Οβγός ή Οβκός ποταμός
Ποταμός μήκους 34 περίπου χιλιομέτρων, στην επαρχία Λευκωσίας. Διασχίζει τη δυτική κεντρική πεδιάδα της Κύπρου (λεκανοπέδιο Μόρφου) και στα βορειοδυτικά της κωμόπολης Μόρφου ενώνεται με τον ποταμό Σερράχη.
Αρχικά ο Οβγός έχει δυο κοίτες ροής, η μια από τις οποίες πηγάζει από τα νότια του χωριού Φώττα (υψόμετρο 210 μέτρων) και η άλλη από τα δυτικά του διεθνούς αεροδρομίου της Λευκωσίας (υψόμετρο 200 μέτρων). Οι δυο κοίτες ροής, στα βόρεια του χωριού Μάμμαρη, ενώνονται σε μια ροή που τροφοδοτείται με νερό κατά τη διαδρομή της από άλλα ρυάκια και ποτάμια.
Από τις πηγές του μέχρι την ένωσή του με τον Σερράχη, ο Οβγός ρέει πάνω στις αποθέσεις του φλύσχη της Κυθρέας, τις προσχώσεις των αναβαθμίδων, τις αποθέσεις του σχηματισμού Αθαλάσσας (ασβεστολιθικοί ψαμμίτες και άμμοι) και τις πρόσφατες αλλουβιακές αποθέσεις της Ολόκαινης γεωλογικής περιόδου.
Εξάλλου τα είδη των εδαφών που αναπτύχθηκαν πάνω στα πετρώματα της διαδρομής είναι οι ξερορεντζίνες, οι ερυθρογαίες και τα προσχωσιγενή.
Η βροχόπτωση που δέχεται ο Οβγός κυμαίνεται μεταξύ 300 και 400 χιλιοστομέτρων ενώ η χρήση της γης κατά μήκος της κοιλάδας του περιλαμβάνει σιτηρά, νομευτικά φυτά, λαχανικά και εσπεριδοειδή.
Οι κυριότεροι οικισμοί που βρίσκονται κοντά στη διαδρομή του ποταμού είναι η Χρυσηλιού, η Κυρά και η Φιλιά. Περί το ένα χιλιόμετρο ανατολικά του χωριού Χρυσηλιού κατασκευάστηκε πάνω στον ποταμό χωμάτινο φράγμα, χωρητικότητας 845.000μ³, σκοπός του οποίου είναι ο εμπλουτισμός του υπόγειου υδροφόρου στρώματος και η άρδευση έκτασης γης 850 περίπου εκταρίων για την καλλιέργεια εσπεριδοειδών.
Ο Οβγός συγκαταλέγεται ανάμεσα στους είκοσι μεγαλύτερους σε μήκος ποταμούς της Κύπρου.
Η κοιλάδα του ποταμού και η ευρύτερη περιοχή του, αποτελούν ένα μεγάλο αρχαιολογικό χώρο που διακρίνεται από αρκετούς οικισμούς των Προϊστορικών χρόνων σε πολλές τοποθεσίες κατά μήκος του, από τον κόλπο της Μόρφου μέχρι και βαθιά στο εσωτερικό του νησιού. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τους προϊστορικούς οικισμούς των περιοχών Μόρφου, Χρυσηλιού, Κυράς, Φιλιάς, Δένειας (για τους οποίους βλέπε στα σχετικά λήμματα).
Κατά τα Προϊστορικά χρόνια (ιδίως κατά την Πρώιμη εποχή του Χαλκού), οικισμοί κατά μήκος του ποταμού είχαν ανθήσει, μάλιστα σε τέτοιο σημείο ώστε να γίνεται λόγος για πολιτισμό της Φιλιάς. Ίσως να επρόκειτο για τοπική εξέλιξη, αλλά πιθανότερο είναι ότι η άνθηση στην περιοχή του Οβγού ποταμού οφειλόταν σε κύμα εποίκων που έφθασε στην Κύπρο από τη Μικρά Ασία, μάλλον ύστερα από κάποια μεγάλη καταστροφή. Η μαζική φυγή από περιοχές της Μικράς Ασίας οδήγησε μάλλον πολλούς εποίκους μέχρι την Κύπρο όπου έφθασαν με τα πρωτόγονα πλεούμενά τους στον κόλπο της Μόρφου· απ' εκεί, ακολουθώντας αντίθετα τον Οβγό ποταμό, ίδρυσαν αρκετούς οικισμούς κατά μήκος της κοιλάδας του, επεκτάθηκαν προς τη Μόρφου και σ' ολόκληρη τη δυτική πεδιάδα, μέχρι και τη Λευκωσία.
Σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι η κεραμική της περιοχής της Φιλιάς παρουσιάζει ομοιότητες με την κεραμική περιοχών της Μικράς Ασίας, ενώ η άνθηση των οικισμών κατά μήκος της κοιλάδας του Οβγού περίπου συμπίπτει χρονολογικά με το τέλος του πολιτισμού της Πρώιμης εποχής του Χαλκού στη Μικρά Ασία.