτουργούσαν δυο Αλληλοδιδακτικά σχολεία, το ένα στη Σκάλα και το άλλο στη Λάρνακα, με δασκάλους τον Κυπριανόν Ι. Οικονομίδην και τον Γεώργιον Μ. Σαλλούμην, όπως προκύπτει από έκθεση για τα σχολεία της πόλης για το έτος 1837, που υποβλήθηκε το Μάρτιο του χρόνου αυτού στον τότε αρχιεπίσκοπο Κύπρου (Κυπριακά Χρονικά, Β΄, σσ. 277-280).

Το 1849 ήλθε στην Κύπρο και ανέλαβε τη διεύθυνση του Σχολαρχείου της Λάρνακας ο Ελλαδίτης Αθανάσιος Σακελλάριος που δίδαξε για 4 χρόνια και νυμφεύθηκε στην πόλη αυτή. Πρόκειται για το συγγραφέα του μεγάλου δίτομου έργου "Τά Κυπριακά" που ο Σακελλάριος εξέδωσε αργότερα στην Αθήνα. Στην Κύπρο παρέμεινε μέχρι το 1854. Διάδοχος του Σακελλαρίου στη διεύθυνση του Σχολαρχείου της Λάρνακας, από το 1854 μέχρι το 1860, ήταν ο φιλόλογος Δημήτριος Μιχαλάκης. Το 1860 ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής αυτής ο Λαπηθιώτης ιερωμένος Χρύσανθος Ιωαννίδης, που είχε σπουδάσει φιλολογία στην Αθήνα, και που προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες για μια εικοσαετία, μέχρι το 1880. Επί ημερών του το Σχολαρχείον επεξετάθη και εξασφάλισε τις υπηρεσίες δυο ακόμη δασκάλων. Μεταξύ των μαθημάτων, διδάσκονταν και η γαλλική και ιταλική γλώσσα. Αργότερα ο Χρύσανθος Ιωαννΐδης εξελέγη μητροπολίτης Κερύνειας (1880-1889), αλλά επανήλθε στη Λάρνακα ως μητροπολίτης Κιτίου (1889-1890).

Το 1898 το Σχολαρχείο μετατρέπεται σε ημιγυμνάσιο (Αποστολίδειον ημιγυμνάσιον) και λειτουργεί μέχρι το 1911 που ξεκινά τη λειτουργία του το Παγκύπριο Λύκειο Λάρνακας.

Έκθεση Σπένσερ

Για το Σχολαρχείον της Λάρνακας, ο πρώτος Άγγλος επιθεωρητής Σπένσερ λέγει σε έκθεσή του, μεταξύ άλλων, και τα ακόλουθα που είδε κατά την ημέρα της επίσκεψης του: ...Το Ελληνικόν Σχολείον, ή «Σχολαρχείον Λάρνακος διευθύνεται από τον διάκονο Χρύσανθο Ιωαννίδη, ο οποίος προ ολίγου χρόνου εξελέγη μητροπολίτης Κερύνειας. Ήταν εξαίρετος δάσκαλος κι είχε ως βοηθούς δυο ικανούς συνεργάτες εκ των οποίων ο ένας δίδασκε γαλλικά. Άκουσα τρία παιδιά της πρώτης τάξης να διαβάζουν Σατωβριάνδο και να τον μεταφράζουν στην ελληνική, ν’ αναλύουν τις προτάσεις, να τεχνολογούν κι ετυμολογούν τις λέξεις κλπ.

Στη δεύτερη τάξη (8 παιδιά) διδάσκονταν από το διευθυντή ανάγνωση από το έργο του Ξενοφώντος «Κύρου Παιδεία», τα παιδιά το μετέφραζαν στη νεοελληνική με επιμέλεια... και πολύ καλά.

Στην τρίτη τάξη που είχε 20 παιδιά... διδασκόταν μάθημα αρχαίας γραμματικής...

Είναι το μόνο σχολείο στο οποίο βρήκα επαρκές προσωπικό: τρεις δασκάλους για 35 παιδιά. Η αναχώρηση του διευθυντή [που εξελέγη μητροπολίτης Κερύνειας] θ’ αποτελέσει μεγάλη απώλεια για την εκπαίδευση στη Λάρνακα...

