«Αγαθάγγελος»
Ψευδοπροφητικό κείμενο που γράφτηκε γύρω στα 1751 από τον αρχιμανδρίτη του Αγίου Όρους Θεόκλητο Πολυειδή, ταξιδεμένο, στην Ευρώπη και ιδίως στη Γερμανία. Ο πλήρης τίτλος του κειμένου αυτού είναι: «Ὀπτασία τοῦ Μακαρίου Ἱερωνύμου Ἀγαθαγγέλου τοῦ ἐκ τῆς μοναδικῆς πολιτείας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ἀποκαλυφθεῖσα τῷ ἒτει 1279 πρός γνῶσιν τῶν μεταγενεστέρων πιστῶν τοῦ Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Ἡ εἲδησις τοῦ μεγάλου ἒργου τοῦ Παντοδυνάμου Θεοῦ περί τῶν μελλόντων γενέσθαι».
Διχάζονται οι γνώμες αν ο Θεόκλητος έγραψε το κείμενο αυτό με εντολή των Ρώσων, για εξυπηρέτηση των επεκτατικών στόχων τους, ή αν τα φιλορωσικά χωρία είναι μεταγενέστερες παρεμβολές. Πάντως το κείμενο του Αγαθάγγελου, αν γράφτηκε κατ' εντολήν, στόχευε στην υποκίνηση των φιλορωσικών αισθημάτων των Ελλήνων, εφόσον το «ξανθόν γένος» που θα τους ελευθέρωνε από τον τουρκικό ζυγό, θα θεωρούνταν οι Ρώσοι. Ο Κ. Γεωργιάδης, στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, υποστηρίζει ότι ο Θεόκλητος, αν και συμπαθεί τους Ρώσους, μάλλον διακρίνεται σε μερικά χωρία για φιλογερμανισμό και αντιπαπισμό, καλώντας τη Γερμανία να «ἀπολέσῃ τήν λατινικήν ἒπαρσιν».
Επειδή το κείμενο κυκλοφορούσε σε χειρόγραφα με προσθαφαιρέσεις, η αρχική μορφή του είναι άγνωστη, ενώ δεν αποκλείεται να υπήρξαν παρεμβολές που διαμόρφωσαν παραλλαγές με διάφορες αποκλίσεις ως προς τον πιθανό «σωτήρα» του Ελληνισμού. Δεν αποκλείεται ίσως και η γνώμη του ίδιου μελετητή (σ.111γ) ότι ο Θεόκλητος Πολυειδής, γράφοντας τον «Αγαθάγγελο», δεν απέβλεπε στο εθνεγερτικό αποτέλεσμά του, που υπήρξε μεγάλο στα χρόνια προ των Ορλωφικών (1770), στα προ του 1821, προ του Κριμαϊκού πολέμου (1854κ.ε.), προ των Βαλκανικών πολέμων (1912-13) και προ της Μικρασιατικής εκστρατείας (1919-1922). Χαρακτηριστικά, ο Ρήγας Φεραίος ετοίμαζε νέα έκδοση του «Αγαθαγγέλου» στη Βιέννη, που φαίνεται ότι είχε τροποποιηθεί, ώστε να έχει γαλλόφιλη χροιά, κατά τον Δημαρά.
Στην Κύπρο ο «Αγαθάγγελος» φαίνεται ότι ήταν γνωστός από την ίδια εποχή που κυκλοφορούσε στις διάφορες ελληνικές επαρχίες και περιοχές, όπως γνωρίζουμε από την παράδοση, και χρησίμευε ως προφητικό κείμενο και πηγή προβλέψεων και έμπνευσης σ' όλο τον 19ο αιώνα και μετέπειτα, με ποικίλες, κάθε τόσο, ερμηνευτικές τάσεις. Καμιά γραπτή μαρτυρία δεν έχουμε για τις διαδόσεις αυτές, μέχρι το 1940-41. Ούτε ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός στην Ἱστορίαν Χρονολογικήν τῆς Νήσου Κύπρου, (Βενετία, 1788) αναφέρει τον Αγαθάγγελο, αν και αναφέρει με περίσκεψη και αντικειμενικότητα τους ρωσοτουρκικούς πολέμους του 1770 και 1788. Ούτε άλλη κυπριακή πηγή, τουλάχιστον εκδομένη, αναφέρει τον Αγαθάγγελο, αν και σχέσεις Κύπρου και Ρώσσων μαρτυρούνται αρκετές, ιδίως των μοναστηριών Κύκκου και Μαχαιρά. Στον Μαχαιρά, μάλιστα, σώθηκε ευχή για την Αικατερίνη Β της Ρωσίας (1762- 1793) και σε κώδικα της μητρόπολης Κιτίου αντιγράφηκε επιστολή υπέρ του κόμητα Τοτλεμπέν, προς την Αικατερίνη Β'.
