Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Οι καταστροφικές επιπτώσεις της τουρκικής εισβολής άλλαξαν ριζικά το υπόβαθρο στο οποίο στηριζόταν η κυπριακή οικονομία. Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα των προβλημάτων δημιούργησαν άμεση και επιτακτική ανάγκη εξεύρεσης και εφαρμογής προσωρινών λύσεων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων των προσφύγων και την επαναδραστηριοποίηση της οικονομίας.    

 

Τα δεδομένα πάνω στα οποία στηρίχθηκε η εκπόνηση του Τρίτου Πενταετούς Σχεδίου Αναπτύξεως (1972-76) ανετράπησαν και οι σκοποί και οι στόχοι του έπαυσαν να ισχύουν. Έτσι, αντί να συνεχιστεί η εφαρμογή του σχεδίου αυτού, εκπονήθηκε ένα νέο σχέδιο που αντικατέστησε το προηγούμενο και ονομάστηκε Πρώτο Έκτακτο Σχέδιο Οικονομικής Δράσης 1975-76. Το σχέδιο αυτό ακολούθησε το Δεύτερο Έκτακτο Σχέδιο που κάλυψε την περίοδο 1977-78. Τα δυο αυτά έκτακτα σχέδια, σε αντίθεση με τα προηγούμενα, ήσαν βραχυπρόθεσμα και υιοθετούσαν μια νέα αναπτυξιακή προσέγγιση. Οι βασικές επιδιώξεις των σχεδίων αυτών ήσαν να απαμβλύνουν τα πολλαπλά προβλήματα επιβίωσης και διαβίωσης, να αναχαιτίσουν την προς τα κάτω πορεία της οικονομίας με το να θέσουν σε λειτουργία την παραγωγική διαδικασία και να τοποθετήσουν τις βάσεις για μελλοντική ανασυγκρότηση και ανέλιξη της οικονομίας. 

 

Ειδικότερα οι στόχοι των εκτάκτων σχεδίων ήσαν οι ακόλουθοι: Το Πρώτο  Έκτακτο  Σχέδιο αποτελούσε μια έντονη και συστηματική προσπάθεια αντιμετώπισης των άμεσων συνεπειών  της τουρκικής εισβολής. Το Δεύτερο Έκτακτο Σχέδιο αποσκοπούσε στη γρήγορη επαναδραστηριοποίηση της οικονομίας. Το Τρίτο Έκτακτο Σχέδιο, που κάλυπτε την περίοδο 1979-81 έθετε σαν κύριους οικονομικούς σκοπούς του την επίτευξη του υψηλότερου δυνατού ρυθμού ανάπτυξης, την προώθηση της αμειβόμενης απασχόλησης, τη διατήρηση εσωτερικής και εξωτερικής νομισματικής σταθερότητας και την επεξεργασία σειράς διαρθρωτικών μεταβολών στην οικονομίαγια να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι κίνδυνοι αποσταθεροποίησής της και να υπερπηδηθούν οι ανασταλτικοί παράγοντες ανάπτυξης. Οι σκοποί και οι επιδιώξεις του Τετάρτου Εκτάκτου Σχεδίου, που κάλυπτε την πενταετή περίοδο 1982-86, δεν διέφεραν από εκείνους του προηγούμενου σχεδίου και απέβλεπαν στον συγκερασμό ενός αποδεκτού ρυθμού ανάπτυξης με συνθήκες σταθερότητας τόσο στις τιμές όσο και στο ισοζύγιο πληρωμών.

 

Αν εξετάσουμε τους ρυθμούς που επιτεύχθηκαν κατά τομέα σε κάθε Σχέδιο θα δούμε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις αυτοί υστέρησαν των στόχων που τέθηκαν. Για  παράδειγμα ο μέσος  ρυθμός αύξησης που επιτεύχθηκε στο τρίτο Έκτακτο Σχέδιο (1979-81) ήταν της τάξεως του 2,1% σε σύγκριση με 2,5% που προβλέφθηκε στο Σχέδιο. Ο γεωργικός τομέας κινήθηκε ελαφρώς χαμηλότερα από τα προγραμματισθέντα πλαίσια, λόγω της στασιμότητας στον όγκο της παραγωγής που σημειώθηκε το 1981, ενώ ο τομέας των μεταλλείων-λατομείων παρά τα χρόνια προβλήματα που αντιμετώπιζε (εξάντληση γνωστών κοιτασμάτων, δυσμενείς διεθνείς συνθήκες ζήτησης κ.α.) σταθεροποίησε τον όγκο της παραγωγής του κατά τρόπο ικανοποιητικό.   