Αγιος Λάζαρος

Εξάλλου η εκκλησία του Αγίου Λαζάρου ίδρυσε κοινοτικό σχολείο για εκπαίδευση απόρων παιδιών. Η σχετική απόφαση της εκκλησιαστικής επιτροπής λήφθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 1856 (Κυπρ. Χρονικά, Στ΄, σ. 102). Ο θεμέλιος λίθος του σχολείου ετέθη στις 28 Ιουλίου 1857 και το οίκημα ολοκληρώθηκε μέχρι το τέλος του χρόνου εκείνου έναντι δαπάνης 22.471 γροσιών. Οι δαπάνες καλύφθηκαν από συνδρομές. Εγκύκλιος που εξεδόθη επίσης προς τους τιμιωτάτους και φιλοκάλους Χριστιανούς τῆς πόλεως Σκάλας, αναφέρει και τα ακόλουθα:

Ἐπειδή καί εἰς αὐτούς τούς χρόνους τά μεγάλα ἔξοδα τῶν τροφίμων, καθώς καί ἄλλα ὁμοῦ, καί τά βασιλικά δοσίματα εἰς τούς ὑπηκόους Χριστιανούς δέν ἐπιτρέπουσιν, οὐδέ περισσεύει διά νά σπουδάζουν εἰς τό ἀλληλοδιδακτικόν Σχολεῖον τά δυστυχῆ τέκνα των, καί ἕνεκα τούτου περιφέρονται τά τέκνα ὅλα εἰς τάς πλατείας καί τούς δρόμους, καί σπουδάζουν τήν ἀμάθειαν καί τάς κακάς καί αἰσχράς πράξεις καί τήν κακοήθειαν. Διά τοῦτο λοιπόν σήμερον ἀποφασίζει ἡ ἐκκλησία νά συστήσῃ ἕν ἀλληλοδιδακτικόν Σχολεῖον Δημόσιον πρός διαπαίδευσιν καί στολισμόν ὅλων τῶν τέκνων της. Ὁ μισθός τοῦ διδασκάλου θέλει πληρώνεσθαι ἀπό τήν ἐκκλησίαν... (Κυπρ. Χρονικά, Στ΄, σ. 103). Στη συνέχεια η εγκύκλιος καλούσε τους ενορίτες να συνεισφέρουν για την ίδρυση και λειτουργία του σχολείου, που στεγάστηκε σε αίθουσα η οποία κτίστηκε δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Λαζάρου. Πρώτος δάσκαλος ήταν ο Δαυίδ Χριστοδουλίδης, ενώ εξασφαλίστηκαν και οι υπηρεσίες του Ελλαδίτη Αντωνίου Δ. Δεσποτόπουλου που εργάστηκε στο σχολείο του Αγίου Λαζάρου για 3 χρόνια. Τον εξοπλισμό του οικήματος (θρανία, πίνακας κ.α.) προμήθευσε ο Χριστοδουλίδης που, μέχρι τότε, ασκούσε ιδιωτικά το επάγγελμα του δασκάλου στην πόλη, κι αγοράστηκε από την εκκλησία στην τιμή των 600 γροσιών. Στο σχολείο αυτό, που λίγο αργότερα διευρύνθηκε, δίδαξε κι ο Χριστόδουλος Κουππάς, αργότερα έμπορος, τυπογράφος κι εκδότης των εφημερίδων Χωριάτης και Ἓνωσις.

Δωρεά Αποστολίδη

Όπως αναφέρεται πιο πάνω το Σχολαρχείον στεγάστηκε κατά καιρούς σε διάφορα οικήματα, εξαιτίας οικονομικών δυσκολιών, αλλά γύρω στο 1900 απέκτησε ωραίο κτίριο που ήταν δωρεά του ευεργέτη Στυλιανού Αποστολίδη. Λίγο αργότερα μετατράπηκε σε ημιγυμνάσιο και ύστερα σε Εμπορικό Λύκειο. Ύστερα από κληροδότημα του ευεργέτη Κωνσταντίνου Ζαχαριάδη, κτίστηκε νέο κτίριο που στέγασε το Λύκειο το οποίο κι ονομάστηκε Ζαχαριάδειον Εμπορικόν Λύκειον. Στο προηγούμενο κτίριο, το Αποστολίδειον, είχαν στο μεταξύ στεγαστεί τα δυο αστικά σχολεία της Σκάλας -Λάρνακας, όταν ενώθηκαν κι αυτά το 1911.