Κατά τη διάρκεια του Β' παγκοσμίου πολέμου, ο Αγαθάγγελος είχε πλατειά διάδοση και επίδραση στην Κύπρο, προπάντων στην περιοχή Λαπήθου και Καραβά, όπου ομάδα φανατικών γερμανόφιλων λαϊκών «προφητών», αφού συνδύασε χωρία του προς χωρία της Αποκαλύψεως του Ιωάννη, τα ερμήνευσε σαν προγνώσεις για τη νίκη των Γερμανών, του ξανθού γένους, εναντίον των Αγγλογάλλων συμμάχων. Αν και η βαθύτερη αιτία της τάσης αυτής ήταν η δυσαρέσκεια με το αποικιακό καθεστώς, σίγουρα υπήρξε και επηρεασμός από τις «φλογερές» εκπομπές του Έλληνα εκφωνητή του ραδιοσταθμού του Βερολίνου, Κυριάκη, προς τους Κυπρίους, αλλά και από την έκδοση και ευρύτατη κυκλοφορία του Αγαθαγγέλου" από τα τυπογραφεία των αδελφών Βωνιάτη στη Λευκωσία στα 1940 ή 1941, με πρωτοβουλία του δικηγόρου Αιμίλιου Κ. Αιμιλιανίδη. Η έκδοση λέγεται ότι έγινε μάλλον συμπτωματικά: για να επιστρέψει ο τελευταίος σε κάποιον ταξιτζή το χειρόγραφο του «Αγαθαγγέλου», που του είχε δανείσει και το είχε χάσει! Βρήκε όμως άλλο, και αντί να το αντιγράψει, το τύπωσε σε 10.000 αντίτυπα που έγιναν ανάρπαστα!
Στον Καραβά και στη Λάπηθο, η φιλογερμανική ερμηνεία του ψευδοπροφητικού κειμένου γινόταν κυρίως από ένα ράφτη, που έπαιρνε μαθήματα γερμανικής, ερμηνευτικής και γερμανοφιλίας από τον αγγλοδιδάσκαλο Γεώργιο Φιντικίδη (Fintex) που είχε ιδρύσει εκεί ιδιωτική σχολή. Η ψύχωση του αγαθαγγελισμού διαδόθηκε σε πολύ κόσμο και δημιούργησε σοβαρό γερμανόφιλο ρεύμα, που προσδοκούσε την απελευθέρωση της Κύπρου από τον Χίτλερ! Ακόμα και σοβαροί «πολιτικοί» στη Λευκωσία κ.α. είχαν επηρεασθεί από τον «Αγαθάγγελο» και ετοίμαζαν προσφωνήσεις στον αναμενόμενο νικητή στρατηγό Ρόμμελ! Όταν όμως η Γερμανία ηττήθηκε, οι ερμηνευτές δικαιολογήθηκαν, λέγοντας πως είχαν κάμει λάθος και ότι το ξανθό γένος ήταν οι Ρώσοι, τους οποίους τώρα περίμεναν σαν λυτρωτές. Έτσι, πολλοί από τους πιστούς του «Αγαθαγγέλου» έγιναν ρωσόφιλοι, ιδίως μετά το 1946-47, όταν αποδείχτηκε ψεύτικη η φήμη ότι ο Χίτλερ και ο Μπόρμαν είχαν διασωθεί στην Αμερική, απ' όπου θα γύριζαν για να συνεχίσουν τους «αγώνες» τους. Αργότερα (1955 κ.ε.) τον «Αγαθάγγελο» επανεξέδωσαν τα τυπογραφεία Ζαβαλλή, προφανώς εξαιτίας της υποκίνησης νέου ενδιαφέροντος για προφητικές συγκινήσεις, μετά την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ.
Μέχρι σήμερα υπάρχουν αμαθείς, που στηρίζονται στον «Αγαθάγγελο» για άντληση ελπίδας για λύτρωση από τον νέο τουρκικό ζυγό.