 

Οι δευτερογενείς τομείς της οικονομίας υστέρησαν σημαντικά των στόχων του Σχεδίου και  σημείωσαν μέση αύξηση μόνο 5,4% ετησίως σε σύγκριση με 8,3% που προγραμματίστηκε. Τούτο  οφείλεται στη σημαντική υστέρηση του τομέα των κατασκευών και στη σχετική επιβράδυνση που παρατηρήθηκε τόσο στον τομέα του ηλεκτρισμού όσο και στον τομέα της βιομηχανίας. Η βιομηχανική παραγωγή όμως αυξήθηκε ταχύρρυθμα και σημείωσε ετήσια αύξηση 7%.   

 

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ  ΕΓΧΩΡΙΟ  ΠΡΟΪΟΝ ΚΑΤΑ ΤΟΜΕΑ  ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ, 1973-86

(σε  σταθερό  κόστος  συντελεστών  παραγωγής  του  1973)

Αξια (£  εκ.)     Μέσος Ετήσιος

Ρυθμός  Μεταβολής %

1973   1978 1981  1986      1978-81        1981-86

Πραγμ. Προγρ.   

1. ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ                                         

ΤΟΜΕΙΣ          52,7   47,2   50,3   57,1        2,1       2,5       2,6

1.1 Γεωργία  κλπ.      41,1   39,8   42,8   49,4        2,5       3,2       2,9

1.2 Μεταλλεία  κλπ.    11,6     7,4     7,5     7,7         0,4       -0,9     0,5

2. ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΕΙΣ                                       

ΤΟΜΕΙΣ          85,6   89,9 105,4 124,8        5,4       8,3       3,4

2.1 Μεταποίηση         433   48,0   59,1   80,2         η          8,6       6,3

2.2 Κατασκευές         36,7   36,5   40,2   37,3        3,3       8,5       -1,5

2.3 Ηλεκτρισμός  κλπ.           5,6    5,4     6,1     7,3            4,1       5,6       3,7

3. ΤΡΙΤΟΓΕΝΕΙΣ                                           

ΤΟΜΕΙΣ          172,0 168,9 204,0 255,9     6,5       4,5       4,6

3.1 Μεταφορές  κλπ.  20,8   23,5   29,5   37,3        7,9       4.2       4,8

3.2 Εμπόριο  52,0   51,3   60,1   73,9        5,4       5,0       4,2

3.3 Τράπεζες  κλπ.    17,8   17,4   19,6   23,8        4,0       3,7       4,0

3.4 Κατοικίες  23,7   20,6   25,0   30,3        6,7       2,6       3,9

3.5 Δημόσια  Διοίκη-                                     

ση  κλπ.           18,9   21,9   27,6   32,0        8,0       3,3       3,0

3.6 Υπηρεσίες            38,8   34,2   42,2   58,6        7,3       6,2       6,8

Ακαθάριστο  Εγχώριο                                              

Προϊόν            3103 306,0 359,7 437,8      5,5       5.2       4,0

Πηγές: (α) Γραφείο  Προγραμματισμού, Επιτροπή Προγραμματισμού (β) Τμήμα  Στατιστικής  και  Ερευνών.        
 

Γενικά τα επιτεύγματα της περιόδου 1975-84 υπήρξαν πραγματικά εντυπωσιακά. Σ' αυτή την επιτυχή εξέλιξη συνέβαλε αριθμός εσωγενών και εξωγενών παραγόντων. Από τους εσωγενείς παράγοντες θα πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η καρτερία και το αγωνιστικό πνεύμα των προσφύγων, η επιτυχής πολυδιάστατη οικονομική και κοινωνική πολιτική του κράτους και το αίσθημα ευθύνης που επέδειξαν το συνδικαλιστικό κίνημα και οι εργοδοτικές οργανώσεις. Από τους εξωγενείς παράγοντες θα πρέπει να τονιστεί η εξωτερική οικονομική βοήθεια που δόθηκε στην Κύπρο από τα Ηνωμένα Έθνη, τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, την Ελλάδα και άλλες χώρες και η κατάλληλη αξιοποίησή της, η καλή ζήτηση των κυπριακών προϊόντων από τις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες της Μέσης Ανατολής, η κρίση του Λιβάνου που ευνόησε σημαντικά την Κύπρο και οι υψηλές διεθνείς τιμές που επεκράτησαν κατά τα πρώτα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή για αριθμό κυπριακών προϊόντων.   Όλοι οι πιο πάνω παράγοντες εξάσκησαν ευνοϊκή επίδραση πάνω στην επαναδραστηριοποίηση της οικονομίας και επέτρεψαν την ουσιαστική ανάκαμψη της κυπριακής οικονομίας που το 1978 πέτυχε για πρώτη φορά μετά την εισβολή συνθήκες πλήρους απασχολήσεως.   