Το 1908 ο γιατρός, συγγραφέας και μετέπειτα Δήμαρχος Λάρνακας Φίλιος Ζαννέτος υπέβαλε πρόταση για μεταρρύθμιση του Ημιγυμνασίου σε Σχολή Εμπορικής κατεύθυνσης. Την ιδέα του Φίλιου Ζαννέτου ενστερνίστηκε ο Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος Μεταξάκης, διότι ανταποκρινόταν στις ανάγκες και το πνεύμα της εποχής: στη Λάρνακα δεν υπήρχε σχολείο του ίδιου επιπέδου με αυτά που λειτουργούσαν στην Ελλάδα ενώ η ίδρυση ανταγωνίσιμου Ελληνικού σχολείου ήταν επιβεβλημένη, αφού ήδη στη Λάρνακα λειτουργούσαν δύο ξενόγλωσσα σχολεία, Σχολή Καλογραιών (1844) και Αμερικανική Ακαδημία Λ/κας (1908). Έτσι τον Ιούνιο του 1911 ο Μητροπολίτης Κιτίου Μελέτιος Μεταξάκης συγκάλεσε συνέλευση των πολιτών, για να συσκεφθούν για το συγκεκριμένο ζήτημα. Η συνέλευση ομόφωνα δέχτηκε την πρόταση μετατροπής του ημιγυμνασίου σε Εμπορική Σχολή.

Παγκύπριο Εμπορικό Λύκειο

Το Παγκύπριο Εμπορικό Λύκειο Λάρνακας, η πρώτη Εμπορική Σχολή της Κύπρου άρχισε να λειτουργεί από το σχολικό έτος 1911-1912 στεγασμένο στο παλιό σπίτι του Ιωάννη Πιερίδη, όπου τελέσθηκαν και τα εγκαίνια του στις 2 Οκτωβρίου 1911. Το επόμενο σχολικό έτος το Π.Ε.Λ.Λ. στεγάστηκε προσωρινά σε ιδιωτικό οίκημα στη Σκάλα, επειδή το σπίτι του Ιωάννη Πιερίδη επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί ως Πτωχοκομείο και στο Αποστολίδειο εγκαταστάθηκαν οι αστικές σχολές Σκάλας και Λάρνακας συμπτυγμένες σε μία.

Στο μεταξύ καταβάλλονταν προσπάθειες για εξεύρεση του αναγκαίου ποσού για την ανέγερση κατάλληλου κτιρίου για το Λύκειο. Λύση στο πρόβλημα έδωσε το κληροδότημα του Λαρνακέα Κωνσταντίνου Ζαχαριάδη, ο οποίος πεθαίνοντας πρόσφερε την πλούσια βιβλιοθήκη του και ένα μεγάλο μέρος από τη χρηματική του περιουσία στα σχολεία της Λάρνακας. Μετά από συνεννόηση με τους διαχειριστές της διαθήκης στάληκε το ποσό στην επιτροπεία των σχολείων, η οποία κατόρθωσε να ανεγείρει μέσα σε έξι μήνες δίπλα στο Αποστολίδειο ένα μεγαλόπρεπο και επιβλητικό σχολικό κτίριο που ονομάστηκε «Ζαχαριάδειο Εμπορικό Λύκειο» προς τιμήν του ευεργέτη.

Τα εγκαίνια του Ζαχαριαδείου τελέστηκαν στις 9 Μαρτίου 1914, όπου παρευρέθησαν προσωπικότητες όπως ο Έλληνας Πρόξενος Π. Αδαμίδης, ο Γάλλος Πρόξενος Henri Bryois, o Μητροπολίτης Κιτίου και πλήθος Λαρνακέων. Στον λόγο του ο Μητροπολίτης Κιτίου υπεραμύνθη της αναγκαιότητας της ύπαρξης και επιτυχίας του Λυκείου. ‘Αφ’ ου υπάρχει το Γυμνάσιον της Πρωτευούσης, διαπρεπή κατέχον θέσιν μεταξύ των Ελληνικών Γυμνασίων, δεν υπάρχει δε εθνική πρακτική Σχολή, δυναμένη να προσελκύση εις εαυτήν εκείνους προ πάντων των ημετέρων νέων, οίτινες στρεβλούνται εν ταις των ξένων σχολαίς, εις ας καταφεύγουσι δια την δίψαν πρακτικής παιδεύσεως, διατί να μη τολμήσωμεν ημείς επερειδόμενοι επί της προσφοράς του αοιδοίμου Μελετίου και των κληροδοτημάτων άλλων φιλοτίμων και φιλοπατρίδων τέκνων της πόλεως ταύτης να προβώμεν εις την αναπλήρωσιν της προφανεστάτης ταύτης ελλείψεως;

