Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η Πιτσιλιά ή Πιτσυλιά είναι σύμπλεγμα 47 ορεινών χωριών των επαρχιών Λευκωσίας, Λεμεσού και Λάρνακας, τα οποία σχηματίζουν ξεχωριστή γεωγραφική περιφέρεια. Βρίσκεται στην περιοχή του ορεινού συμπλέγματος του Τροόδους και περικλείεται μεταξύ του δάσους του Τροόδους στα δυτικά, του δάσους Αδελφοί στα βόρεια, του δάσους Μαχαιρά στα ανατολικά και του δάσους Λεμεσού στα νότια.

Η οδική σύνδεση των χωριών της Πιτσιλιάς, τόσο μεταξύ τους όσο και με τα γειτονικά τους χωριά, γίνεται με ελικοειδείς δρόμους εξαιτίας του βουνίσιου ανάγλυφου της περιοχής. Το συγκοινωνιακό δίκτυο αποτελείται από ασφαλτόστρωτους δρόμους και από αρκετούς σκυρόστρωτους δρόμους και χωματόδρομους.

Ονομασία: Στους επίσημους χάρτες και στα κρατικά έγγραφα είχε καθιερωθεί η γραφή Πιτσιλιά. Ωστόσο ορθή είναι μάλλον η γραφή Πιτσυλιά. Οι δυο αυτοί τύποι γραφής της ονομασίας της περιοχής οφείλονται στο γεγονός ότι υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την προέλευση και ετυμολογία της. Οι κυριότερες εκδοχές είναι:

1. Ότι η ονομασία έχει αρχαία ελληνική ρίζα, από τη λέξη πίτυς που σημαίνει πεύκος και συγκεκριμένα το είδος πεύκη η πίτυς (Pinus pinea). Συνεπώς η λέξη πιτυλέα (η), σήμαινε πευκόφυτη περιοχή και έτσι έχουμε Πιτυλέα και τελικά Πιτσυλέα - Πιτσυλιά.

Η αρχαία ελληνική λέξη πίτυς, απαντώμενη ήδη από την εποχή του Ομήρου, είχε δώσει πολλά τοπωνύμια σε πολλά μέρη, όπως τα Πιτυοῦσα (Σαλαμίς, Χίος, Λάμψακος κ.α.), τα Πιτύα (νησί της Αδριατικής αλλά και πόλη της Μυσίας), αι Πιτυοῦσαι (νησιά κοντά στην Ισπανία), η Πιτυασσοῦς (πόλη της Πισιδίας), η Πιτυοῦς (πόλη της Κολχίδος), τα Πυκνοπίτυδα στην Κύπρο (τοποθεσία κοντά στο χωριό Φοινί) κλπ.

Ειδικότερα για την Κύπρο, ήδη από την Αρχαιότητα ο Θεόφραστος αναφέρει (Περί φυτῶν ἱστοριῶν, 5,7.1.): ...οἱ δ’ ἐν Κύπρῳ πίτυος˙ ταύτην γάρ ἡ νῆσος ἔχει καί δοκεῖ κρείττων εἶναι τῆς πεύκης...(Οι δε Κύπριοι [κατασκευάζουν καράβια] από την πίτυν, γιατί τέτοια είδη πεύκων έχει το νησί και θεωρούνται καλύτερα από τα κοινά πεύκα...).

2. Ότι η ονομασία της περιοχής προέρχεται και πάλι από αρχαία ελληνική ρίζα, από τη λέξη πιτυλός (ο), που σημαίνει πολυποίκιλος, πάτσαλος. Οπότε και πάλι έχουμε την γραφή Πιτσυλιά.

3. Ότι προέρχεται από τη νεώτερη λέξη πάτσαλος (=ποικίλος) ή από τη λέξη πιτσιλιά (ρήμα: πιτσιλίζω) που σημαίνει κηλίδα προερχόμενη από πιτσίλισμα (=ράντισμα με σταγόνες). Από εδώ έχουμε και το επίθετο πιτσιλιστός-η-ο. Στην περίπτωση αυτή έχουμε την γραφή Πιτσιλιά.