 

Από την  εισβολή  του 1974 και για την επόμενη δεκαετία τα αποτελέσματα μπορούν  γενικά να χαρακτηριστούν ως πολύ ικανοποιητικά. Το Ακαθάριστο Εγχώριο  Προϊόν αυξήθηκε με μέσο ρυθμό 7,8% τον χρόνο. Η ταχεία ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας κατά την περίοδο 1975-84 αντικαθρεφτίζεται και στη ραγδαία αύξηση του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος κατά κεφαλήν, που στην περίοδο αυτή σημείωσε αύξηση κατά 17,4% τον χρόνο. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης της απασχόλησης ήταν της τάξεως του 4,2%. Η απασχόληση αυξήθηκε κυρίως στους τομείς της μεταποίησης, των κατασκευών, των υπηρεσιών και του εμπορίου. Οι εγχώριες εξαγωγές υπερτετραπλασιάστηκαν, καθώς ο μέσος ρυθμός αύξησής τους ήταν της τάξεως του 19% τον χρόνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι η σύνθεση των εξαγωγών άλλαξε ριζικά: ενώ το 1973 οι κυπριακές εξαγωγές ήσαν κυρίως γεωργικές, το 1984 το 73% των εγχωρίων εξαγωγών αποτελείτο από βιομηχανικά προϊόντα. Ουσιαστική αλλαγή επήλθε επίσης στη γεωγραφική κατανομή των εξαγωγών. Το 1984 οι αραβικές αγορές απορρόφησαν προϊόντα που αντιστοιχούν στο 53% των εγχώριων εξαγωγών σε σύγκριση με 7% το 1973.   

 

Τα  συναλλαγματικά αποθέματα, έστω και  με υψηλό εξωτερικό δανεισμό, διατηρήθηκαν σε υψηλά επίπεδα και η αξία του κυπριακού νομίσματος διαφυλάχθηκε. Ιδιαίτερα εντυπωσιακά ήσαν τα επιτεύγματα στον κοινωνικό τομέα. Οι παροχές προς τους πρόσφυγες πέτυχαν να αποτρέψουν τη δημιουργία συνθηκών πενίας, ενώ η παροχή κατάλληλων κινήτρων και διευκολύνσεων διαδραμάτισε αποφασιστικό ρόλο στην επαναδραστηριοποίησή τους. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η πρόοδος που επιτεύχθηκε στον τομέα της στέγασης. Οι υπηρεσίες υγείας και παιδείας βελτιώθηκαν σημαντικά, για να ανταποκριθούν προς τις απαιτήσεις του λαού και κυρίως του προσφυγικού κόσμου.

 

Θα πρέπει να σημειωθεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι οι ψηλοί ρυθμοί αναπτύξεως που πραγματοποιήθηκαν μετά την τουρκική εισβολή επέτρεψαν τη σταδιακή εξάλειψη της ανεργίας και την επίτευξη πλήρους απασχολήσεως. Όμως οι συνθήκες πλήρους απασχολήσεως συνοδεύθηκαν από διάφορα προβλήματα, όπως τις γενικές και ειδικές ελλείψεις εργατικού δυναμικού, πληθωριστικές πιέσεις πάνω στα εργατικά εισοδήματα και στο κόστος παραγωγής και ένταση στις βιομηχανικές σχέσεις.   

 

Στον  πιο  κάτω πίνακα δίνονται σημαντικά  στοιχεία που  αναφέρονται στην απασχόληση, την ανεργία και τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό.   