Αναγνώριση

Τον Οκτώβριο του 1914 το Π.Ε.Λ.Λ. αναγνωρίστηκε από το ελληνικό κράτος ως ισότιμο με τις Ελληνικές Εμπορικές Σχολές και από τότε άρχισε την ανοδική του πορεία. Στην επίσημη εφημερίδα της Κυβέρνησης του Βασιλείου της Ελλάδας αναφέρεται ότι "εκτιμώντας δεόντως τους εθνικούς σκοπούς, ους τούτο εξυπηρετεί, αναγνωρίζομεν το ειρημένον Λύκειον ως ισότιμον προς τα εν Ελλάδι Δημοσίας Εμπορικάς Σχολάς."

Λίγα χρόνια αργότερα νέοι δωρητές έκτισαν αστικές σχολές τόσο για τη Σκάλα όσο και για τη Λάρνακα, γι’ αυτό το Αποστολίδειο, γύρω στο 1926, χρησιμοποιήθηκε ως οικοτροφείο του Εμπορικού Λυκείου. Συμπληρώθηκε μάλιστα με νέες αίθουσες και δεύτερο όροφο.

Το 1936 το Π.Ε.Λ.Λ. παρουσίασε οικονομικές δυσκολίες, γεγονός που το εξανάγκασε να δεχτεί την επιχορήγηση της αποικιακής κυβέρνησης με αντάλλαγμα την εποπτεία από το γραφείο Παιδείας. Το γεγονός αυτό όμως δεν εμπόδισε την πατριωτική δράση της σχολής, τουναντίον μάλιστα της έδωσε τα μέσα να την αναπτύξει ακόμη περισσότερο κι ας ήταν διαφορετικά τα σχέδια της αποικιακής κυβέρνησης, όταν έδινε την επιχορήγηση.

Το 1939 οι καθηγητές του Λυκείου συνέταξαν νέο πρόγραμμα, το οποίο και εγκρίθηκε. Σύμφωνα με το πρόγραμμα αυτό το σχολείο διαιρέθηκε σε δύο τμήματα:

Α) σε τετρατάξιο τμήμα κλασικών (γυμνασιακών) μαθημάτων και

Β) σε διτάξιο Ανώτερο Εμπορικό Τμήμα.

Αργότερα έγινε μικρή τροποποίηση στο πρόγραμμα, σύμφωνα με την οποία το σχολείο χωρίστηκε σε δύο τμήματα, τριτάξιο κλασσικό Γυμνάσιο και τριτάξιο Ανώτερο Εμπορικό Τμήμα.

Το Π.Ε.Λ.Λ. ήταν επίσης χωρισμένο σε τμήμα αρρένων που στεγαζόταν στο Ζαχαριάδειο και σε τμήμα θηλέων που στεγαζόταν σε οίκημα που ανήκε στο Λυκειάρχη Δημήτριο Κουτουμάνο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε μέχρι τις 6 Νοεμβρίου 1956.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συγκεκριμένα το σχολικό έτος 1941-42 το σχολείο μεταφέρθηκε και λειτούργησε στο Δάλι για προστασία των μαθητών του από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Εξαιτίας της συνεχούς αύξησης του αριθμού των μαθητών, οι υπάρχουσες αίθουσες διδασκαλίας δεν επαρκούσαν και γι’ αυτό το 1948 ανεγέρθηκαν τέσσερις νέες αίθουσες. Ένα μέρος της δαπάνης για την επέκταση του σχολείου καλύφθηκε από απόφοιτους δωρητές και από τη Σχολική Εφορεία.