4. Τέλος, πολύ πιθανή θεωρείται η εκδοχή ότι η ονομασία της περιοχής προήλθε από κυπριακή λέξη των Βυζαντινών χρόνων, τη λέξη πιτύλλιν (το) και πιτύλλια (τα) που ήταν είδος βυζαντινού φορήματος/μαντήλας. Μέχρι πρόσφατα μάλιστα εχρησιμοποιείτο στην Κύπρο η λέξη αυτή για είδος κεντήματος που λεγόταν πιτσύλλιν (το).

Εάν δεχθούμε ότι η ονομασία της περιοχής προήλθε από την τέταρτη εκδοχή, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι στο παρελθόν η Πιτσιλιά (ή Πιτσυλιά) ήταν γνωστή για τις μαντήλες της (τα πιτύλλια) που πιθανώς κατασκευάζονταν σε κάποια χωριά της. Εάν δεχθούμε την τρίτη εκδοχή, τότε θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι η ονομασία της περιοχής είναι μεταγενέστερη. Αντίθετα, εάν δεχθούμε μια από τις πρώτες δυο εκδοχές, τότε θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι η ονομασία είναι κατά πολύ αρχαιότερη.

Ο κάτοικος της περιοχής λέγεται Πίτσιλλος, απ’ όπου και το γνωστό επώνυμο Πιτσιλλίδης. Διάφορα προϊόντα της περιοχής είναι γνωστά ως πιτσιλλίσιμα (λ.χ. κρασίν πιτσιλλίσιμον).

Γενικά: Η Πιτσιλιά δεν απαντάται σε μεσαιωνικές πηγές ως γεωγραφική περιοχή. Ούτε και αργότερα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, απαντάται η ονομασία σαν καζάς ή κατηλλίκι. Αντίθετα, η περιοχή της Πιτσιλιάς υπαγόταν σε άλλα κατηλλίκια (=διαμερίσματα). Ακόμη ούτε και κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας απαντάται ως ονομασία κάποιου από τα 15 διαμερίσματα των 6 επαρχιών του νησιού. Έτσι, η επίσημη καθιέρωσή της ως γεωγραφικής περιοχής της Κύπρου (όχι όμως και διοικητικής) έγινε εντελώς πρόσφατα.

Η ονομασία όμως υπήρχε από παλιά και καθόριζε μια μικρότερη γεωγραφική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους, με επίκεντρο την περιοχή μεταξύ των βουνοκορφών Μαδαρής και Παπούτσας και με μεγαλύτερα χωριά τον Αγρό και το Παλαιχώρι. Πρόσφατα, με την εκπόνηση κι εφαρμογή του Σχεδίου Ενιαίας Αγροτικής Αναπτύξεως Πιτσιλιάς, ως Πιτσιλιά καθορίζεται μια πολύ μεγαλύτερη περιοχή που περιλαμβάνει πολύ περισσότερα χωριά.

Έτσι, κατά το παρελθόν, δεν ήταν απόλυτα σαφή τα γεωγραφικά όρια της Πιτσιλιάς αφού αυτή δεν είχε υπάρξει επίσημα καθορισμένη περιοχή, γεωγραφική ή και διοικητική.

Ωστόσο το μακρύ ιστορικό παρελθόν του κεντρικού ορεινού αυτού τμήματος της Κύπρου μαρτυρείται με πολλούς τρόπους: με την αρχαιότητα των τοπωνυμίων (όπως λ.χ. το χωριό Δύμες που παραπέμπει σε αρχαία ελληνική πόλη Δύμη)˙ με τα παλαιά μοναστήρια (όπως η Παναγία του Άρακος, ο Σταυρός του Αγιασμάτι και η Παναγία του Μαχαιρά) και το πλήθος των παλαιών εκκλησιών, κυρίως ξυλόστεγων˙ με το ιστορικό παρελθόν των περισσοτέρων χωριών της περιοχής (για το οποίο βλέπε χωριστά για το καθένα λήμματα)˙ χαρακτηριστικό επίσης είναι το γεγονός ότι πολλά χωριά της Πιτσιλιάς φέρουν ονόματα αγίων.