Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία της Παναγίας Στάζουσας βρίσκεται 3,5 περίπου χιλιόμετρα στα νοτιοανατολικά του χωριού Πυργά στον χωματόδρομο που οδηγεί στο χωριό Κλαυδιά. Είναι το κατάλοιπο ενός λατινικού μοναστηριού, που σύμφωνα με τον C. Enlart ανήκε στους Κιστερκιανούς μοναχούς. Από το μοναστήρι δεν σώζονται παρά τα ερειπωμένα δωμάτια που βρίσκονται στα δυτικά της εκκλησίας. Τα ερειπωμένα δωμάτια της βόρειας πτέρυγας του μοναστηριού που σημειώνει ο C. Enlart έχουν ισοπεδωθεί και σήμερα ούτε τα θεμέλιά τους δεν διακρίνονται.

Η εκκλησία, μ' εξαίρεση τον νάρθηκα, σώζεται σε καλή σχετικά κατάσταση. Πρόκειται για μικρό σχετικά κτίριο με ωραίες διαστάσεις. Ο κυρίως ναός έχει εσωτερικές διαστάσεις 10,60Χ5,45 μ. χωρίς την αψίδα, που είναι ημικυκλική εσωτερικά και τρίπλευρη εξωτερικά. Η αψίδα έχει χορδή 3,60 και βέλος 2 μ. Η αψίδα καλύπτεται με οξυκόρυφο τεταρτοσφαίριο. Ο κυρίως ναός καλύπτεται με δυο σταυροθόλια που στηρίζονται στους εξωτερικούς τοίχους και ένα εγκάρσιο σφενδόνιο που χωρίζει την εκκλησία στα δυο. Το σφενδόνιο και οι νευρώσεις των σταυροθολίων ξεκινούν από προβόλους με τη μορφή τριών ανεστραμμένων κώνων, που βρίσκονται ψηλά στους τοίχους της εκκλησίας. Η εκκλησία έχει δυο εισόδους που ανοίγονται η μια απέναντι στην άλλη στο μέσο του ανατολικού μισού του βόρειου και του νότιου τοίχου. Άλλη θύρα στο μέσο του δυτικού τοίχου επικοινωνεί με τον νάρθηκα.

Ο νάρθηκας είναι ένα τετράγωνο δωμάτιο με εσωτερικές διαστάσεις 5,45Χ5,45 μ. και αρχικά εκαλύπτετο με σταυροθόλιο που έχει καταστραφεί. Καταστράφηκε ακόμη ο δυτικός τοίχος του νάρθηκα, στο μέσο του οποίου βρισκόταν η κύρια είσοδος στην εκκλησία. Σήμερα μόνο το κάτω μέρος του τοίχου αυτού σώζεται. Αρκετή καταστροφή έπαθαν και τα δυο παράθυρα του νάρθηκα που βρίσκονται στον βόρειο και τον νότιο τοίχο. Τα παράθυρα περιβάλλονται από απλό ανάγλυφο πλαίσιο και έχουν οξυκόρυφο τόξο.

Ο κυρίως ναός φωτίζεται από τέσσερα παράθυρα που ανοίγονται ψηλά στον βόρειο και τον νότιο τοίχο και είναι όμοια μ' εκείνα του νάρθηκα, χωρίς όμως το ανάγλυφο πλαίσιο.  Άλλο μικρό παράθυρο με οξυκόρυφο τόξο υπάρχει στον ημικυκλικό τοίχο της αψίδας. Πάνω από την αψίδα στον ανατολικό τοίχο και πάνω από τον νάρθηκα, η στέγη του οποίου είναι χαμηλότερη από εκείνη της εκκλησίας, στον δυτικό τοίχο υπάρχει από ένα κυκλικό παράθυρο.

Η στέγη της εκκλησίας είναι επίπεδη, καλυμμένη με λίθινες πλάκες και υδραυλικό ασβεστοκονίαμα. Τα νερά της βροχής αποχετεύονται από τη στέγη με απλές λίθινες υδρορρόες αρκετά κομψού σχήματος. Το δάπεδο της εκκλησίας έχει καταστραφεί.

Η εκκλησία της Παναγίας της Στάζουσας φαίνεται ότι κτίσθηκε του 14ο αιώνα, πριν από τη γενουατική εισβολή που είχε σαν συνέπεια την οικονομική καταστροφή της Κύπρου. Ακριβέστερη χρονολόγηση δεν είναι δυνατή.

Από σημείωμα σε κώδικα της Ιεράς Μητροπόλεως Κιτίου (Α' σ. 61) πληροφορούμαστε ότι η εκκλησία ανοικοδομήθηκε το 1772: «1772 εκτίσθη η εκκλησία της Στάζουσας, μερεμέττιν και εις την αυτήν χρονίαν εμερεμεττίσαμεν και την εκκλησίαν του Σταυρού του θεοκρεμμάστου και εκτίσθησαν οι βάτες διά συνδρομής του παπά Καλλινίκου». Στη συνέχεια, άγνωστο πότε, η εκκλησία κατέπεσε και πάλι σε ερείπια. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1907, με επίβλεψη του τότε επιστάτη και αργότερα ηγουμένου της ιεράς μονής Σταυροβουνίου Βαρνάβα (1864-1948), η εκκλησία ανοικοδομήθηκε για δεύτερη φορά.

Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα η εκκλησία της Παναγίας της Στάζουσας υπέστη αρκετές φυσικές φθορές. Η γειτνίασή της εξάλλου με το τουρκοκυπριακό χωριό Κλαυδιά καθιστούσε προβληματική τη συντήρησή της, ειδικά μετά τις διακοινοτικές ταραχές του 1964. Τελικά το 1991-92, με πρωτοβουλία του ηγουμένου της μονής Σταυροβουνίου, αρχιμανδρίτη Αθανασίου, επιδιορθώθηκε και ανακαινίστηκε. Ταυτόχρονα ανακαινίστηκε και το μικρό εκκλησάκι του Τιμίου Προδρόμου που ευρίσκεται στην περιοχή. Η ανακαίνιση έγινε τόσο στον ίδιο τον ναό όσο και στα λίγα οικοδομήματα που ευρίσκονται προς τα δυτικά του, τα οποία και είχαν υποστεί την περισσότερη φθορά και είχαν ερειπωθεί πλήρως. Ολόκληρος ο χώρος περιφράχθηκε επίσης και εξωραΐστηκε με εργασία των μοναχών του Σταυροβουνίου.

Η εκκλησία προσεγγίζεται από χωματόδρομο που συνδέει τα χωριά Πυργά και Κλαυδιά, κατά μήκος χειμάρρου, παραποτάμου του Τρέμιθθου.

Σήμερα η Παναγία η Στάζουσα είναι ένα από τα μετόχια της μονής Σταυροβουνίου.