Τη σχολική χρονιά 1953-54 αναγνωρίστηκε η λειτουργία στο Λύκειο τριών κλασικών (γυμνασιακών) τάξεων (Α΄, Β΄, Γ΄) ενώ πέντε χρόνια αργότερα (1958) λειτούργησαν και οι υπόλοιπες τρεις κλασικές τάξεις (Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄), για να αποκτήσει το σχολείο, παράλληλα με το Εμπορικό και Κλασικό Τμήμα. Έτσι το σχολείο μετονομάστηκε από Π.Ε.Λ.Λ. σε Π.Λ.Λ. Οι πρώτοι απόφοιτοι του Κλασικού τμήματος αποφοίτησαν από το Λύκειο τη σχολική χρονιά 1959-1960.

ΕΟΚΑ

Στον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-1959 το Λύκειο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο. Η ΑΝΕ της πόλης αποτελείτο από μαθητές του σχολείου, ενώ ο πολυγράφος του χρησιμοποιήθηκε για εκτύπωση φυλλαδίων της Ε.Ο.Κ.Α. Στις αρχές του σχολικού έτους 1956-57 το Γραφείο Παιδείας ζήτησε τη διαγραφή από τη σχολή 11 μαθητών και 3 μαθητριών. Στις 6 Νοεμβρίου 1956 η αποικιακή κυβέρνηση διέταξε το κλείσιμο του σχολείου και τη διαγραφή του από τους καταλόγους των Κυπριακών Εκπαιδευτηρίων. Λίγες μέρες αργότερα, με εντολή του κυβερνήτη Harding, διαγράφηκαν από το μητρώο των καθηγητών οκτώ καθηγητές του Λυκείου με την κατηγορία ότι χρησιμοποίησαν την έδρα τους για ανατρεπτικούς σκοπούς.

Το σχολείο παρέμεινε κλειστό για δεκατέσσερις μήνες. Επαναλειτούργησε στις 8 Ιανουαρίου 1958. Στο διάστημα που δεν λειτουργούσε το σχολείο, οργανώθηκαν τα φροντιστήρια Λάρνακας με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Κιτίου Άνθιμου. Τα φροντιστήρια αναγνωρίστηκαν από την Ελληνική Κυβέρνηση, συντηρήθηκαν από εύπορους πολίτες, την εκκλησία και από τα χαμηλά δίδακτρα που πλήρωναν οι μαθητές.

Άγιος Γεώργιος

Το 1960, με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Κιτίου Άνθιμου κτίστηκε στη Λάρνακα νέο σχολείο Μέσης Παιδείας, το σημερινό Λύκειο Αγίου Γεωργίου, που στέγασε πολλά τμήματα του Π.Λ.Λ. Το νέο αυτό σχολείο πρωτολειτούργησε τη σχολική χρονιά 1961-62 με τμήματα κλασικής και οικονομικής κατεύθυνσης, ενώ λίγο αργότερα απέκτησε και πρακτικό τμήμα.

Τα δύο σχολεία λειτούργησαν κάτω από τη διεύθυνση ενός Γυμνασιάρχη μέχρι το 1963 οπότε το Π.Λ.Λ. μετονομάστηκε και πάλι σε Π.Ε.Λ.Λ., γιατί λειτουργούσαν σ’ αυτό μόνο τμήματα εμπορικής κατεύθυνσης. Επειδή το Π.Ε.Λ.Λ. αντιμετώπιζε οξύ στεγαστικό πρόβλημα, τόσο το Ζαχαριάδειο όσο και το Αποστολίδειο κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους κτίστηκε το 1969 το σημερινό σχολικό κτίριο.

Τη σχολική χρονιά 1978-79 τέθηκε σε εφαρμογή στο σχολείο ο θεσμός των ΛΕΜ (Λύκειο Επιλογής Μαθημάτων). Από την ίδια χρονιά το Π.Ε.Λ.Λ. μετονομάστηκε και πάλι σε Π.Λ.Λ.

Το 2000 το σχολείο έγινε ενιαίο λύκειο.

Μερικοί από τους διαπρεπείς εκπαιδευτικούς που δίδαξαν στο Παγκύπριο Λύκειο ήταν ο Κλεάνθης Γεωργιάδης (Διευθυντής εκπαίδευσης, ιστορικός), Κώστας Πηλαβάκης (αρχιεπιθεωρητής του Υπουργείου Παιδείας), Χαράλαμπος Πατσίδης (Ιεροκήρυκας), Κωνσταντίνος Κακούλας (λογοτέχνης) και πολλοί άλλοι.

Πηγές: