Τράπεζα Κύπρου & Εφημερίδα Πολίτης

Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων που βρίσκεται δυο περίπου χιλιόμετρα στα νοτιοδυτικά του χωριού Φοινί είναι ο μοναδικός, σήμερα, μάρτυρας του μοναστηριού των Αγίων Αναργύρων. Δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε το μοναστήρι αυτό. Από τον 17ο αιώνα, τουλάχιστον, όπως φαίνεται από σημείωμα στον κώδικα 581 της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Παρίσι, ήταν ενωμένο με το μοναστήρι της Τροοδίτισσας. Όταν μάλιστα ο Βασίλι Μπάρσκυ επισκέφθηκε το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων το 1735, ο ηγούμενος των δυο αυτών μοναστηριών έμενε εκεί. Το μοναστήρι της Τροοδίτισσας όπως και το μοναστήρι του Αγίου Φιλίππου στην τοποθεσία Πέντε Λιθάρια κοντά στο Όμοδος, ήσαν μετόχια του μοναστηριού των Αγίων Αναργύρων.

Το μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων ήταν μικρό και είχε 3 ή 4 μοναχούς. Ο αρχιμανδρίτης Κυπριανός το αναφέρει απλώς ως μοναστήρι που υπαγόταν στη μητρόπολη Πάφου. Το μοναστήρι διαλύθηκε φαίνεται στα τέλη του 18ου αιώνα και τα μοναστηριακά κτίρια αφού εγκαταλείφθηκαν εξαφανίσθηκαν.

Η εκκλησία των Αγίων Αναργύρων είναι σήμερα δίκλιτη και ξυλόστεγη. Αρχικά όμως ήταν μονόκλιτη˙ το νότιο κλίτος κτίστηκε αργότερα όπως φαίνεται από τον κατακόρυφο αρμό στο σημείο επαφής του ανατολικού τοίχου των δυο κλιτών. Ο αρχικός ναός είχε μήκος 13,20 μ. και πλάτος 3,90 μ. Κτίστηκε ίσως τον 16ο αιώνα. Το νότιο κλίτος, πλάτους 2 μ., κτίστηκε ίσως τον 18ο αιώνα. Τότε κατεδαφίσθηκε ο νότιος τοίχος του ναού και αντικαταστάθηκε με δυο τόξα για να γίνει δυνατή η ελεύθερη επικοινωνία των δυο κλιτών. Η εκκλησία έχει προεξέχουσα αψίδα στον ανατολικό τοίχο και μια θύρα, με ανάγλυφο περίθυρο και ορθοστάτες στο μέσο του δυτικού τοίχου του αρχικού ναού. Δεύτερη θύρα στον ανατολικό τοίχο του νότιου κλίτους εντοιχίσθηκε αργότερα. Τέσσερα μικρά και στενά φωτιστικά ανοίγματα, στην αψίδα, τα δυο αετώματα και τον ανατολικό τοίχο του νότιου κλίτους, βοηθούν και στον εξαερισμό.

Η εκκλησία κάηκε το 1962 με αποτέλεσμα να καταστραφούν η ξύλινη στέγη, το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο του 17ου αιώνα, οι εικόνες της Παναγίας (1635), του Χριστού και του Προδρόμου του 1705 και η λιτανευτική εικόνα των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού στους οποίους είναι αφιερωμένη η εκκλησία. Κάηκαν επίσης τα ωραία ξυλόγλυπτα κηροπήγια των 16ου και 17ου αιώνα και καταστράφηκαν (κάηκαν τα χρώματα και αλλοιώθηκαν) οι τοιχογραφίες του Αρχαγγέλου και του Αγίου Γεωργίου στο βόρειο τοίχο του ναού.