 

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ, ΑΝΕΡΓΙΑ, ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ  ΚΑΙ           

   ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΕΝΕΡΓΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ, 1973-86        

Αριθμοί (000' s)        Μέσος

ετήσιος ρυθμός 1973   1978   1981   1986     μεταβολής (%)   

Επικερδώς  απασχολούμενοι           252,7 169,2 177,7 192,2     1,6

Απασχολούμενοι  από  ξένους                     

οργανισμούς στην Κύπρο    7,8     4,7     4,2     4,2           —

Κύπριοι προσωρινά  απασχολούμενοι                   

στο εξωτερικό            -      13,0    11,4    12,0          1.0

Άνεργοι         7,0     4,0     5,9     6,7           2,6

Άλλοι  12,0   11,4    10,9   10,8       -0,2

Οικονομικά  ενεργός  πληθυσμός     279,7 202,3 210,1 225,9     1,5

Συνολικός πληθυσμός                     

(μέσο  του  χρόνου)     634,0 500,4 517,6 546,7     1.1

Άνεργοι  σαν  ποσοστό  Γ.Π. (%)        23       2,0     2,8     3,0           

Ο.Ε.Π. σαν  ποσοστό  του  συνολικού                      

πληθυσμού (%)           44,1     40,4   40,6   413        

Πηγές: (α) Γραφείο Προγραμματισμού, Επιτροπή Προγραμματισμού (β) Τμήμα Στατιστικής και Ερευνών   

 

Δυο από  τους βασικούς στόχους  του  Τρίτου Εκτάκτου Σχεδίου  αναφέρονταν  άμεσα  στο  ισοζύγιο πληρωμών. Η  διατήρηση της εξωτερικής σταθερότητας και  των  συναλλαγματικών  αποθεμάτων της χώρας σε ικανοποιητικά επίπεδα συνδέονται άμεσα με την εξέλιξη του ισοζυγίου πληρωμών.  

 

Διαχρονικά το ισοζύγιο παρουσίασε σημαντική  επιδείνωση τα δυο πρώτα χρόνια του  Σχεδίου, δηλαδή το 1979 και  το 1980, ενώ  το 1981, μετά την πολύ μεγάλη αύξηση των εξαγωγών αγαθών και του τουρισμού και τη μείωση του ρυθμού αύξησης των εισαγωγών, σημείωσε ικανοποιητική βελτίωση με αποτέλεσμα το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών να περιοριστεί σε £67,8 εκ. σε σύγκριση με £72,6 εκ. το 1979 και £80,9 εκ. το 1980.   

 

ΠΕΡΙΛΗΨΗ  ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ  ΠΛΗΡΩΜΩΝ, 1978-86  

Έτος                      Μέσοςετή-           

                              σιος ρυθμός          

   Αξία (£ εκ.)       μεταβολής (%)

Λεπτομέρειες 1973   1978   1981   1986   1978   1981 -81     46

1. Εξαγωγές  αγαθών (F.O.B.)         57.2 122,0 213,9 418,9       20,6   14,4

2. Εισαγωγές  αγαθών (F.O.B.)       -140,5 -255,4 -439,4 -826,1            19,8   13,5

3. Εμπορικό  ισοζύγιο (1-2)  -83,3 -133,4 -255,5 -407,2  19,1    12,5

4. Άδηλες  εισπράξεις          97,4 150,4 3053 618,1        26,6   15,1

5. Άδηλες  πληρωμές            423   -75,6-147,8-276,1       25,0   13,3

6. Ισοζύγιο Άδηλων  Πόρων  (4-5)  55,1    74,8 157,7 342,0       28,2   16,7

7. Ισοζύγιο  Τρεχουσών                    

Συναλλαγών (3+6)    -28,2  -58,6  -67,8  -65,2      5,0    -0,8

8. Καθαρή  Κίνηση  Κεφαλαίων         243   57,0   91,5   71,0         17,1    -5,0

9. Τακτοποιητέα  Στοιχεία      -0,6     53     6,8       —           7,3      -

10. Γενικό Έλλειμμα (-)/                 

Πλεόνασμα (+)           -4,5     3,9   30,5     5,8          98,5  -28,2

Συναλλαγματικά  αποθέματα            112,3 139,1 213,5 437,7     15,3    15,4

Συναλλαγματική  κάλυψη                  

εισαγωγών (αρ. μηνών)        9,6     6,5     5,8     6,4           -3,7     2,0

Πηγές: (α) Γραφείο  Προγραμματισμού, Επιτροπή Προγραμματισμού (β) Κεντρική Τράπεζα Κύπρου   

5. Οικονομική  βοήθεια  Ηνωμένων  Εθνών   

 

Την 21.9.1960 η  Κυπριακή Δημοκρατία αναγνωρίστηκε  ως κυρίαρχο και  ανεξάρτητο κράτος και  έγινε  δεκτή  ως ισότιμο  μέλος  του  Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.    

 

Η ιδιότητα του μέλους δημιουργούσε για τη νεαρή Δημοκρατία της Κύπρου τόσο υποχρεώσεις όσο και δικαιώματα, μεταξύ των οποίων περιλαμβανόταν και η προς αυτήν παραχώρηση βοήθειας διαφόρων μορφών. Η βοήθεια που δόθηκε στην Κύπρο στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα στα 25 χρόνια, μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, είναι και σημαντική και πολύμορφη. Είναι αδύνατο να καθοριστεί επακριβώς το ύψος της βοήθειας αυτής καθώς και λεπτομερώς όλοι οι τομείς που ευεργετήθηκαν άμεσα ή έμμεσα, λόγω ακριβώς της ίδιας της φύσης και του τρόπου παροχής της βοήθειας από τα διάφορα προγράμματα των Ηνωμένων Εθνών. Όμως, είναι δυνατόν να δοθεί μια γενική εικόνα που κατά το μάλλον ή ήττον ν' ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, να δείχνει τη φιλοσοφία που διέπει τα διάφορα προγράμματα βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών και τα θετικά αποτελέσματα που προέκυψαν στην Κύπρο από την προσφορά και την αξιοποίησή της. 

 

Βέβαια θα πρέπει να γίνει πλήρως κατανοητό ότι η βοήθεια που παραχωρείται από  τα Ηνωμένα Έθνη στις διάφορες χώρες δεν δίνεται σε χρήμα, αλλά υπό μορφή εμπειρογνωμόνων και υποτροφιών και σε μερικές περιπτώσεις σε εξοπλισμό. Όλο το πλέγμα της βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών είναι να βοηθήσουν τις διάφορες χώρες έτσι που να βοηθήσουν οι ίδιες τον εαυτό τους. Όλα δηλαδή τα έργα που έγιναν με τη βοήθεια των Ηνωμένων Εθνών εκτελέστηκαν με δαπάνες του Κυπριακού κράτους. Τα Ηνωμένα Έθνη απλώς χρηματοδότησαν τις μελέτες γι' αυτά. Ουσιαστικά η βοήθεια περιοριζόταν στην παροχή υπηρεσιών εμπειρογνωμόνων, στην παραχώρηση λίγου εξοπλισμού και στην παροχή υποτροφιών για να εκπαιδευθούν άτομα τα οποία έπρεπε να καταστούν ικανά να συνεχίσουν τη δουλειά των εμπειρογνωμόνων όταν οι τελευταίοι θα είχαν φύγει από την Κύπρο.   

 

Η μόνη πηγή από την οποία η μορφή της παραχωρούμενης βοήθειας ήταν κάπως διαφορετική είναι η Υπάτη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες (UNHCR). Οι συνεισφορές στο UNHCR προέρχονται από διάφορες χώρες και το κοινό ταμείο χρησιμοποιεί τα χρήματα για συγκεκριμένες περιπτώσεις προσφύγων. Στην περίπτωση της Κύπρου, ένα μικρό μέρος της βοήθειας αμέσως μετά την τουρκική εισβολή δόθηκε σε είδος από διάφορες χώρες και χρησιμοποιήθηκε για την ανακούφιση των προσφύγων. Βέβαια τούτο συνέβη τα πρώτα 2-3 χρόνια. Μετά, η βοήθεια προερχόταν σχεδόν αποκλειστικά από τις Ηνωμένες Πολιτείες και οφειλόταν στην πίεση που ασκούσε το ελληνικό «λόμπυ» του Αμερικανικού Κογκρέσου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έδιναν τα χρήματα αυτά στην UNHCR ειδικά για την Κύπρο και έλεγχαν τον τρόπο της χρησιμοποίησής τους. Για κάποιο διάστημα το ποσό αυτό εχρησιμοποιείτο για την εκτέλεση συγκεκριμένων έργων και κυρίως για την ανέγερση προσφυγικών συνοικισμών. Το ύψος της βοήθειας αυτής κυμαινόταν γύρω στα 15 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο. Όταν, όμως, απ' αυτό αφαιρεθούν τα έξοδα λειτουργίας του προγράμματος στην Κύπρο και το ποσό που δινόταν στους Τουρκοκυπρίους, το καθαρό ποσό μειώνεται σε 12 εκατομμύρια δολάρια.